Μύθοι και δεισιδαιμονίες για τις εκλείψεις ηλίου

Ένα πραγματικά εκπληκτικό φυσικό φαινόμενο όπως η αιφνίδια ολική εξαφάνιση του Ηλίου στην διάρκεια της ημέρας, έχει έντονα αποτυπωθεί στους μύθους, τις δοξασίες και τις παραδόσεις ολόκληρου του κόσμου.

Οι ηλιακές εκλείψεις, σήμερα, προσελκύουν μεγάλο αριθμό τουριστών, στην αρχαιότητα όμως, θεωρούνταν προάγγελοι κακών και γι’ αυτό προκαλούσαν πανικό. Το φαινόμενο αυτό, γενικότερα, στην διάρκεια της ιστορίας αντιμετωπίσθηκε αρνητικά και συνδέθηκε µε µία σειρά κοσµικών καταστροφών.

Δεν είναι παρά εδώ και έναν ή δύο αιώνες που, µε την συστηµατική µε­λέτη των εκλείψεων και την γενικευµένη πληρο­φόρηση, ο µοντέρνος άνθρωπος αντιµετωπίζει αυτού του είδους τα φαινόµενα µε ένα διαφορετικό βλέµµα. Αλλά και αυτή ακόµη η ορθολογική µατιά απέναντι στον Κόσµο δεν εκµηδενίζει απο­λύτως την δραµατική διάσταση του φαινοµένου και την συγκίνηση που αυτό προκαλεί, όπως άλλωστε επισημαίνουν και οι αστρολόγοι.

Πρέπει να αναφερθεί πως, παρόλο που σήμερα το φυσικό αυτό φαινόμενο έχει εξηγηθεί επιστημονικά, ορισμένες δεισιδαιμονίες συνεχίζουν να υπάρχουν.

Το 2001 στη Νιγηρία, επί παραδείγματι, μια ηλιακή έκλειψη θεωρήθηκε από νεαρούς μουσουλμάνους ότι ήταν σημάδι του Θεού για αμαρτίες που είχαν διαπραχθεί. Σε γενικές γραμμές όμως σήμερα έχουν ξεπεραστεί αυτοί οι μύθοι -σχετικά με την έκλειψη ηλίου- και το δέος των ανθρώπων για αυτήν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην ομορφιά της ως φαινομένου.

Καλό θα ήταν σε αυτό το σημείο να κάνουμε μια περιήγηση σχετικά με τους μύθους και τις παγκόσμιες παραδόσεις που αποτυπώνουν εντός τους αυτό το φαινόμενο.

Αρχικά, στις περισσότερες μυθικές αφηγήσεις συναντούμε ένα θρυλικό ζώο, συχνά, όπως παρατηρεί ο Φρέϊζερ, έναν Δράκοντα, που καταπίνει τον Ήλιο.

Στην παράδοση των µανδαρίνων, η έκλειψη ονομάζεται "shi", λέξη η οποία σηµαίνει: "τρώγω". Ο Δράκων συναντάται επίσης στην Ευρώπη, κυρίως στους Έλληνες και τους Ρωµαίους, στην Ινδία, την Ινδονησία, την Μογγολία και την Κίνα. Στην Σιβηρία, είναι µία νυκτερίδα, στην Σκανδιναβία, ένας λύκος, στο Βιετνάμ, ένας βάτραχος, στην Παραγουάη και την Αργεντινή ένα τζάγκουαρ, στην Αίγυπτο ένα φύδι και στην Βολιβία ένας σκύλος.

Πιο συγκεκριμένα, ένας ινδονησιακός μύθος της νήσου BaIi αφηγείται πως ο πο­νηρός Kala Rau φθονεί τους αγαθούς αθανάτους Θεούς που κατοικούν στην Νιρβάνα. Καταστρώνει, λοιπόν, ένα σχέδιο για να αποκτήσει και εκείνος την αθανασία. Έτσι, μεταμφιέζεται σε γυναίκα, και προσποιείται ότι είναι εκεί για να σερβίρει το μαγικό ελιξίριο στο Συμπόσιο των Θεών. Κάποια στιγµή που δεν τον βλέπουν οι Αθάνατοι, πίνει µία γουλιά από το ελιξίριο. Αλλά ο ηλιακός Θεός Βισνού, που προνοούσε για όλα, το κατάλαβε και αποκεφάλισε τον πονηρό πριν αυτός προλάβει να καταπιεί το ελιξίριο που θα του χαρίσει την αθανασία. Το αποκεφαλισμένο σώµα είναι πια νεκρό, αλλά το κεφάλι έχει γίνει αθάνατο διότι το ελιξίριο έχει προλάβει να επιδράσει σε αυτό.

Στην συνέχεια, οργισμένος µε τους Θεούς, ο Kala Rau που είναι πια μόνο κεφάλι, καταδιώκει στον ουρανό τον Ήλιο και την Σελήνη για να τους καταβροχθίσει. Πολλές φορές τα καταφέρνει και τους καταπίνει, όμως εκείνοι, μετά από µία σύντοµη εξαφάνιση, εμφανίζονται και πάλι βγαίνοντας από την κομμένη άκρη του λαιµού του. Αυτός ο μύθος είναι εμπνευσμένος από την ινδική εποποιία Μαχαµπαράτα. Λέγεται πως η μεγάλη μάχη του ηλιακού Θεού Βισνού, του πλέον ισχυρού ανάμεσα στους Θεούς αυτής της παρα­δόσεως, εναντίον των χαοτικών Δυνάμεων, έλαβε χώρα στην διάρκεια μίας ηλιακής εκλείψεως.

Οι κάτοικοι της Μεσοποταμίας μας άφησαν ένα πλήθος καταγεγραμμένων παρατηρήσεων σχετικά με τις ηλιακές εκλείψεις οι οποίες εντυπωσιάζουν μέχρι και τους σύγχρονους σε μας αστρονό­μους. Οι ίδιοι συνήθιζαν να ανάβουν δαυλούς, ασκώντας έτσι μία μορφή συμπαθητικής μαγείας, για να ξανανάψουν το σβησμένο άστρο.

Η πρόσφατη έρευνα έχει καταδείξει ότι οι ηλιακές εκλείψεις κατείχαν σημαντική θέση στη συναρπαστική μυθολογία της αρχαίας Αιγύπτου, και έχει προσκομίσει τα στοιχεία ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι παρατήρησαν τις ηλιακές εκλείψεις πάνω από 4.500 έτη πριν.

Οι Αιγύπτιοι λοιπόν θεωρούσαν ότι οι ηλιακές εκλεί­ψεις προέκυπταν από μία μάχη ανάμεσα στον ηλια­κό Θεό Ρα και τον ορκισμένο εχθρό του, το ερπετό Άποφις. Αυτό το ερπετό μάλιστα (Apep όπως κατονομάζεται) θεωρείται πως επιτέθηκε στη βάρκα του Θεού Ήλιου και αυτό είναι το αίτιο των ηλιακών εκλείψεων. 

Στην Κίνα, την Ινδία, τη νοτιοανατολική Ασία και στο Περού υπήρξαν πεποιθήσεις ότι οι δράκοι ή οι δαίμονες επιτίθενται στον ήλιο κατά τη διάρκεια των εκλείψεων. Ειδικότερα, στην Κίνα το φαινόμενο της έκλειψης του ήλιου ήταν εξίσου σημαντικό. Οι αρχαίοι Κινέζοι πίστευαν ότι ένας θρυλικός ουράνιος δράκος προσπαθούσε να καταπιεί τον ήλιο και προκαλούσε τις εκλείψεις. Μέχρι σήμερα η κινεζική λέξη για την έκλειψη σημαίνει «ηλιοφαγία».

Οι Κινέζοι, από του έτους 2800 π.Χ, προσπά­θησαν να αναπτύξουν την τέχνη της προβλέψεως των ηλιακών εκλείψεων. Παρόλα αυτά, δεν τα κατάφερναν πάντοτε πολύ καλά σε αυτόν τον τομέα, όπως μαρτυρά η ιστορία των δύο αυτο­κρατορικών αστρολόγων Ηί και Ηο περί το έτος 2136 π.Χ.

Πρέπει να πούμε ότι στην Κίνα δεν «αστειεύ­ονταν» με τις εκλείψεις, καθώς ο αυτοκράτορας εθεωρείτο "Υιός του Ουρανού" και η βασιλεία του έπρεπε να αντανακλά και να εγγυάται την κο­σμική αρμονία. Μία έκλειψη μπορούσε συχνά να ερμηνευθεί ως δείγμα αταξίας και δυσαρμονιών στην αυτοκρατορική διακυβέρνηση. Ήταν ένα εί­δος προειδοποιήσεως προς τον αυτοκράτορα ότι έπρεπε να επανορθώσει κάποια σοβαρά σφάλμα­τα τα οποία προκαλούσαν δυσαρμονία, και η επα­νόρθωση αυτή απαιτούσε μία ειδική τελετή που έπρεπε να γίνει αμέσως και με απόλυτο σεβασμό σε ένα πλήθος λεπτομερειών.

Κατανοούμε λοιπόν ότι, κάτω από αυτές τις συνθήκες, μία έκλειψη που δεν είχε προβλεφθεί δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στους αστρολόγους - αστρονόμους της αυλής.

Από την στιγμή που το φαινόμενο είχε προβλε­φθεί εγκαίρως, ο αυτοκράτορας και οι σύμβουλοί του είχαν όλον τον καιρό να προετοιμασθούν για τις αντιδράσεις των υπηκόων αλλά και για την άμεση πραγματοποίηση της τελετής αυτής. Την ημέρα για την οποίαν είχε προβλεφθεί η έκλειψη, οι μανδαρίνοι συγκεντρώνονταν στο παλάτι, και μόλις το φαινόμενο ξεκινούσε ο ίδιος ο αυτοκρά­τορας κτυπούσε το τύμπανο για να φοβίσει και να απομακρύνει τον Δράκοντα. Την ίδια στιγμή, μία άλλη τελετή ελάμβανε χώρα στο "υπουργείο τελετουργιών". Εμπρός από την πόρτα έστρωναν μεταξωτά υφάσματα και μέσα στην μεγάλη σάλα έκαιγαν αρώματα προς τιμήν των Θεών. Είκοσι ­τέσσερις άνδρες της αυτοκρατορικής φρουράς έκρουαν τα τύμπανα που θα φόβιζαν τον Δράκο­ντα, ενώ οι κορυφαίοι των τελετών, ενδεδυμένοι τις επίσημες φορεσιές τους, στέκονταν στην μέση ορθοί και στραμμένοι προς την πλευρά όπου έπρε­πε να ευρίσκεται ο Ήλιος. Όταν ο αρχηγός των αστρονόμων ανακοίνωνε ότι η έκλειψη πλησίαζε στο τέλος της, έπεφταν όλοι στα γόνατα και μία δυνατή μουσική άρχιζε να βγαίνει από την σάλα.

Οι πανάρχαιες αυτές τελετές δεν εγκαταλείφθηκαν παρά με το τέλος της κινεζικής αυτοκρατορίας, το 1912. Στο δέκατο ένατο αιώνα, το κινεζικό ναυτικό έβαλε φωτιά στα πυροβόλα του κατά τη διάρκεια μιας σεληνιακής έκλειψης για να φοβίσει το δράκο που έτρωγε το φεγγάρι.

Οι Ίνκας όπως και οι Κινέζοι προσπαθούσαν κάθε φορά να εκφοβίσουν αυτά τα τέρατα μακριά, αφού για κείνους ο Ήλιος μαχόταν ενάντια μίας χαο­τικής Δύναμης.

Το ίδιο έκαναν και οι Ινδοί οι οποίοι επιπλέον βυθίζονταν στο νερό και εκτελούσαν αυτό το θρησκευτικό τελετουργικό για να βοηθήσουν τον ήλιο στην προσπάθειά του ενάντια στο δράκο. Επιπλέον, στην αρχαιότητα η έκλειψη θεωρούνταν προμήνυμα πολέμου και καταστροφής, πίστη που απαντάται μέχρι σήμερα στην Ινδία. Άλλοι, επίσης στην Ινδία πιστεύουν ότι φαγητό που δεν φαγώθηκε κατά τη διάρκεια έκλειψης είναι ακάθαρτο, ενώ αρκετές δεισιδαιμονίες σχετίζονται με τις εγκύους και τα δεινά που μπορεί να πλήξουν τα παιδιά τους εάν εκτεθούν σε μια έκλειψη.

Στην ελληνική ιστορία πολλές φορές οι εκλείψεις θεωρήθηκαν ως σημάδια για την αίσια ή μη έκβαση μίας μάχης. Έτσι, το 431 π.Χ. , ο Αθηναίος στρατηγός Περικλής απο­φάσισε να επιτεθεί στην Πελοπόννησο μετά από μία έκλειψη ενώ την ιδία χρονιά οι Πέρσες θεώρη­σαν πως μία άλλη έκλειψη είχε προαναγγείλει μία εξέγερση στην στρατιά του Ξέρξη. Οι εκλείψεις του ήλιου είναι επιβλητικά φαινόμενα. Δεν προκαλεί καμία έκπληξη ότι σε πολλούς πολιτισμούς θεωρήθηκαν το τέλος του κόσμου ή των οιωνών. Η λέξη «έκλειψη» είναι ελληνικής προέλευσης που σημαίνει "την εγκατάλειψη". Πάντως, η πρώτη ιστορικά εξακριβωμένη ορθή πρόβλεψη ηλιακής έκλειψης έγινε από τον Έλλη­να φυσικό φιλόσοφο και μαθηματικό Θαλή τον Μι­λήσιο, το 585 π.Χ.

Επιπρόσθετα, στην Ρώμη, που πίστευαν και εκείνη στον δράκοντα το ιερό έθιμο απαιτούσε να κραυγά­ζουν δυνατά κατά την ώρα της ηλιακής εκλείψεως, έτσι ώστε να ενισχύουν τον αγωνιζόμενο Φοίβο. Η συνήθεια αυτή διατηρήθηκε και στα χρόνια του δυτικού μεσαίωνα, παρόλο που πολεμήθηκε από τους χριστιανούς κληρικούς οι οποίοι αναγνώρι­ζαν σε αυτό ένα ακόμη παγανιστικό κατάλοιπο.

Για τους Ινδιάνους της Αμερικής, οι εκλείψεις σήμαιναν μία μάχη ανάμεσα στον Ήλιο και την Σελήνη ενώ για τους Εσκιμώους της Αλάσκα, η έκλειψη αντιστοιχούσε στον θάνατο και η επανε­μφάνιση στην Αναγέννηση του Θεού Ηλίου. Μία άλλη ενδιαφέρουσα δοξασία, που συναντά­ται και στους Εσκιμώους, αναφέρεται από τον Φρέιζερ:

«Στους Εσκιμώους της Αλάσκα απαντά­ται η αντίληψη ότι, κατά την διάρκεια μίας εκλείψεως, μία ακάθαρτη επιρροή κατεβαίνει στην Γη».

Τις ίδιες αντιλήψεις συναντούμε και στην Ν.Γερμανία. Κάποιοι χωρικοί εκεί, θεωρούν ότι κατά την διάρκεια μίας έκλειψης δηλητήριο πέφτει επάνω στην γη, και για ένα χρονικό διάστημα ακόμη δεν μαζεύουν και δεν τρώνε φρούτα και καρπούς. Εάν η έκλειψη διαρκέσει πολύ, καταλαμβάνονται από έντονο άγχος, τοποθετούν αναμμένους δαυλούς επάνω στις στέγες των σπιτιών τους και προσεύ­χονται για την επιστροφή του Ηλίου.

Τέλος, σε κάποιες άλλες περιοχές, οι κάτοικοι θεωρούν ότι τα νερά δηλητηριάζονται κατά την διάρκεια της έκλειψης.

Αλλά οι εκλείψεις δεν αντιμετωπίζονται πάντοτε μόνον αρνητικά. Ούτε έχουν για όλες τις φυλές την έννοια μίας μάχης μεταξύ των Θεϊκών Δυνάμεων. Σε κάποιες παραδόσεις, η έκλειψη σημαίνει πως δύο Θεοί κάνουν έρωτα μεταξύ τους, συνή­θως μάλιστα ο Ήλιος με την Σελήνη.

Για κάποιες φυλές Αιθιόπων, στην γλώσσα των οποίων ο Ήλιος είναι θηλυκού γένους και η Σελήνη αρσενι­κού, οι δύο αυτές θεότητες συνευρίσκονται μετα­ξύ τους ερωτικώς στην διάρκεια μίας εκλείψεως, και τα τέκνα που προκύπτουν από αυτήν την ιερά ένωση είναι τα αστέρια.

Μία άλλη φυλή του Αμαζονίου παρουσιάζει και αυτή τον Ήλιο και τη Σελήνη ως εραστές. Οι δυο τους αγαπιόντουσαν τόσο πολύ ώστε οι ακτίνες του ήλιου κατάκαιγαν τη Γη και τα δάκρυα του φεγγαριού την κατέκλυζαν. Έτσι, αποφασίστηκε ότι θα πρέπει να ζουν χωριστά, αλλά τους επιτράπηκε να αγγίζονται φευγαλέα κατά τη διάρκεια των εκλείψεων.

Οι Ίνουιτ της Βορείου Αμερικής πιστεύουν ότι κατά τη διάρκεια της έκλειψης ο ήλιος και η σελήνη αφήνουν τη θέση τους και ελέγχουν τον κόσμο για να διαπιστώσουν εάν όλα είναι εντάξει στη Γη.

Από την άλλη, αντίθετα με όσα προαναφέρθηκαν, σε άλλες φυλές, όπως τους Σαράς της Κεντρικής Αφρικής, οι ερευνητές που πήγαν εκεί δεν παρα­τήρησαν καμία απολύτως θρησκευτική ερμηνεία των ηλιακών εκλείψεων. Η έκλειψη όμως κάποια στιγμή είχε χρησιμοποιηθεί από τους Λευκούς ιεραποστόλους, που την είχαν προβλέψει κιόλας με σκοπό να εκφοβίσουν τους ιθαγενείς.

Όσον αφορά τους μονοθεϊστές. Ακόμη και μία έκλειψη του 1973, που παρατηρήθηκε από τους μουσουλμάνους Toυαρέγκ, ερμηνεύθηκε ως ενέργεια του Αλλάχ για να τιμωρήσει τους απίστους. Επίσης, μια από τις σημαντικότερες ιστορικές ηλιακές εκλείψεις είναι αυτή της δακτυλιοειδούς ηλιακής έκλειψης της 27ης Ιανουαρίου 632.

Ήταν ορατό σε Μεδίνα κατά τη διάρκεια της διάρκειας ζωής του προφήτη Μωχάμετ και συνέπεσε με το θάνατο του μικρού γιου του Ιμπραήμ.

Ο προφήτης δήλωσε ρητά και σίγουρα ότι οι ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις δεν είναι κακοί οιωνοί, αλλά είναι κοσμικά θεάματα που καταδεικνύουν τη γνώση του μεγάλου Αλλάχ. Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε πως οι μουσουλμάνοι προσεύχονται πέντε φορές καθημερινά, αλλά κατά τη διάρκεια των εκλείψεων εκτελούν ειδικά τη "προσευχή της έκλειψης". Αυτό είναι μια από τις παραδόσεις του προφήτη Μωχάμετ. Ο σκοπός αυτής της προσευχής είναι να θυμηθεί τα δώρα του Αλλάχ ως δημιουργού.

Αναδημοσίευση από εδώ