Ο Μαίανδρος ως σύμβολο της Αρχαίας Ελλάδος και η χειρώνειος ή μαιάνδριος λαβή

Το αρχαιότερο ελληνικό σύμβολο ο Μαίανδρος αποτελεί σύμβολο Νίκης και Ενότητας, σύμβολο του Άπειρου και της Αιώνιας Ζωής, αλλά και της αέναης πορείας μας μέσα στον κόσμο. Εμπνευσμένος, κατά την άποψη κάποιων ακαδημαϊκών, από τις πολυάριθμες στροφές του ποταμού Μαιάνδρου, ο οποίος έχει συνολικό μήκος πάνω από 500 χιλιόμετρα, θα αποτελέσει ένα από τα ιστορικότερα σύμβολα του Ελληνικού Κόσμου και θα ονομαστεί και Ελληνικό Κλειδί, καθώς δηλώνει την ελληνική καταγωγή όλων των πραγμάτων που τον φέρουν πάνω τους!

Μπορεί σαν σύμβολο να χρησιμοποιήθηκε κυρίως στην διακόσμηση, ουσιαστικά όμως είναι σφραγίδα Ελληνική, καθώς τα περισσότερα αρχαία ελληνικά αντικείμενα φέρουν το σχέδιο του Μαιάνδρου. Σαν σχήμα δεν θα λείψει ούτε και από την Ακρόπολη. Μπορεί να είναι γέννημα των προϊστορικών χρόνων, ωστόσο θα αναγεννηθεί και θα πάρει την κύρια, αλλά όχι και μοναδική μορφή του κατά τους Γεωμετρικούς Χρόνους. 

Σύμβολο όλων των Ελλήνων ο Μαίανδρος, καθώς θα χρησιμοποιηθεί σε αγγεία, ναούς, μνημεία, γλυπτά, αντικείμενα, πολεμικά όπλα και πανοπλίες, ενδύματα σε όλα τα μήκη και πλάτη του Ελληνικού Κόσμου. Το ίδιο σχήμα υπάρχει και στην περίφημη ασπίδα του Φιλίππου του Β’. Μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας εμφανίζεται και στον Βυζαντινό Πολιτισμό. Αποτελεί λοιπόν ο Μαίανδρος ένα από τα κορυφαία Ελληνικά σύμβολα, το οποίο χρησιμοποιήθηκε στις σπουδαιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας!

Η αίσθηση του άπειρου, του ατελείωτου αφ΄ ενός, αλλά και της ακρίβειας και ολοκλήρωσης αφ΄ ετέρου, χαρακτηρίζουν τον ελληνικό πολιτισμό. Ήδη από την κλασσική αρχαιότητα ο μαίανδρος εκπροσώπησε την εικαστική έκφραση της πεμπτουσίας της αρχαίας ελληνικής σκέψης – αρμονική ταύτιση των αντιθέτων στον ανώτερο δυνατό βαθμό.

Στην αρχαιότητα το σύμβολα αυτό απεικόνιζε την ατελείωτη ροή του χρόνου και το ολοκληρώσιμο των επαναλαμβανόμενων χρονικών κύκλων. Το νερό ως πηγή ζωής (εκ του ποταμού Μαιάνδρου, σημερινή τουρκική ονομασία Menderes) και ο αναπόφευκτος μαρασμός, ο θάνατος, που ταυτόχρονα αποτελεί και γέννημα μίας καινούριας αρχής.

Οι αινιγματικές και άγνωστες περιπέτειες της μοίρας και η κίνηση προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, από το σημείο γέννησης και εκκίνησης προς τους ευρείς ορίζοντες του αγνώστου – παραλληλισμός με την πορεία του ελληνισμού σε ολόκληρο τον κόσμο.

Στην μυθική επιλογή του Ηρακλή, μαιάνδριο σχήμα είχε ο δύσκολος δρόμος της Αρετής (σε αντίθεση με της Κακίας, που ήταν ευθεία), με τους μαιάνδρους να συμβολίζουν τις δομημένες δυσκολίες της ζωής, που καλείται να ξεπεράσει οξύνοντας το πνεύμα του ο άνθρωπος για να πλησιάσει το ιδανικό.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο μαίανδρος αποτελεί ευρύτερα διαδεδομένο σύμβολο, τόσο από γεωγραφικής όσο και από χρονολογικής άποψης, που ανιχνεύεται όπου έχει εμφανιστεί ευρωπαϊκού τύπου Πολιτισμός.

Παρουσιάζεται στην πλειονότητα αρχαίων έργων τέχνης, σε αγγεία, οικοδομήματα, επιγραφές. Ο μαίανδρος (ή αλλιώς Ελληνικό κλειδί) ήταν και είναι το σύμβολο της αιώνιας ζωής και του αέναου περάσματός μας πάνω σε αυτό τον κόσμο. Η σημαντικότερη παρουσία του μαίανδρου είναι αυτή στο γενετικό υλικό (μαίανδρος-σπείρα).

Με το όρο μαίανδρος ή ελληνική κλείδα εννοείται στην αρχιτεκτονική και την αρχαιολογία η ταινιωτή διακόσμηση -σύνθεση ευθειών- που ενώνονται μεταξύ τους σε ορθές γωνίες ή τέμνονται διαγώνια. Το μαιανδρικό μοτίβο, σεδιάφορες παραλλαγές του, χρησιμοποιείτο συχνά κατά την αρχαιότητα για τη διακόσμηση της ζωφόρου των ναών. Παραλλαγή του είναι ο μαίανδρος που χρησιμοποιεί σπειροειδή επαναλαμβανόμενα μοτίβα (5) και η βιτρούβια έλιξ (γλωσσίδα), ένα επαναλαμβανόμενο καμπυλόγραμμο κυματοειδές μοτίβο.

Τα αρχαιότερα μνημεία, πάνω στα οποία κατ’ αρχάς συναντάται αυτό το γραμμικό κόσμημα, είναι πολλοί τάφοι στην Μικρά Ασία και μάλιστα ο λεγόμενος τάφος του Μίδα στη Φρυγία, του οποίου η λίθινη πρόσοψη είναι πλήρως διακοσμημένη από μαιάνδρους. Επίσης συναντάται πάνω σε αγγεία της γεωμετρικής εποχής, όπου φαίνεται ότι είναι εξέλιξη της συνεχόμενης σπείρας των μυκηναϊκών χρόνων. Χαρακτηριστικά δείγματα αυτού του θέματος κατά την εν λόγω εποχή παρέχουν τα λεγόμενα αγγεία του Διπύλου, που βρίσκονται εκτεθειμένα στο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας. 

Ο μαίανδρος, ο οποίος παρουσιάζεται πάνω σε αυτά τα αγγεία, αρχικά είχε τη μορφή απλής θλαστής γραμμής, της οποίας τα τμήματα διευθύνονται οριζοντίως και καθέτως εναλλάξ. Κατά την ελληνιστική περίοδο αυτός ο τύπος γίνεται πολυπλοκότερος, η θλαστή γραμμή διπλασιάστηκε και πληρώθηκαν τα σχηματιζόμενα τετράγωνα που σχηματίζονταν μεταξύ των γραμμών από στιγμές ή σταυρούς ή άλλα παρεμφερή θέματα. Η χρήση όμως αυτού του γραμμικού σχήματος γίνεται όχι μόνο για την διακόσμηση των αγγείων, αλλά και των ναών και των ενδυμάτων.

Στους ναούς κοσμούνταν από μαίανδρο, συνήθως έγχρωμο, τα επιστύλια, τα ακρωτήρια και τα φατνώματα της οροφής και οι κίονες, στα ενδύματα δε οι παρυφές. Ωραίο παράδειγμα μαιάνδρου πάνω σε ενδύματα παρέχουν οι κόρες της Ακροπόλεως. Τα αρχαϊκά πώρινα και μαρμάρινα γυναικεία αγάλματα που βρίσκονται στο μουσείο της Ακροπόλεως.

Ο πέπλος, τον οποίο φέρουν οι μορφές αυτές, διακοσμούνταν κατά τις παρυφές με άλλα χρωματιστά κοσμήματα (σταυρούς, ρόδακες, άνθη) και με μαιάνδρους. Το γεωμετρικό αυτό σχήμα διατηρήθηκε και κατά την αλεξανδρινή εποχή και μεταδόθηκε και στην Ιταλία. Χαρακτηριστικό πρώϊμου μαίανδρου παρουσιάζουν πολλά αγγεία που βρέθηκαν στην Villanova, πάνω στα οποία ο μαίανδρος είναι ακόμα απλός και βαρύς, στερούμενος την ωραιότητα που χαρακτηρίζει τον διπλό μαίανδρο (γνωστό σήμερα ως σβάστικα) της ελληνικής τέχνης.

                                                      Η χειρώνειος ή μαιάνδριος λαβή

Ένας θνητός που νίκησε μια θεά και την παντρεύτηκε είναι ο βασιλιάς της Φθίας ο Πηλέας. Κάποτε στο φως του φεγγαριού είδε μια πανώρια θεά να χορεύει μαζί με τις κόρες των νερών (Νηριήδες: κατοπινές νεράιδες). Ήταν η θεά Θέτιδα που η προφητεία του Προμηθέα την ανάγκαζε να παντρευτεί θνητό, ώστε να μη γεννηθεί αυτός που θα ανέτρεπε τον παντοδύναμο Δία.

Ο Πηλέας τυρανιόταν απ’ τη θεϊκή ομορφιά, αλλά πως μπορούσε αυτός θνητός ν’ αποκτήσει τη Θέτιδα που ήταν μια θεά; Ρώτησε όμως γι’ αυτό τον σοφότατο Χείρωνα που κατοικούσε ψηλά στο Πήλιο. «Εκείνος τον ορμήνεψε στο ίδιο μέρος σαν τη δει, τη νύχτα να χορεύει, να την αρπάξει όσο γίνεται σφιχτά στην αγκαλιά του». Να μην αφήνει τη λαβή όσο εκείνη κι αν άλλαζε μορφές: «κι ας γίνει φίδι, λιοντάρι ή φωτιά, νερό για να ξεφύγει».

Ο Πηλέας στο πάθος του για τη θεά ξεπέρασε και νίκησε καρτερικά όλες τις θυμωμένες μεταμορφώσεις της, κρατώντας την με μια λαβή σφιχτά στην αγκαλιά του.

Το υπέροχο αυτό θέμα απεικονίζεται έξοχα στο εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας 101 του 500 π.Χ, που τώρα βρίσκεται στο μουσείο του Δυτικού Βερολίνου. Η έξοχη αυτή απεικόνιση παρουσιάζει τον Πηλέα, να αψηφά τα φίδια της θεϊκής μεταμόρφωσης που τον δαγκώνουν παντού, καθώς και το λιοντάρι που ωρύεται γαντζωμένο στην πλάτη του. Ο Πηλέας νικά την πεντάμορφη θεά χρησιμοποιώντας τη “Χειρώνιο λαβή”, τον μαίανδρο, το διάσημο αρχαιοελληνικό σύμβολο. Η χειρώνειος λαβή έμεινε στην ιστορία και χρησιμοποιείται ακόμα στο άθλημα της πάλης για να δέσει ο ένας αντίπαλος τον άλλο.

Τα λεξικά πράγματι επιμένουν στη στερεότυπη άποψη, πως μαίανδρος είναι “το διακοσμητικό σχήμα που υπενθυμίζει τους ελιγμούς του ποταμού της Καρίας Μαίανδρου, όπου πρωτοευρέθη και εκ του οποίου έλαβε το όνομα”.

Μπορεί να πήρε το όνομα απ’ τον ποταμό πλησίον του οποίου πρωτοευρέθη, αλλά είναι ολότελα ανόητο να πιστεύουμε ότι τα απανταχού της γης ελληνοπρεπή αυτά ευρήματα, απεικονίζουν με πάθος τις χάρες και τους “ελιγμούς” ενός άγνωστου εν πολλοίς ποταμού. 

Απ’ το πλήθος των αρχαιοελληνικών αγγειογραφικών αναπαραστάσεων σαφώς διαφαίνεται ότι η λαβή αυτή, η χειρώνιος λαβή ή χειρώνιο πλέγμα ή όπως αλλιώς κι αν αποκαλείτο η συγκεκριμένη αυτή λαβή στο παρελθόν, αποτελούσε το ιδιαίτερο ίσως και ιεροπρεπές έμβλημα των θεομάχων Ελλήνων ηρώων!

Την “μαιάνδριο λαβή” όπως δικαίως πλέον θα την αποκαλούμε, τη χρησιμοποιεί κατ’ επανάληψη ο κατ’ εξοχήν θεομάχος Ηρακλής, όπως φαίνεται ξεκάθαρα απ’ την αριστουργηματική απεικόνιση της πάλης του Ηρακλή με τον Τρίτωνα σε αγγειογραφία του 550 Π.χ. (Μουσείο Ταρκυνίας. που όμως μπορεί να θαυμάσει κανείς και στον 30 τόμο Ελλ. Μυθο του Ρ. Γκρείβς σελ. 217) όπου βλέπουμε τον Τρίτωνα να πασχίζει μάταια ν’ ανοίξει τα κλειδωμένα με την μαιάνδριο λαβή δάχτυλα του ανίκητου ήρωα, μπροστά από το στήθος του!

Την ολοφάνερη σχέση διακοσμητικού μαιάνδρου και μαιάνδριας λαβής μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει στο σύμπλεγμα Πηλέα και Θέτιδας όπου η αξία της εν λόγω λαβής στο κέντρο της παράστασης υπερτονίζεται στεφανωμένη ολόγυρα απ’ τον σχηματοποιημένο πλέον μαιάνδριο συμβολισμό. Επίσης δεν πρέπει να είναι τυχαίο ότι πλήθος αγγειογραφιών που υπαινίσσονται θεϊκή ήττα, στεφανώνονται συχνά από μαίανδρο!

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι δεν είναι καθόλου τυχαία η ευρύτατη διάδοση κατά την αρχαιότητα του παραπάνω μαιανδρικού συμβολισμού. Αποτελούσε ένα διαχρονικό δώρο των μυθολογικών χρόνων, στους κλασικούς και νεότερους χρόνους των μεσογειακών απογόνων του Έλληνα. Μια γραμμική παραγγελία των προγόνων μας, για μάχη ενάντια στο αδύνατο!

Μια υπέροχη σχηματική υπενθύμιση ότι στα δύο σου χέρια κρατάς το μυστικό της νίκης κι αν μόνο τα δικά σου δεν επαρκούν, τότε ένωσέ τα με άλλους σ’ ένα αρμονικό αδιάσπαστο σύνολο ελληνοπρεπούς, νικηφόρας, μαιανδρικής αλυσίδας.

Αναδημοσίευση από εδώ

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία - Μυθαγωγία

Η παραβολή του μολυβιού

 

Το παιδί κοιτούσε τη γιαγιά του που έγραφε ένα γράμμα. Κάποια στιγμή τη ρώτησε:

- Γράφεις μια ιστορία που συνέβη σε εμάς; Και μήπως είναι μια ιστορία για μένα;

Η γιαγιά σταμάτησε να γράφει, χαμογέλασε και είπε στον εγγονό της:...

- Όντως γράφω για σένα, Ωστόσο, αυτό που είναι πιο σημαντικό κι από τις λέξεις είναι το μολύβι που χρησιμοποιώ. Θα ήθελα, όταν μεγαλώσεις, να γίνεις σαν κι αυτό.

Το παιδί, περίεργο, κοίταξε το μολύβι και δεν είδε τίποτα το ιδιαίτερο.

- Αφού είναι το ίδιο με όλα τα μολύβια που έχω δει στη ζωή μου!

- Όλα εξαρτώνται από τον τρόπο τον οποίο βλέπεις τα πράγματα. Το μολύβι έχει πέντε ιδιότητες, τις οποίες αν καταφέρεις να διατηρήσεις, θα είσαι πάντα ένας άνθρωπος που θα βρίσκεται σε αρμονία με τον κόσμο.

Πρώτη ιδιότητα: Μπορείς να κάνεις μεγάλα πράγματα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάς ποτέ ότι υπάρχει ένα Χέρι το οποίο καθοδηγεί τα βήματά σου. Αυτό το χέρι το λέμε «Θεό» και Εκείνος πρέπει να σε καθοδηγεί πάντα σύμφωνα με το θέλημά Του.

Δεύτερη ιδιότητα: Πότε-πότε πρέπει να σταματάω να γράφω και να χρησιμοποιώ την ξύστρα. Αυτό κάνει το μολύβι να υποφέρει λίγο, αλλά στο τέλος είναι πιο μυτερό. Έτσι, μάθε να υπομένεις ορισμένες δοκιμασίες γιατί θα σε κάνουν καλύτερο άνθρωπο.

Τρίτη ιδιότητα: Το μολύβι μας επιτρέπει πάντα να χρησιμοποιούμε γόμα για να σβήνουμε τα λάθη. Κατάλαβε ότι το να διορθώνουμε κάτι που κάναμε δεν είναι απαραίτητα κακό, αλλά σημαντικό για να παραμένουμε στο δρόμο του δικαίου.

Τέταρτη ιδιότητα: Αυτό που έχει στην ουσία σημασία στο μολύβι δεν είναι το ξύλο ή το εξωτερικό του σχήμα, αλλά ο γραφίτης που περιέχει. Έτσι, να φροντίζεις πάντα αυτό που συμβαίνει μέσα σου.

Τέλος, η πέμπτη ιδιότητα του μολυβιού: Αφήνει πάντα ένα σημάδι. Έτσι, λοιπόν, να ξέρεις ότι, ότι κάνεις στη ζωή σου θα αφήσει ίχνη και να προσπαθείς να έχεις επίγνωση της κάθε σου πράξης.

Βρες το δικό σου νερό....

Για να σκάψει κανείς ένα πηγάδι, πρώτα πρέπει να βγάλει το χώμα και τις πέτρες κι ύστερα αρχίζει το νερό να τρέχει από τις πλευρές του πηγαδιού και να το γεμίζει. Το νερό βρισκόταν ήδη εκεί, δεν χρειαζόταν να μεταφερθεί από κάπου αλλού. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να μετακινηθούν οι πέτρες και το χώμα.
 

Υπήρχαν εμπόδια και μόλις αυτά μετακινήθηκαν, εμφανίστηκε το νερό. Δεν χρειαζόταν να μεταφερθεί νερό μέσα στο πηγάδι. Το νερό βρισκόταν ήδη εκεί, απλώς έπρεπε να απομακρυνθούν τα εμπόδια. Η γνώση βρίσκεται ήδη μέσα μας, δεν χρειάζεται να την πάρουμε από κάπου αλλού. Οι πηγές της είναι κρυμμένες μέσα μας, πρέπει απλώς να απομακρυνθούν με το σκάψιμο τα εμπόδια που βρίσκονται ανάμεσα — οι πέτρες και το χώμα. Τότε θα αρχίσουν να εμφανίζονται οι πηγές της γνώσης.

Εκτός από πηγάδι όμως, μπορεί κανείς να φτιάξει και δεξαμενή. Το να φτιαχτεί μια δεξαμενή είναι κάτι διαφορετικό. Δεν χρειάζεται να αναζητήσουμε τη φυσική πηγή του νερού, για να φτιάξουμε μια δεξαμενή. Ο τρόπος για να φτιαχτεί μια δεξαμενή είναι εντελώς αντίθετος από αυτόν που φτιάχνεται ένα πηγάδι.
 

Για να φτιάξεις μια δεξαμενή, δεν χρειάζεται να σκάψεις και να βγάλεις έξω τις πέτρες και το χώμα. Πρέπει να φέρεις πέτρες και χώμα από κάπου αλλού και να φτιάξεις ένα τοίχο. Κι όταν φτιαχτεί ο τοίχος, το νερό δεν έρχεται από μόνο του. Πρέπει να το φέρεις από τα πηγάδια των ανθρώπων και να το βάλεις μέσα στη δεξαμενή.
 

Μπορεί να βλέπεις το νερό μέσα στη δεξαμενή και να το βλέπεις και μέσα στο πηγάδι, η διαφορά όμως ανάμεσα στη δεξαμενή και το πηγάδι είναι όση διαφορά υπάρχει ανάμεσα στη γη και τον ουρανό. Η πρώτη διαφορά είναι ότι η δεξαμενή δεν έχει δικό της νερό.

 

Ότι βρίσκεται μέσα στη δεξαμενή είναι δανεικό. Σύντομα μουχλιάζει και λιμνάζει, επειδή αυτό που είναι δανεικό, δεν είναι ζωντανό, είναι νεκρό. Το νερό που στέκεται μέσα στη δεξαμενή λιμνάζει, σαπίζει και σύντομα θα αρχίσει να βρομάει.

Το πηγάδι όμως έχει τη δική του πηγή νερού. Το νερό δεν μουχλιάζει ποτέ. Το πηγάδι έχει τη δική του πηγή ροής.
 

Με τη δεξαμενή και το πηγάδι συμβαίνουν δύο διαφορετικές διαδικασίες. Η δεξαμενή φοβάται ότι κάποιος θα της πάρει το νερό, επειδή αν φύγει το νερό, η δεξαμενή αδειάζει. Το πηγάδι όμως θέλει κάποιον να του πάρει το νερό του, ώστε να μπορεί να γεμίσει με πιο φρέσκο και ζωντανό νερό.

Το πηγάδι φωνάζει: «Πάρε το νερό μου! Θέλω να το μοιραστώ!» Η δεξαμενή φωνάζει: «Μην πλησιάζεις! Μην αγγίζεις το νερό μου! Μη μου παίρνεις το νερό μου!» Η δεξαμενή θέλει κάποιον που έχει νερό να της το φέρνει, να το χύνει μέσα της και να τη γεμίζει, ώστε να μπορεί να μεγαλώνει η περιουσία της.

Αν όμως κάποιος έχει έναν κουβά, το πηγάδι θέλει αυτόν τον άνθρωπο να πάρει από το νερό του, ώστε να μπορέσει να ξεφορτωθεί το παλιό νερό και να βγάλει καινούργιο. Το πηγάδι θέλει να μοιράζεται, η δεξαμενή θέλει να συσσωρεύει. Το πηγάδι έχει ρυάκια, που συνδέονται με τον ωκεανό. Το πηγάδι μπορεί να φαίνεται μικρό, στο βάθος όμως συνδέεται με το άπειρο.
 

Όσο μεγάλη όμως κι αν φαίνεται μια δεξαμενή, δεν συνδέεται με κανέναν. Τελειώνει και κλείνει στον εαυτό της. Δεν έχει κανένα ρυάκι. Δεν έχει κανένα τρόπο να συνδεθεί με το άπειρο.

 

Ο νους του ανθρώπου μπορεί να γίνει είτε πηγάδι είτε δεξαμενή. Αυτές είναι οι δύο πιθανότητες για το νου του ανθρώπου. Και ο άνθρωπος που ο νους του γίνεται δεξαμενή, σιγά- σιγά θα τρελαθεί.
 

Όλων μας ο νους έχει γίνει δεξαμενή. Δεν έχουμε φτιάξει πηγάδια, έχουμε φτιάξει δεξαμενές. Μαζεύουμε πράγματα από όλο τον κόσμο, από βιβλία, από ιερά κείμενα, από διδασκαλίες, τα μαζεύουμε όλα αυτά και νομίζουμε πως έχουμε γίνει γνώστες.

Κάνουμε το ίδιο λάθος που κάνει και η δεξαμενή. Η δεξαμενή νομίζει πως είναι πηγάδι, επειδή και στα δύο μπορείς να δεις νερό μέσα τους.

Σήμερα στην εποχή του διαδυκτίου η πληροφορία και η γνώση είναι πιο εύκολη από ποτέ, το ίδιο και η παραπληροφόρηση. Και είναι ίσως ανησυχητικό πως η επιστήμη  σήμερα συγκεντρώνει γνώση πολύ πιο γρήγορα από ό,τι η κοινωνία αποκτά σοφία. Πού είναι λοπόν η  σοφία που χάσαμε μέσα στη γνώση; Πού είναι όλη η γνώση που χάσαμε μέσα στην πληροφόρηση;

Ένας συνειδητοποιημένος αναζητητής  παίρνει το δρόμο της γνώσης όπως ακριβώς πηγαίνει και στον πόλεμο: με πλήρη συνείδηση, γεμάτος φόβο, σεβασμό, και απόλυτη αυτοπεποίθηση. Το να βαδίζεις προς τη γνώση ή να πηγαίνεις στον πόλεμο με οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι σφάλμα, και όποιος το κάνει μετανιώνει για το δρόμο που ακολούθησε.

Η γνώση έχει αξία μόνο όταν όταν είναι άμεση εμπειρία. Όταν όμως την γνωρίζεις «μέσα»  από τους άλλους, δεν είναι ζωντανή εμπειρία, δεν είναι γνώση, είναι απλώς μνήμη.

Γίνε  λοιπόν πηγάδι  και όχι δεξαμενή. Το να μεταδίδεις τη γνώση, σημαίνει με άλλα λόγια να  ανάβεις από το λυχνάρι σου τα κεριά των άλλων χωρίς να στερείσαι τίποτα από τη φλόγα σου.

Το «ελληνόμετρο» της φαντασίας μας και οι ελληνικές αρετές με οδηγό τον Αριστοτέλη

Στις καλές εποχές, τότε που το δανεικό χρήμα είχε πλάσει έναν φανταστικό κόσμο, που τον πήραμε για δικό μας δημιούργημα, οι λέξεις "πατρίδα", "έθνος", "Ελληνικότητα", είχαν εξαφανιστεί στη διαδρομή Αράχωβα - Μύκονος.

 

Τώρα, που η ονειροφαντασία μας χάθηκε και πάει, ψάχνουμε απεγνωσμένα να εντοπίσουμε τα χνάρια της πραγματικότητας. Στα τυφλά ψάχνουμε και, όταν δεν βρίσκουμε σημείο σταθερό να γαντζωθούμε, καταφεύγουμε στο «ελληνόμετρο». 

Και για να παρηγορηθούμε, επικαλούμαστε ένδοξους προγόνους και επινοούμε «ανθέλληνες» εχθρούς που μας κατατρέχουν και προσπαθούν να μας αλλοτριώσουν. Που αν τους εξοντώσουμε, θα λάμψει πάλι η αδαμάντινη ελληνική ψυχή, την οποία "προσπαθούν να απογυμνώσουν, για να μας υποτάξουν".

 

Τι είναι, όμως, αυτό που φοβόμαστε πως θα μας αφαιρέσουν; Ποιες αρετές των λαμπρών προγόνων μας είχαμε τάχα, που τώρα προσπαθούμε να διαφυλάξουμε; Πόσο μοιάζει το δικό μας σύστημα αξιών  με το δικό τους;

 

 

Η καρδιά του αρχαίου ελληνικού κόσμου είναι η Αρετή. Η επιδίωξή της ήταν που γέννησε όλα όσα σήμερα θαυμάζουμε: το ελεύθερο πνεύμα, την γενναιότητα στον πόλεμο, την υπεροχή στις τέχνες και στα γράμματα σε καιρό ειρήνης, την οικονομική ανάπτυξη, τη δημοκρατία, τις επιστήμες. Θα ήταν ανοησία να ισχυριστεί κανείς πως όλοι οι αρχαίοι ήταν ενάρετοι. Δεν ήταν, αλλά θαύμαζαν εκείνους που ήταν, γνώριζαν καλά την αξία τους και απέβλεπαν σε αυτούς με δέος! 

Η λέξη «αρετή»  έχει τις ρίζες της στο θέμα του ρήματος αραρίσκω, που σημαίνει ενώνω, συνάπτω, τακτοποιώ. Στα ομηρικά χρόνια ήταν συνώνυμη με την ανδρεία και την υπεροχή. Απλά πράγματα! Όταν όμως η εποχή των βασιλιάδων πέρασε και οι μικροκτηματίες έγιναν ταυτόχρονα εύποροι νοικοκυραίοι και επιχειρηματίες, και στη συνέχεια πολεμιστές που προστάτευαν τον τόπο τους και ενεργοί πολίτες, η αρετή απέκτησε νέο νόημα. Έγινε σύνθετη, όπως και η και η ζωή αυτών των ανθρώπων.

 

Ποιες ήταν λοιπόν οι αρετές που χαρακτήριζαν τον αξιοθαύμαστο Έλληνα της κλασικής εποχής; Ρώτησα τον Αριστοτέλη και μου είπε!

 

 

Περί Αρετών και Κακιών

Ο Αριστοτέλης ορίζει την Αρετή, ως την παγιωμένη εκείνη ψυχική διάθεση του ανθρώπου που τον ωθεί στην αναζήτηση κι επιλογή της μέσης οδού σε κάθε ζήτημα, και τον κρατά σε σταθερή πορεία μέσα σε αυτήν, χωρίς παρεκκλίσεις. Οι λειτουργίες της ψυχής εναρμονίζονται μεταξύ τους και καθιστούν τον άνθρωπο ευτυχή, στον βαθμό που έχει κατακτήσει τις αρετές που αντιστοιχούν σε κάθε μία από αυτές τις λειτουργίες.Για τον λόγο αυτό, χρειάζονται όλες.

Ακολουθώντας την τριμερή διάκριση της ψυχής του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης αναλύει κάθε μία αρετή μαζί με το αντίθετό της, που ονομάζει κακία.

Λογιστικό μέρος (νόηση)

Αρετή της νόησης είναι η φρόνηση. Ο ενάρετος άνθρωπος φρονεί (δηλ. συλλογίζεται) με σύνεση, εξετάζει με ψυχραιμία όλα τα δεδομένα και καταλήγει σε ορθές αποφάσεις. Αναγνωρίζει τις δυνατότητες και τις αξιοποιεί, ενώ χρησιμοποιεί με σύνεση τα αγαθά του. Στον αντίποδα, ο άφρων είναι αμαθής, άπειρος, ασυγκράτητος και αδέξιος.

Θυμοειδές μέρος (συναίσθημα)

Αρετή του συναισθηματικού μέρους της ψυχής είναι η πραότης, που επιτρέπει στον άνθρωπο να υποφέρει ψύχραιμα τις αστοχίες και τις παραλείψεις και να μην στρέφεται εύκολα προς την τιμωρία. Ο πράος δεν αφήνεται στις παρορμήσεις της οργής, ελέγχει την έμφυτη τάση προς τη φιλονικία και εκφράζεται με ήπιο τρόπο. Όποιος δεν διαθέτει αυτή την αρετή, αποκαλείται οργίλος, με κύριο γνώρισμα τα ξεσπάσματα οργής με την παραμικρή αφορμή και την τάση για εκδίκηση. Ο οργίλος είναι ευμετάβλητος, πικρόχολος και παρασύρεται από την οργή του και σε σπουδαία και σε ασήμαντα ζητήματα.

Αρετή του θυμοειδούς είναι και η ανδρεία. Ο ανδρείος δεν καταβάλλεται από τους φόβους, κυρίως εκείνους που αφορούν τον θάνατο. Είναι γενναίος όταν τον βρίσκουν συμφορές και τολμά  σε καταστάσεις κινδύνου. Πάνω απ’ όλα, προτιμά έναν έντιμο θάνατο από μία ζωή ατιμωτική, δεν αποφεύγει τους κόπους και επιδιώκει τη νίκη. Το αντίθετο είναι ο δειλός, ο άνανδρος, ο μαλθακός, που υποτάσσεται σε κάθε είδους εξευτελισμό, όταν κινδυνεύει το «τομάρι»του.

 

 

Επιθυμητικό μέρος (επιθυμίες, ορέξεις του σώματος)

Αρετή του κατώτερου μέρους της ψυχής, είναι ησωφροσύνη. Σώφρων (σῶς +φρήν «με σώας τας φρένας»), είναι ο ισορροπημένος, ο κόσμιος, ο ευπρεπής. Αυτός που έχει κατακτήσει αυτή την αρετή δεν θαυμάζει τις σωματικές εκείνες ηδονές που είναι φαύλες, δηλαδή ασήμαντες, ανωφελείς και χυδαίες. Επιπλέον απεχθάνεται την ατιμία και στέκεται με την ίδια αξιοπρέπεια μπροστά στα μικρά και στα μεγάλα της ζωής. Αντίθετο της σωφροσύνης είναι η ακολασία. Ο ακόλαστος επιλέγει να σύρει τον εαυτό του σε κάθε βλαβερή ηδονή και σπαταλά τη ζωή του σε επιπολαιότητες και ασήμαντες ασχολίες. Καταντά δε αναιδής, άτακτος, αγενής και ασυνεπής.

Η δεύτερη αρετή που αφορά το επιθυμητικό είναι η εγκράτεια, με την οποία ο ενάρετος άνθρωπος υποτάσσει στη λογική σκέψη κάθε επιθυμία που τον ωθεί σε φαύλες απολαύσεις. Ο εγκρατής είναι καρτερικός και υπομένει την φυσική ένδεια και την θλίψη. Η έλλειψη εγκράτειας είναι η «ακρασία». Ο ακρατής, ενώ μπορεί να είναι σώφρων σε κάποιο βαθμό και να μην προτιμά (όπως ο ακόλαστος παραπάνω) τις ταπεινές ηδονές, ωστόσο δεν έχει τη δύναμη να αντισταθεί, όταν αυτές παρουσιάζονται. Έτσι, εκτός από τα χαρακτηριστικά του ακόλαστου είναι επίσης νωθρός και ανόητος και υποφέρει κάθε φορά που μεταμελείται.

Πίσω και πάνω απ'όλα αυτά  

Τον κατάλογο ολοκληρώνουν τρεις αρετές που αποτελούν τη βάση όλων των άλλων και αφορούν και τα τρία μέρη της ψυχής.

Μία είναι η δικαιοσύνη, που απαιτεί την απονομή στον καθένα «κατ’αξίαν», ό, τι ακριβώς αξίζει. Ούτε παραπάνω ούτε λιγότερο. Ο δίκαιος άνθρωπος είναι ευσεβής, σέβεται τους γραπτούς και άγραφους νόμους τηρεί τις συμφωνίες, σέβεται τους νεκρούς. Τη δικαιοσύνη ακολουθούν η οσιότητα, η αλήθεια, η πίστη και η μισοπονηρία (μίσος για την πονηρία). Ο άδικος άνθρωπος, είναι ασεβής ως προς τα θεία, πλεονέκτης ως προς τον εαυτό του και υβριστής ως προς τους άλλους, καθώς δεν διστάζει να παρασύρει και τους συντρόφους του σε ενέργειες που επιφέρουν ντροπή. Είναι ακόμα αλαζόνας, ψεύτης, επίορκος, μισάνθρωπος, υποκριτής και κακοήθης.

Αρετή της ψυχής συνολικά, είναι και η ελευθεριότητα. Ο ελευθέριος άνθρωπος είναι αυτός που ενεργεί και μιλά όπως ταιριάζει σε ελεύθερο άνθρωπο. Είναι γενναιόδωρος και ξοδεύει με ευχαρίστηση τα χρήματά του σε έργα αξιέπαινα. Προσφέρει εκεί που πρέπει και δεν παίρνει από εκεί που δεν πρέπει. Έχει περιποιημένη εμφάνιση, τακτοποιημένο και καθαρό σπιτικό, φέρεται με ευγένεια και αγαπά το ωραίο. Αντίθετα, τον ανελεύθερο άνθρωπο χαρακτηρίζει η αισχροκέρδεια και η τσιγκουνιά. Από τη μία καμαρώνει για τα άδικα κέρδη του και από την άλλη δεν ξοδεύει ούτε για όσα είναι απαραίτητα ή ξοδεύει ελάχιστα και με κακό τρόπο. Είναι, λοιπόν, φιλάργυρος, δούλος του χρήματος, γεμάτος άγχος, αναξιοπρεπής και χωρίς μέτρο στη ζωή του. 

 

 

Η τρίτη αρετή όλων των μερών της ψυχής είναι η μεγαλοψυχία. Ο μεγαλόψυχος αντιμετωπίζει αξιοπρεπώς και με γενναιότητα και τη δυστυχία, αλλά και την ευτυχία. Δεν θεωρεί πως η ζωή καθαυτήν είναι υπέρτατη αξία. Είναι απλός στους τρόπους, γενναίος, φιλαλήθης και καθόλου εκδικητικός. Ο μικρόψυχος, από τη άλλη, αποβλακώνεται όταν είναι ευτυχής και απολαμβάνει δόξα και τιμές, ενώ με την ελάχιστη δυστυχία οδύρεται σαν να ήρθε το τέλος του κόσμου. Ερμηνεύει κάθε μικρή παράλειψη ως εσκεμμένη πράξη εναντίον του, εκδηλώνει ταπεινή συμπεριφορά και γίνεται γκρινιάρης, μίζερος και απαισιόδοξος.

Τι είχαμε, τι χάσαμε;

Οι ελληνικές αρετές, που φοβόμαστε πως θα μας στερήσουν, δεν είναι πια κοντά μας. Κάποιες μεταβλήθηκαν φυσιολογικά, και προσαρμόστηκαν στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Κάποιες τις εγκαταλείψαμε γιατί μας κούραζαν ή δεν μας βόλευαν. Κάποιες δεν γνωρίζαμε καν ότι υπάρχουν.

Το μόνο βέβαιο, πάντως, είναι πως αν ο Αριστοτέλης αντίκριζε το κομμάτι εκείνο της δικής μας εν Ελλάδι κοινωνίας, που κυριεύεται από τον φόβο και διψά για βία και εκδίκηση, που καρπώνεται χωρίς αιδώ τους κόπους των άλλων, που απαιτεί εκείνα που δεν αξίζει, που αποφασίζει για την τύχη του απερίσκεπτα για να μετανιώσει λίγα λεπτά αργότερα, που είναι ανοιχτοχέρης με τους ανάξιους και βάζει τρικλοποδιά στους άξιους, που δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του, αλλά κλαίει τη μοίρα του νυχθημερόν, φοβάμαι πως με τίποτα δεν θα πίστευε πως αντικρίζει Έλληνες! 

Αλιευθέν 

Ο Ελληνάρας (Homo Ellinarus Cafrus Frapedius)

Ο Ελληνάρας (Homo Ellinarus Cafrus Frapedius) αποτελεί μια τομή στην ιστορία της ανθρώπινης εξέλιξης. Ο Ελληνάρας εμφανίστηκε στον πλανήτη που σήμερα λέμε Γη το έτος 4 δις π.Χ.

 

Ο Ελληνάρας πρώτα ρεύτηκε αργότερα έκλασε και στη συνέχεια μίλησε. Λέγεται από κάποιους απογόνους του είδους όπως ο Λιακόπουλος και ο Μπουμπούκος-Τσιρίδας ότι ήταν ο πρώτος και τέλειος άνθρωπος.

 

Δίπλα σ' αυτό το κείμενο κανονικά θα έπρεπε να υπάρχει και μια φωτογραφία, προκειμένου ο αναγνώστης να καταλάβει (οπτικώς) τι είναι ο Ελληνάρας. Όμως υπάρχουν επιστημονικά τεκμηριωμένες ανησυχίες ότι υπάρχει κίνδυνος να καεί μέρος των εγκεφαλικών σας κυττάρων και να μετατραπείτε κι εσείς σε Ελληνάρα. Και όχι, δε βαριόταν αυτός που νομίζει ότι είναι και συντάκτης άρθρων που γράφει παρακάτω ν' ανεβάσει και να προσθέσει φωτογραφία...(Η φωτογραφία που βλέπετε είναι ότι πιο light βρήκα - ο αντιγραφέας Β.Χ)

Όλα ξεκίνησαν όταν οι δεινόσαυροι - άθελά τους - ανακάλυψαν στο υπέδαφος της Κάτω Μπανανίας (ναι, υπάρχει και Άνω!) τεράστιες ποσότητες φραπέ. Για εγκυκλοπαιδικούς λόγους, απλά να ξέρετε ότι η Κάτω Μπανανία τοποθετείται από τους ιστορικούς στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Ελλάδα. Τυχαίο; Δε νομίζω...

 

Πίσω στο θέμα μας, όλοι γνωρίζουν ασφαλώς το λόγο που τελικά εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι: Μαζί με την ανακάλυψη του φραπέ, τσουπ! Με τρόπο ανεξήγητο έως και σήμερα, ο Ελληνάρας έκανε τα πρώτα βήματα του στον πλανήτη. Και οι δεινόσαυροι δεν τα κατάφεραν. Κυρίως λόγω του ότι ο Ελληνάρας είναι Κ-Α-Τ-Α-Π-Λ-Η-Κ-Τ-Ι-Κ-Ο-Σ οδηγός. Ο νοών... νοείτω.

 

Μετά την εισαγωγή, η οποία ειλικρινά δεν διαβάζεται, γίνεται παρακάτω μια προσπάθεια μήπως και σώσουμε κάτι.

 

Ο Ελληνάρας χαρακτηρίζεται πλήρως από το τρίπτυχο χέσιμο (κυριολεκτικά και μεταφορικά), το καθησιό (άμα δε βαριέμαι θα πάω για δουλειά... τον άλλο μήνα) και φυσικά τον φραπέ.

 

Στην πρωτόγονη αλλά και παράλληλα μετασύγχρονη κοινωνία ο Ελληνάρας έφτιαξε διάφορους κοινωνικούς τύπους:

 

Homo Tzakius: Ο Ελληνάρας πάντα έχει την τάση ν' ακολουθεί τον πιο ηλίθιο για ηγέτη, έτσι λοιπόν βλέπουμε ανά τους αιώνες ν' ακολουθούν τον Παπανδρέου, τον Καραμανλή, τον Παπανδρέου, τον Καραμανλή, τον Παπανδρέου, τον Καραμανλή, τον Παπανδρέου, τον Καραμανλή... Βέβαια, σε κάθε ευκαιρία τους τα χώνει, αλλά στην κάλπη είναι πιστός στην παράδοση.

 

Homo Cagourous: Αυτή η μορφή εμφανίζεται στις ηλικίες 12-100 κι είναι άκρως μεταδοτική, σαν τη σύφιλη των κροκοδείλων ένα πράγμα. Ο κάγκουρας έχει την εντύπωση πως είναι απλά το επίκεντρο του κόσμου. Κάνει ό,τι θέλει, αλλά άμα θέλει (και δε βαριέται). Πάνω απ' όλα, ο κάγκουρας είναι εξαίρετος οδηγός. Ενώ τρέχει με 180-200 στο δρόμο, κρατά κινητό στο ένα χέρι, τσιγάρο και σάντουιτς στο άλλο και μπινελικώνει όποιον έχει το θράσος να πηγαίνει πιο σιγά απ' αυτόν στη λωρίδα του. Επίσης είναι και γλεντζές, καθώς το ράδιο στο αμάξι παίζει στη διαπασών από Lady Gaga μέχρι και Έφη Θώδη.

 

Homo Μakakas: Αυτός ο τύπος είναι συνδυασμένος με τους παραπάνω και προσπαθεί να πει όσες περισσότερες φορές μπορεί την λέξη "μακάκας". Θεωρεί εθνική υπερηφάνια το τζατζίκι, το μουσακά, το "μακάκας" και το καμάκι. Μιλάει για μια αφηρημένη έννοια, τον Παρθενώνα, που ούτε έχει δει, ούτε ξέρει τι είναι, αλλά έχει το προσόν ότι ακούει κι από τα δυό του αυτιά (στέρεο-φονικά).

 

Διατροφικές συνήθειες: Delivery, καλαμάκια και τηλεόραση.

 

Διασκέδαση: Ό,τι είναι πιο ακριβό και περιλαμβάνει κύνεια (δηλαδή σκυλάδικα, καμία σχέση με τους κύκνους, αυτά είναι κύκνεια) άσματα και θραύση πορσελάνινων πιάτων.

 

Ελεύθερες ώρες: Δηλαδή ολόκληρη τη μέρα να φιλοσοφεί με τη βοήθεια μιας χορταστικής φραπεδιάς για τα φασόλια της αρχαίας Σπάρτης που έδιωξαν τους Πέρσες και για το πώς είναι πιο βολικό να αποπατήσεις.

 

Ώρες εργασίας: Καταπολέμηση της διαδικτυακής πορνογραφίας με περιήγηση τουλάχιστον 6-8 ωρών σε αντίστοιχα sites προς συλλογή πληροφοριών που θα σταλθούν στις διωκτικές αρχές.

 

Αγαπημένο βιβλίο: Ομήρου Λιακόπουλειάδα - Μετάφραση: Μπουμπούκος-Τσιρίδας, Επιμέλεια κειμένου: Πλεύρης.

 

Ένδυμα: Παντελόνι που να εμφανίζει το εσώρουχο (με το χέρι σταθερά μέσα σ' αυτό).

Ιδανικά: Πατρίς, Οικογένεια, και Άγιος ο Θεός. Που και που και καμιά μιζούλα...

 

Αγαπημένο χόμπι: Κυνήγι μυγών, ύπνος και ξεκούραση.
 

Θρησκεία: χριστιανισμός - δωδεκαθεϊσμός - χρυσαυγητισμός και Ολυμπιακός/Παναθηναϊκός/ΠΑΟΚ/ΑΕΚ/Άρης (ανάλογα)

 

Καταγωγή: Απώτερο σύμπαν, απόγονος των Ελοχίμ που συνευρέθηκαν με τις Spice Girls. !!!

Δυστυχώς λόγω της κρίσης κάποια από τα χαρακτηριστικά του έχουν αλλοιωθεί, συνεπώς ο Ελληναράς έχει μεταλλαχθεί εξ ανάγκης,  παρόλα αυτά το DNA του είναι απολύτως συνδεδεμένο με τα παρακάτω (και μην ξεχνάτε «για λίγο ξαποστένει και ξάνα προς την δόξα τραβά», έναν μικρό εφιάλτη ζούμε σε λίγο όλα θα είναι όπως πρίν):

• Αγαπημένη του ασχολία όταν ταξίδευε  στο εξωτερικό ήταν  να ψάχνει για άλλους Έλληνες.   

• Δεν του έκανε  εντύπωση γομάρι 30 χρονών να ζει με τους γονείς του
• Ποτέ δεν του φτάνουν τα χρήματα για τα βασικά είδη ανάγκης, αλλά πάντα του περισσεύουν για τα είδη πολυτελείας.
• Μισεί τους δημοσίους υπαλλήλους, αλλά όνειρο ζωής ήταν να γίνει ένας από αυτούς.
• Κυριακή πρωί κοινωνά στην εκκλησία και το απόγευμα ρίχνει Χριστοπαναγίες στο γήπεδο.
• Διπλοπαρκάρει για τσιγάρα κλείνοντας το δρόμο και απολογείται σ’ αυτούς που κορνάρουν, αλλά στο παρακάτω στενό πλακώνει τον οδηγό που έκανε ακριβώς το ίδιο.
• Καυχιέται που ο γιος του είναι  μεγάλος   **μιάς και η κόρη του παρθένα.
• Προειδοποιεί με τα φώτα για μπλόκο αλλά παραπονιέται στον αστυνομικό ότι δεν δίνει κλήση και στους άλλους οδηγούς.
• Και τελος, εδώ και πολλά  χρόνια βρίζει τις κυβρνήσεςι που αυτός εκλέγει λέγοντας  πως θα 'κανε τα πάντα για να φύγουν, αλλά την ημερα των εκλογων παει για μπανιο! 

Αλιευθήσα σύνθεση

 

 

Ερμής ο Τρισμέγιστος

Ο Ερμής ο ψυχοπομπός είχε ταυτιστεί από τους αρχαίους Έλληνες με το Αιγυπτιακό θεό Θωθ (ή Τεούχ), καθώς και με τους θεούς Τατ και Αγαθοδαίμονα (ο τελευταίος παριστάνεται με την μορφή φιδιού και ταυτιζόταν επίσης με τον θεό Κνήφι). Ο Θωθ ήταν μία σεληνιακή θεότητα και προστάτης – εμπνευστής του αλφαβήτου και εξ ου της σοφίας, των τεχνών, των επιστημών και του ορθού λόγου- σκέψης. Συμβόλιζε τη τάξη του σύμπαντος και την αρμονία του κόσμου. 

Ο Θωθ είχε την επονομασία Μέγας- Μέγας κι αυτός εικάζεται ότι είναι ο λόγος που ο εν συνεχεία εμφανιζόμενος Ελληνοαιγυπτιακός Ερμής ονομάστηκε Τρισμέγιστος (3 φορές μέγας). Άλλοι το δικαιολογούν ισχυριζόμενοι την τριπλή ενσάρκωση του θεού. Σε όστρακο του 2ου αιώνα που βρέθηκε, βλέπουμε τον ιερέα του Θωθ ότι τον αποκαλεί επίσης τρισμέγιστο. Ένας από τους αρχικούς τόπους λατρείας του ήταν η Ερμούπολη.

Ο Ερμής Τρισμέγιστος από αρκετούς έχει θεωρηθεί ως μυθολογικό πρόσωπο. Οι αρχαίοι Έλληνες πάντως ισχυρίζονταν ότι είχε βασιλεύσει στην Αίγυπτο στην απώτερη αρχαιότητα και κατά την ελληνιστική περίοδο θεώρησαν ότι ήταν ο συγγραφέας μίας σειράς σημαντικών κειμένων ( τα οποία αντιμετωπίστηκαν ως ιερά, γιατί πίστευαν ότι κατέγραφαν τα μυστικά του σύμπαντος), που είχαν να κάνουν με την αστρολογία, τον αποκρυφισμό και την μαγεία. Ήταν μία σειρά από 17 έργα, τα οποία ήταν εντόνως ηθικοπλαστικά, γραμμένα στην Eλληνική και Λατινική γλώσσα. 

Πάνω σε αυτά τα κείμενα στηρίχτηκε το θρησκευτικοφιλοσοφικο συγκριτικό κίνημα του ερμητισμού, το οποίο ήταν ο συνδυασμός των φιλοσοφιών πολλαπλών σχολών, όπως του Πυθαγόρα, του Αριστοτέλη, του νεοπλατωνισμού, των στωικών, αλλά ακόμα και του Μανιχαϊσμού και του Ζωροάστρη. Είναι εξίσου πολύ πιθανό αρχικά να ήταν τα «προπαρασκευάστηκα μαθήματα» στην μύηση της αιγυπτιακής θρησκείας, η οποία είχε άμεση σχέση με την μαγεία, ιδιαίτερα ο ιερός ιερογλυφικός λόγος, ο οποίος θεωρούταν ότι μετέφερε τις ενέργειες- επιδράσεις των αντικειμένων που απεικόνιζε.

Όταν επήλθαν στην εξουσία οι Πτολεμαίοι ενδιαφέρθηκαν πολύ για την αιγυπτιακή θρησκεία και ζήτησαν να μεταφραστούν στα ελληνικά όλα τα ιερά αιγυπτιακά κείμενα ώστε να είναι ευκόλως κατανοητά από το ελληνικό κοινό. Βέβαια ο ερμητισμός στην ουσία χωριζόταν σε δύο « επίπεδα»:

1) στο Δημώδες, που σχετιζόταν με την πρακτική μαγεία, η οποία πάντα ήταν προσιτή για την μάζα των ανθρώπων, και

2) σε έναν ελιτιστικό μικρό κύκλο «εκλεκτών», που ασχολούντο με τα πιο εξειδικευμένα θέματα όπως την ιατρική, τα μαθηματικά, την βοτανολογία, την ορυκτολογία και την αστρολογία , καθώς και την επίδραση που είχαν όλα αυτά πάνω στον ανθρώπινο οργανισμό. Θεωρούσαν ότι ο αστρικός μακρόκοσμος επηρέαζε άμεσα και σε καθημερινή βάση οτιδήποτε υπάρχει μέσα στον φυσικό κόσμο. Όποιος, λοιπόν, μάθαινε τις αντιστοιχίες μεταξύ στους πλανήτες, τα φυτά, τα ορυκτά και πάει λέγοντας, θα μπορούσε να τις χρησιμοποιήσει υπέρ του. Επίσης, πίστευαν ότι εάν κάποιος ακολουθούσε τις πρακτικές- θεωρίες των κειμένων αυτών και προσφέροντας στους θεούς τις «θυσίες του λόγου», θα μπορούσε ο ίδιος να μεταμορφωθεί σε θεό.

Διαβάζοντας τα ερμητικά κείμενα βλέπουμε ότι ο Ερμής ο Τρισμέγιστος πίστευε ότι το σύμπαν έχει ένα κυκλικό σχήμα. Κάτω από την επίβλεψή του υπάρχουν οι 36 Δεκανοί ( Ωροσκόποι θεοί), οι οποίοι σχετίζονται με τις υποδιαιρέσεις του ζωδιακού κύκλου. Είναι ουράνιες θεότητες- δαίμονες (για τους αρχαίους έλληνες ο δαίμονας δεν ήταν μια αρνητική οντότητα, όπως μετέπειτα για τους χριστιανούς), που επηρεάζουν καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων. Στον ουρανό κατά την κίνησή τους δημιουργούν «υπολειτουργούς» που τους χρησιμοποιούν για υπηρέτες τους. 

Ο αρχικός άνθρωπος ήταν ένα «θεϊκό ζωντανό πλάσμα» που έχει την εικόνα του θεού δημιουργού του (του Νου- Πατέρα των πάντων),που ήταν ανδρόγυνος*, και αρχικά του δόθηκε η δύναμη να δημιουργεί και ο ίδιος. Θέλοντας όμως να κατανοήσει την ουσία και την φύση όλων όσων όριζε, αποφάσισε να εισέλθει μέσα στην ύλη. Ενώ, είχε αρχικά την δύναμη να συμμετάσχει στην αθανασία των θεών, επέλεξε να εκπέσει, γινόμενος συμμέτοχος της θνητή φύση. Με αυτόν τον τρόπο ξέχασε ο άνθρωπος την αρχική του φύση και τις δυνατότητες που είχε κι έγινε σκλάβος της ύλης. Για τον Ερμή Τρισμέγιστο υπάρχει δρόμος επιστροφής, αν κάποιος προετοιμάζει την ψυχή του από την γη. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, όσο βρισκόμαστε εν ζωή οφείλουμε να δίνουμε μεγαλύτερη σημασία στην καλλιέργεια των πνευματικών και ψυχικών μας αρετών, παρά στο σώμα μας.

Ο άνθρωπος, λοιπόν, μπορεί να οδηγηθεί πάλι στην θέωση μέσα από την απόκτηση της γνώσης, κατανοώντας πρώτα από όλα τους νόμους που διέπουν το σύμπαν και εν συνεχεία μέσα από την δική του καλλιέργεια, έχοντας αποκτήσει αυτογνωσία και αποφεύγοντας να κάνει κακό σε άλλους ανθρώπους. Μόνο μέσα από την προσπάθειά μας να εξισώσουμε τον εαυτό μας με τον θεό μπορούμε να τον κατανοήσουμε, αφού μόνο τα όμοια έλκονται και αλληλοκατανοούνται. Η αρετή, λοιπόν, η σωφροσύνη και η ευσέβεια είναι η γνώση του θεού. Συνήθως, όσοι άνθρωποι αποκτήσουν την γνώση αυτή, μετά διαχωρίζουν τον εαυτό τους από τους υπόλοιπους ανθρώπους, αφού δημιουργείται μίας μορφής αμοιβαίας αντιπάθειας αναμεταξύ τους. Οι άνθρωποι της γνώσης, επομένως, «δίνουν την εντύπωση ότι είναι τρελοί, και προκαλούν το γέλιο, καθώς μισούνται και περιφρονούνται και ίσως φονεύονται». Σε αυτό το σημείο είναι που μπορούμε να παρατηρήσουμε και μίας μορφής «ιερού μίσους» απέναντι στο ευρύ κοινό που αποτελείται από αμαθείς.

Ένας άνθρωπος μπορεί να καταφέρει να επιτύχει την «αναγέννηση» καταργώντας τις αισθήσεις του σώματος. Η δυσκολία σε αυτό ευρίσκεται στο γεγονός ότι ο άνθρωπος ελέγχεται από πολλούς «τιμωρούς».

Οι βασικοί είναι 12 (αν και κάτω από αυτούς υπάρχουν αναρίθμητοι άλλοι):

η άγνοια, η λύπη, η ακολασία, η επιθυμία, η αδικία, η πλεονεξία, η απάτη, ο φθόνος, ο δόλος, η οργή, το θράσος και η κακία.

Κάποιος μπορεί να απομακρύνει αυτούς τους τιμωρούς (ποτέ όμως όλους μαζί, αλλά έναν -έναν σταδιακά) αντικαθιστώντας τους με 10 βασικές αρετές- δυνάμεις, κάποιες εκ των οποίων είναι:

Η γνώση, η χαρά, η εγκράτεια, η εγκαρτέρηση (δηλαδή η δύναμη κατά της επιθυμίας), η δικαιοσύνη, η συνεργασία, η αλήθεια και το απόλυτο αγαθό.

Ενδιαφέρον, επίσης, είναι ότι στην διδασκαλία του, ο Ερμής θεωρεί την τεκνοποιία ως έναν από τους πιο σημαντικούς σκοπούς της ζωής ενός ανθρώπου! Σε τέτοιο σημείο φτάνει, μάλιστα, ώστε να ισχυρίζεται ότι όσοι πεθαίνουν άτεκνοι καταδικάζονται από τον ίδιο τον Ήλιο και καταριούνται ώστε η ψυχή τους πλέον να ζει σε ένα σώμα που είναι χωρίς φύλο.

Ο Ερμητισμός άκμασε ιδιαίτερα στους Ελληνιστικούς χρόνους και ο Ιάμβλιχος ήταν αυτός που αργότερα προκάλεσε ξανά τον έντονο ενδιαφέρον του ευρύ κοινού για αυτόν. Κατά την επικράτηση του χριστιανισμού τον βλέπουμε να ξεχνιέται, αλλά όπως και πολλές άλλες αρχαίες ελληνικές δοξασίες και φιλοσοφίες επηρέασε βαθύτατα τους άραβες, οι οποίοι τον διέσωσαν. Μέσω, λοιπόν, αυτών έφθασε πάλι στην δύση κατά την Αναγέννηση. Για αιώνες ο ερμητισμός υπήρξε στενά συνδεδεμένος με τους αλχημιστές, όπως και εν μέρει με το χριστιανικό κίνημα των γνωστικών.

Βέβαια, ο αρχικός θεός του αισθητού κόσμου είναι «παντόμορφος». Δηλαδή αφού μπορεί να δημιουργήσει όλες τις μορφές, μπορεί και ο ίδιος να ομοιάσει, αν το επιθυμεί, με όλες τις μορφές.

Οι 7 νόμοι του Σύμπαντος

Οι αρχές της Αλήθειας είναι επτά: εκείνος που το καταλαβαίνει αυτό τέλεια, κατέχει το μαγικό κλειδί, που με αυτό οι Πύλες του ναού θα ανοίξουν.

«Το Παν είναι ο Λόγος. Το σύμπαν είναι Νοητικό». (Πρώτη Αρχή)

«Όπως είναι πάνω, είναι και κάτω. Όπως είναι κάτω, είναι και πάνω».(Δεύτερη Αρχή)

«Τίποτε δεν είναι ακίνητο, όλα δονούνται». (Τρίτη Αρχή)

«Όλα είναι δυαδικά, όλα έχουν δύο πόλους. Όλα είναι ένα ζεύγος αντιθέτων, τα άκρα αγγίζονται».(Τέταρτη Αρχή)

«Όλα ρέουν και πάλι ρέουν. Όλα έχουν περιόδους ακμής και παρακμής, ανόδου και καθόδου. Όλα κινούνται σαν εκκρεμές. Το μέτρο της κίνησης προς τα δεξιά είναι όμοιο με αυτό της κίνησης προς τα αριστερά. Ο ρυθμός είναι η εξίσωση τους». (Πέμπτη Αρχή)

«Κάθε αιτία έχει το αποτέλεσμα της. Κάθε αποτέλεσμα έχει μια αιτία, όλα γίνονται σύμφωνα με τον Νόμο».(Έκτη αρχή)

«Η γέννηση υπάρχει παντού. Όλα έχουν μια αρσενική και μια θηλυκή αρχή. Η γέννηση εκδηλώνεται σε κάθε επίπεδο».(Έβδομη Αρχή)

Μέχρι χθες οι μεγαλύτεροι φιλολογικοί κριτικοί αρνούνταν την αυθεντικότητα των Ερμητικών κειμένων. Αν και υπήρχαν μαρτυρίες φιλοσοφικών αυθεντιών συγκεκριμένα του Ιάμβλιχου που ανέφερε ότι ο Πυθαγόρας και ο Πλάτων κατά την επίσκεψή τους στην Αίγυπτο «διάβασαν» τις στήλες του Ερμή με την βοήθεια των ιερέων, τα κείμενα αυτά δεν γινόταν πιστευτά μέχρι που ανακαλύφθηκαν αποσπάσματα πάνω σε Αιγυπτιακά μνημεία και τάφους των πρώτων δυναστειών.

Ο Ποίμανδρος που υπάρχει σήμερα είναι η σύνοψη ενός των βιβλίων του Θώτ ή Ερμή Τρισμέγιστου, από ένα πλατωνιστή της Αλεξάνδρειας. Τον 3ο μ.χ αιώνα ένας Ιουδαίος καβαλιστής αναμόρφωσε το κείμενο και ονομάστηκε η Γένεση του Ενώχ. Ένα βιβλίο που εξαφανίστηκε το προηγούμενο αιώνα. Ο Κλήμης της Αλεξάνδρειας ένας από τους πατέρες της εκκλησίας αναφέρει ότι τα σαράντα δύο ιερά βιβλία της Αιγύπτου αποτελούσαν μέρος των βιβλίων του Ερμή.

Ο Νεοπλατωνικός Ιάμβλιχος στηρίζεται στην αυθεντία του Αιγυπτίου ιερέα Αβαμμών και αποδίδει χίλια διακόσια βιβλία στον Ερμή τον Τρισμέγιστο. ΟΔιογένης ο Λαέρτιος αποδίδει μια ηλικία 48.863 χρόνων πριν από την εποχή του Μέγα Αλεξάνδρου στα βιβλία του Ερμή και των ιερών αρχείων των Αιγυπτίων.

Η ιστορία του Θώτ ή Ερμή του Τρισμέγιστου χάνεται πίσω στον χρόνο και στον πολιτισμό της μυθικής κόκκινης Αιγύπτου. Πολιτισμός που έφτασε στο απόγειο του πριν από τον τελευταίο καταποντισμό της Ατλαντίδας. Ο Ερμής ο Τρισμέγιστος ήταν εκείνος που δίδαξε στους ανθρώπους όλα όσα γνωρίζουν και ήταν ο ιδρυτής των μυστηρίων. Οι πρώτοι μαθητές του Ερμητισμού υιοθέτησαν τα ονόματα των δασκάλων τους και αυτή η συνήθεια πέρασε από γενιά σε γενιά μυημένων μέχρι την ιστορική εποχή.

Ο Ερμής ήταν το έμβλημα του Λόγου που δημιουργεί και ερμηνεύει τα πάντα. Τα βιβλία του Ερμή ήταν μια σύνθεση ενός πανάρχαιου δόγματος κάτω από την εξωτερική αιγυπτιακή μορφή. Η παράδοση αυτή είναι η αρχαιότερη παράδοση που έχουμε στην Δύση.

Ο πραγματικός σπουδαστής όμως δεν πρέπει να ξεγελιέται από την φρασεολογία αυτών των μεταφράσεων και να πιστέψει ότι οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι και οι αρχαίοι Έλληνες μιλούσαν και αναφέρονταν επιπόλαια, σε κάθε στιγμή των συζητήσεων τους στο Υπέρτατο Όν, όπως συμβαίνει σε κάθε σελίδα αυτών των μεταφράσεων. Κανένα Ερμητικό έργο γραμμένο από Αιγυπτίους δεν θα μιλούσε για τον ένα συμπαντικό θεό των μονοθεϊστικών συστημάτων. Για τους Αιγυπτίους ο κάθε θεός ήταν ο «ένας ζών και μοναδικός θεός». 

Ο μονοθεϊσμός τους ήταν καθαρά γεωγραφικός. Ο Αιγύπτιος της Μέμφιδος διακήρυσσε την μοναδικότητα του Φθά και ο αιγύπτιος της Θήβας την μοναδικότητα του Άμμωνα. Ο ένας θεός δεν είναι παρά ο θεός της πόλης και δεν αποκλείει την ύπαρξη ενός θεού της γειτονικής πόλης. Οι Αιγύπτιοι δεν μιλούσαν για τον ένα θεό που είναι αδιάγνωστος αλλά για τους μοναδικούς θεούς τους. Βάση αυτού του χαρακτηριστικού κρίνεται η αυθεντικότητα των Ερμητικών κειμένων. Η πρώτη όμως πανάρχαια τριάδα των αιγυπτιακών θεών που χάνεται στα βάθη του χρόνου ήταν Όσιρις – Ίσις – Θώτ.

Το Κηρύκειο* ήταν ένα χαρακτηριστικό σύμβολο του Ερμητισμού που πάνω του οι μυημένοι μπορούσαν να αναγνωρίσουν τους επτά νόμους του σύμπαντος. Αυτοί οι επτά νόμοι συσχετίζονταν με τα επτά κλειδιά ερμηνείας, τα οποία χρησιμοποιούνταν για κάθε σύμβολο, Μύθο ή αλληγορία. Το αστρολογικό, θρησκευτικό, ιστορικό, μαθηματικό, γεωμετρικό, ψυχολογικό, γλωσσολογικό και τέλος φυσιολογικό. Επίσης σχετίζονται με τους επτά φορείς της συνείδησης ενός ανθρώπου που τόσο συχνά βλέπουμε με τα δικά τους σύμβολα στις αιγυπτιακές αναπαραστάσεις.

Λέγεται ότι στον τάφο του Ερμή του Τρισμέγιστου βρέθηκε ένας σμαραγδένιος πίνακας. Σε αυτόν εκτός από το κείμενο υπήρχαν χαραγμένα δύο χέρια. Το ανυψωμένο δεξί χέρι αναφερόταν με την λέξη «Λύσε» και το αριστερό που έδειχνε κάτω με την λέξη «Συμπύκνωσε». Δεν είναι τυχαίο που οι ρίζες της αλχημείας βρίσκονται στην αρχαία Αίγυπτο. Ο Θώτ κάτω από την μορφή της ίβις δίδασκε τους νόμους της φύσης και την αντιστοιχία αυτών των νόμων στον μικρόκοσμο. Με την μορφή της ίβιδας, ένα πουλί ιερό για τους αρχαίους αιγυπτίους, βλέπουμε να αναπαριστάνεται αυτή η θεότητα στην Αίγυπτο. 

 
Υπήρχαν δύο είδη Ίβιδας μια μαύρη και μια μαύρη και άσπρη. Η πρώτη εξολόθρευε τα φτερωτά φίδια που ερχόταν κάθε άνοιξη από την Αραβία. Η άλλη ήταν αφιερωμένη στην σελήνη γιατί ο πλανήτης είναι φωτεινός από την μια πλευρά και σκοτεινός από την άλλη. Το πουλί αυτό προκαλεί μεγάλη καταστροφή στα αυγά του κροκοδείλου που γεμίζουν τον Νείλο και λέγεται ότι το κάνει κάτω από το φως του φεγγαριού και έτσι βοηθιέται από την Ίσιδα σαν σελήνη. Ο Θώτ σαν γραμματέας της Ίσιδος και του Όσιρι ήταν ο κύριος του Χρόνου και ο ρυθμιστής των ατομικών πεπρωμένων.

Στην σκέψη των προσωκρατικών βλέπουμε μια προσπάθεια ερμηνείας του κόσμου κάτω από το Ερμητικό πνεύμα. Πολλοί από τους προσωκρατικούς ήταν πιθανόν μυημένοι στα μυστήρια της Αιγύπτου. Με τους προσωκρατικούς είναι που ξεκινά η εκλαΐκευση των μυστηρίων στην Δύση. Αρχίζει μια διαδικασία κατανόησης του κόσμου. Το πέρασμα από την μυθική στην φιλοσοφική αντίληψη του κόσμου. Σε όλες τις φιλοσοφικές σχολές που ακολούθησαν βλέπουμε μια ανάπτυξη αυτών των αρχών με κέντρο τον άνθρωπο, την πόλη και τον κόσμο. Τις βλέπουμε στον «Κόσμο των ιδεών» και στην Αθανασία της ψυχής του Πλάτωνα. 

Τις βλέπουμε στην Φυσική των Στωικών με το εύρημα του «μικρόκοσμου» και «μακρόκοσμου», όπως στον μακρόκοσμο έτσι και στον μικρόκοσμο, «όπως πάνω έτσι και κάτω», στην φιλοσοφία των Νεοπλατωνικών και στο ξεδίπλωμα του κόσμου από το φως στο σκοτάδι, στην φιλοσοφία της Αναγέννησης που έφερε στο φως όλη την παράδοση της αρχαιότητας και παντού την εποχή εκείνη άκουγες «Γνώρισε τον εαυτό σου ω θεία γενιά ντυμένη την όψη του ανθρώπου».

Η Φιλοσοφία από τα χρόνια των προσωκρατικών έγινε η γέφυρα μεταξύ του μυστηρίου και του ανθρώπινου λόγου. Μια λέξη που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Πυθαγόρα. Αυτός ήταν ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των αρχαίων Ορφικών μυστηρίων, που είχαν τις ρίζες τους στην Αίγυπτο και της Εσωτερικής φιλοσοφίας μέχρι σήμερα.

Σε κάποιο μυητικό ιερό στην αρχαία Ελλάδα αναγραφόταν «Ότι υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει».Τα μυστήρια απλώς εξαφανίστηκαν από την επιφάνεια της γης μόνο για κείνους που δεν μπορούν να δουν.

Ο κύκλος του Λόγου έκλεισε και μια άλλη εποχή γεννιέται.Μια εποχή που η αντίληψη θα δώσει την θέση της στην Γνώση.Ο Ερμής έλεγε «Η Γνώση διαφέρει από την αντίληψη, γιατί η αντίληψη είναι για τα πράγματα που την περιβάλλουν, αλλά η Γνώση είναι το τέλος της αντίληψης.»

* Σύνδεσμος

Αναδημοσίευση από εδώ

Επεξεργασία, επιμέλεια  αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος