Η ιερή ελιά της Ακροπόλεως

 Φωτ. Εσωτερικό Ερεχθείου,Ιανουάριος 1922.

Σύμφωνα με μία παράδοση, το 480 π.Χ. όταν κατέκτησαν οι Πέρσες την Ακρόπολη, έκαψαν την ιερή ελιά της Αθήνας προς μεγάλη θλίψη των Αθηναίων που το θεώρησαν κακό σημάδι. 

Όμως η θλίψη μετατράπηκε σε αισιοδοξία όταν την άλλη μέρα κιόλας ο ξερός και καμένος κορμός είχε βλαστήσει και πάλι.

Ένα καινούριο δροσερό βλαστάρι ύψους δυο πήχεων αποτελούσε πια το καινούριο ιερό δέντρο της Αθήνας. 

Έως και τα ύστερα Ρωμαϊκά χρόνια οι Αθηναίοι έδειχναν με καμάρι το ιερό δέντρο και πίστευαν πως απ` αυτό είχε ξεκινήσει η ελαιοκαλλιέργια και απ`αυτό κατάγονται όλα τα δέντρα ελιάς που υπήρχαν στον κόσμο.

Γενικότερα οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την παράδοση όταν οι βάρβαροι κατέστρεφαν τα ιερά τους, να μην τα ανοικοδομούσαν εκ νέου, αλλά τα άφηναν ερείπια, πρός παραδειγματισμό για τις νεώτερες γενιές. 

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία

 

 

«Ο Αφορισμός της Επανάστασηςτου 1821: Μία ιδεολογική προσέγγιση»

«Αφωρισμένοιυπάρχειεν και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι, και μετά θάνατον άλυτοι, και τω αιωνίω υπόδικοι αναθέματι….. αν δεν αναλάβωσιν τον εντελή χαρακτήρα του ρεαγιαδικού αυτών επαγγέλματος».(απόσπασμα από το αφοριστικό κείμενο)

            Στη νεοελληνική ιστορία υπάρχουν γεγονότα που αποτελούν σημείο αντιμαχόμενο μεταξύ των ιστορικών. Οι αντιτιθέμενες ερμηνείες άλλοτε φωτίζουν περισσότερο το γεγονός και άλλοτε προκαλούν σύγχυση. Οι ιστορικές πηγές, αν και είναι αρκετές, πολλές φορές χρησιμοποιούνται ως μέσο για να δικαιωθούν κάποιες  σκοπιμότητες και όχι να αποκαλυφθεί η αλήθεια. Εξάλλου πάντοτε η ιστορική αλήθεια παραμένει το μεγάλο ζητούμενο ενάντια στα εθνικά στερεότυπα ή και στις ιδεολογικές σκοπιμότητες. Τα στοιχεία αυτά τρέφουν και συντηρούν κάποιους εθνικούς μύθους που από τη φύση τους ως ένα σημείο λειτουργούν ως ενοποιητικός παράγοντας μεταξύ των πολιτών ενός κράτους ή έθνους αλλά από την άλλη δρουν ανασταλτικά στην αποκάλυψη της ιστορικής αλήθειας.

            Στα γεγονότα, λοιπόν, που αποτελούν σημείο τριβής μεταξύ των μελετητών είναι και ο αφορισμός της Ελληνικής επανάστασης από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’. Το κείμενο του αφορισμού υπογράφηκε (23/3/1821) επάνω στην Αγία Τράπεζα από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε’ και άλλους 22 ιεράρχες. Μετά την υπογραφή διαβάστηκε ο αφορισμός στο εκκλησίασμα: «φρικώντων των ακροατών και των υπογραψάντων» (Μιχαήλ Οικονόμου), αφού πριν την υπογραφή είχαν εγκρίνει το κείμενο οι Τουρκοκρήτες. Αντίγραφα του αφορισμού στάλθηκαν αμέσως προς όλες τις κατευθύνσεις με ειδικούς εξάρχους. Το κείμενο του αφορισμού πρωτοδημοσιεύτηκε στο ελληνικό περιοδικό «Λόγιος Ερμής» που τυπωνόταν στη Βιέννη της Αυστρίας.

             Άλλοι στο κείμενο και στην πράξη του αφορισμού διαβλέπουν μια σκοπιμότητα για να σωθεί ο ελληνικός πληθυσμός από τις απειλές του σουλτάνου και άλλοι μια ιδεολογική απόρριψη της επανάστασης και κατ’ ακολουθίαν μια επαίσχυντη και προδοτική ή εθνοκτόνα πράξη. Στις αντιτιθέμενες κρίσεις για τον αφορισμό μπορεί να προστεθεί και η παραδοξολογίατης γενικής αποδοχής της επανάστασης του 1821 ως της κορυφαίας πράξης ελευθερίας του νεότερου Ελληνισμού κι από την άλλη πλευρά η ανακήρυξη του Πατριάρχη ως εθνικού ήρωα (ανδριάντας…).

            Το παρόν άρθρο δεν στοχεύει να τροφοδοτήσει τον ερμηνευτικό μανιχαϊσμό των ειδικών αλλά και πολλών άλλων που αρέσκονται να αναπαράγουν τους εθνικούς μύθους ή να αποδομούν με ευκολία και χωρίς επιχειρήματα (ιστορικές πηγές, κείμενα…) τα ιστορικά δεδομένα. Στόχος είναι η περιδιάβαση του κειμένου και η ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που αποκαλύπτουν τα ενδότερα «δώματα» της πράξης του αφορισμού ως μιας ιδεολογικο-πολιτικής πράξης που επηρέασε καταλυτικά την επανάσταση του 1821 (αν και πολλοί διαφωνούν με αυτό).

Το ιδεολογικό υπόβαθρο

            Το ιδεολογικό και πολιτικό υπόβαθρο του αφοριστικού κειμένου είναι σαφώς προσδιορισμένο και διάκειται εχθρικά σε κάθε πράξη – ατόμου, κράτους ή έθνους – που στοχεύει στην ανατροπή της κατεστημένης «τάξης» και στην απελευθέρωσή του (ατομική, κοινωνική, εθνική…..). Ιδιαίτερα είναι διαποτισμένο από μια εχθρότητα προς το πνεύμα και τις κατακτήσεις του διαφωτισμού. Όσοι (άτομα ή έθνη) διεκδικούν την ελευθερίαν τους χαρακτηρίζονται αχάριστοι και αποστάτες «πνεύμα κακοποιόν και αποστατικόν».

            Ιδιαίτερα το αφοριστικό κείμενο στηλιτεύει τον Υψηλάντη και τον Σούτσο που τόλμησαν να κηρύξουν την επανάσταση στη Μολδαβία με χαρακτηρισμούς που καταδεικνύουν τον ιδεολογικό συντηρητισμό της εκκλησίας την εποχή εκείνη «απονενοημένοι και αλαζόνες και δοξομανείς, εκήρυξαν του γένους ελευθερίαν…». Σε άλλο σημείο οι δυο αγωνιστές της εθνικής ελευθερίας στιγματίζονται αρνητικά «συμπράκτορες φιλελεύθεροι, μάλλον δε μισελεύθεροι..». Κατηγορούνται δε, ως υποκινητές πράξεων που αντίκεινται στη λογική, στο Θεό και στο συμφέρον των υπόδουλων (ο ραγιαδισμός εθεωρείτο ατομική αρετή….) «επιχείρησαν εις έργον μιαρόν, θεοστυγές και ασύνετον, θέλοντες να διαταράξωσιν την άνεσιν και ησυχίαν των ομογενών μας πιστών ραγιάδων της κραταιάς βασιλείας».

            Η αντίθεση του αφορισμού σε κάθε εξέγερση είναι εμφανής και επικυρώνει τον ιδεολογικό συντηρητισμό της εκκλησίας που ως ένα σημείο λειτουργούσε εις βάρος των υπόδουλων «ότι το σατανικόν της δημεγερσίας φρόνημα επινοήσαντες…». Ο όρκος δε των φιλικών λύνεται με τον αφορισμό, αφού χαρακτηρίζεται ως απάτη «ο όρκος αυτός είναι όρκος απάτης, είναι αδιάκριτος και όμοιος με τον όρκον του Ηρώδου…».

            Ο ιδεολογικός συντηρητισμός του αφορισμού πήγασε κι από ένα άλλο κείμενο, την «Πατρική Διδασκαλία» (1798) που θεωρείται ως το δοξαστικό του ραγιαδισμού. Κάποιες θέσεις του, ίσως να αποτέλεσαν και πηγή για το κείμενο του αφορισμού. «Ο πρώτος αποστάτης ο Διάβολος (….) εμεθοδεύη… μια άλλη πονηρίαν και απάτην… δηλαδή το νυν θρυλούμενον σύστημα ελευθερίας…. Αδελφοί, μην πλανηθήτε… μη δώσετε καμίαν ακρόασιν εις ταύτας τας νεοφανείς ελπίδας της ελευεθερίας».

            Η εναντίωση στο αρχαίο Ελληνικό πνεύμα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ φαίνεται καθαρά και σε μια άλλη πατριαρχική εγκύκλιο με την οποία απαγορεύει τους Έλληνες να βαπτίζουν τα παιδιά τους με αρχαία ελληνικά ονόματα «… είναι διόλου απροσφυής  και ανάρμοστος…». Σε άλλο σημείο της εγκυκλίου καταδικάζονται οι θετικές επιστήμες και οι διαφωτιστές δάσκαλοι. Αυτοί χαρακτηρίζονται με επίθετα που δεν συνάδουν με το πνεύμα της Εκκλησίας «εις τας ομιλίας των βάρβαροι, εις τας γραφάς των σόλοικοι, εις τας θρησκείας ανίδεοι, εις τα ήθη παράφοροι και διεφθαρμένοι, εις τα πολιτεύματα επιβλαβείς, και άσημοι πατριώται, και ανάξιοι της προγονικής κλήσεως».Αυτή, λοιπόν, είναι η γνώμη του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ και της εκκλησίας για τους δασκάλους του γένους και συλλήβδην για τους επιστήμονες.

            Και εάν ο αφορισμός ήταν προϊόνπιέσεων και απειλών του σουλτάνου, η Πατρική Διδασκαλία και η πατριαρχική εγκύκλιος ποιον σκοπό εξυπηρετούσαν και πόσο φιλελληνικά κείμενα ήταν; Διαχρονικά ερωτήματα και απορίες.

Θρησκεία και Ραγιαδισμός

            Ένα σημείο του αφορισμού είναι κι αυτό που αναγνωρίζει την οθωμανικήν αυτοκρατορία ως σωτηρία των ραγιάδων, αφού είναι θεόσταλτη. Γι’ αυτό και είναι αναγκαία η υποταγή στο σουλτάνο «εναντίον της κοινώς ημών ευεργέτιδος και τροφού, κραταιάς και αηττήτον βασιλείας…» και αλλού ένα άλλο δοξαστικό για το σουλτάνο «όσα η αένναος της εφ’ ημάς τεταγμένηςκραταίας βασιλείας…» ή «δια τα άπειρα ελέη όπου απολαμβάνομεν παρά της βασιλικής φιλανθρωπίας».

            Την ιδεολογική κάλυψη στην υποταγή την δίνει και η θεωρία πως κάθε εξουσία πηγάζει από το Θεό «επειδή, ουκ έστι, φησί, βασιλεία και εξουσία ειμί υπό θεού τεταγμένη˙ όθεν και πας ο αντιταττόμενος αυτή τη θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένη κραταιά βασιλεία, τη του θεού διαταγή ανθέστηκε». Η θέση αυτή του αφορισμού πηγάζει από μια ανάλογη θέση του Αποστόλου Παύλου «Πάσα ψυχή εξουσίαιςυπερεχούσαιςυποτασσέσθω˙ ου γαρ έστιν εξουσία ει μη υπό Θεού˙ αι δε ούσαιεξουσίαι υπό του Θεού τεταγμένοιεισίν. Ώστε ο αντιτασσόμενος τη εξουσία τη του θεού διαταγή ανθέστηκεν˙ οι δε ανθεστηκότεςεαυτοίς κρίμα λήψονται»(Προς Ρωμαίους 13-1, 2).

            Παράγωγα των παραπάνω θέσεων είναι και η προτροπή του Πατριάρχη προς τους ιερωμένους για απόλυτη υποταγή στο σουλτάνο«και εξ όλης ψυχής και καρδίας σας να διαφυλάττετε την πίστιν και κάθε υποταγήν και ευπείθειαν εις αυτήν την θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένηςκραταιάν και αήττητονβασιλείαν». Το αφοριστικό, δηλαδή, κείμενο συναρτά την πίστιν προς το θεό με την υποταγή στο σουλτάνο. Κάθε ανυπακοή θα τιμωρείται κι από το σουλτάνο κι από το θεό «καθότι η μετ’ ευχαριστίας και ειλικρινείας υποταγή χαρακτηρίζει και την προς θεόν αγάπην και πίστιν».

            Ο αφορισμός δεν φείδεται και απειλών εναντίον των επαναστατών «αμέσως θέλει εξαφθεί η δικαία οργή του κράτους του καθ’ ημών, και ο θυμός της εκδικήσεως…. και θέλουν εκχυθή τόσων αθώων αίματα….».Στις απειλές υπάγονται και οι ιερωμένοι που δεν θα υπακούουν στις εντολές του Πατριάρχη «έχομενυμάς αργούς πάσης ιεροπραξίας, και τη δυνάμει του παναγίου πνεύματος… εκπτώτους… και το πυρίγεννης ενόχους».

            Το μένος δε του Πατριάρχη εναντίον των εξεγερμένων διαφαίνεται και στην προτροπή μίσους προς αυτούς «να τους μισήτε και να τους αποστρέφεσθε και διανοία και λόγω, καθότι και η εκκλησία και το γένος τους έχει μεμισημένους, και επισωρεύει κατ’ αυτών φρικαδεστάταςαράς ως μέλη σεσηπότα»

            Επιμύθιον

            1. Ο αφορισμός δεν εμπεριείχε δόλο εναντίον των Ελλήνων, αλλά όπως συντάχτηκε αδικεί την εκκλησίαν. Οι πηγές αναφέρουν πως τελικά η εκκλησία απέσυρε αργότερα τον αφορισμό.

            2. Ο αφορισμός, σύμφωνα με πολλούς μελετητές, πολύ λίγο επηρέασε την επανάσταση. Κι αυτό γιατί όλοι διείδαν σε αυτόν την πίεση – βία που άσκησε ο σουλτάνος στον Πατριάρχη. Για άλλους ο αφορισμός θεωρήθηκε ως ένας ελιγμός για τη σωτηρία των Ελλήνων της Κων/λης.

            3. Στο κείμενο του αφορισμού δεν αναφέρεται ούτε μια φορά το όνομα Έλληνες. Αντίθετα, πλεονάζουν οι όροι ομογενείς και ραγιάδες.

            4. Είναι τυχαίο πως το κείμενο του αφορισμού απουσιάζει από τα βιβλία της ιστορίας, έστω και ως πηγής;

            5. Τελικά η ιστορική αλήθεια έχει ακόμη δρόμο…. Ωστόσο κάποια ιστορικά γεγονότα πεισματικά μας καλούν να τα γνωρίσουμε μακριά από σκοπιμότητες και ερμηνευτικά στερεότυπα…..

            6.Ο Σουλτάνος στο τέλος θανάτωσε με οικτρό τρόπο τόσο τον Γρηγόριο Ε’ όσο και τον θρησκευτικό ηγέτη Χατζή ΧαλίλΕφέντη (Σεϊχουλισλάμης) που αρνήθηκε να εκδώσει φετφά (διαταγή) για τη σφαγή και εξόντωση των Ελλήνων, με το σκεπτικό ότι το κοράνι δεν επέτρεπε τη σφαγή αθώων.

 Tου συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com

 

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία

«Ο Γλαύκος και η Νηρηίδα»

Το μυθιστόρημα ο «Ο Γλαύκος και η Νηρηίδα», τοποθετείται στην αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα στην Λήμνο (που είναι και η πατρίδα του συγγραφέα) κατά την εποχή του Πελοποννησιακού πολέμου (431 – 404 π.Χ.). Δεν αποτελεί βέβαια ένα «ιστορικό μυθιστόρημα», απλώς ο συγγραφέας εμπνέεται από τον θησαυρό της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας για να δημιουργήσει έναν καινούργιο «διδακτικό μύθο» για τους νέους -κάθε ηλικίας- του σήμερα, πλάθοντας στην ουσία μία «μυθιστορία με αλληγορικό χαρακτήρα», όπως θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε, χρησιμοποιώντας ως επίφαση τον χρόνο και τον τόπο που τοποθετεί τους χαρακτήρες του. Ο στόχος του είναι βαθύτερος και υπερτοπικός, στην ουσία πανανθρώπινος και διαχρονικός.

Πρωταγωνιστής αυτού του «παραμυθιού» είναι ο δωδεκάχρονος Γλαύκος, ο οποίος διαμένει στον νησί του Ηφαίστου, την Λήμνο, όπως ήδη αναφέραμε. Σε αυτόν τον λαμπρό τόπο και κάτω από τον γαλανό ουρανό του Αιγαίου, ο νεαρός Γλαύκος βοηθά τους θεούς να διατηρήσουν την αρμονία στον Κόσμο, ορατό και αόρατο, η οποία έχει διασαλευθεί, και, ταυτόχρονα, μαθαίνει να σέβεται και να αγαπά την φύση, τους συνανθρώπους του και τον εαυτό του.

Ο Γλαύκος έχει βέβαια μεγαλώσει ακούγοντας τους αοιδούς να υμνούν τα επικά κατορθώματα και τον χαρακτήρα των παλαιών ηρώων, οι οποίοι αποτελούν όπως είναι φυσικό το πρότυπο και για την δική του συμπεριφορά. Αυτό άλλωστε συνέβαινε διαχρονικά με όλες τις γενιές των Ελλήνων οι οποίοι από μικρά παιδιά ανατρέφονταν με τα κατορθώματα των πρωταγωνιστών των μεγάλων επικών ποιημάτων μας, κυρίως της Ιλιάδος και της Οδύσσειας, μαθαίνοντας για τις αρετές αλλά και για τα ελαττώματά τους.

Όπως λοιπόν γίνεται συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, ο νεαρός θέλει να μιμηθεί τα πρότυπά του. Θέλει και αυτός να γίνει ήρωας, δηλαδή να πράξει ηρωικώς. Βρίσκεται συνεπώς σε εγρήγορση και αναζητά την κατάλληλη ευκαιρία.

Στην εποχή του όπως είπαμε μαίνεται ο καταστροφικός για όλους τους Έλληνες Πελοποννησιακός Πόλεμος, ο οποίος προκαλεί τόσο πόνο και δυστυχία στο σύνολο του Ελληνικού Κόσμου, αλλά κυρίως προκαλεί σημαντική αλλοίωση του ηθικού χαρακτήρα των εμπλεκομένων.

Ο συγγραφέας εφιστά την προσοχή μας στο γεγονός ότι ο ανθρώπινος κόσμος, ο «Μικρόκοσμος» και ό,τι συμβαίνει σε αυτόν, επηρεάζει τον κόσμο που βρίσκεται πέραν αυτού, τον «Μακρόκοσμο». Κατά τον λόγο αυτό, η αφύσικη και δυσαρμονική κατάσταση που επικρατεί στον ανθρώπινο κόσμο, προκαλεί παρόμοια δυσαρμονία και στον κόσμο των θεών που έχουν υπό την εποπτεία τους τον δικό μας κόσμο μας και τα πλάσματα που κατοικούν σε αυτόν.

Θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί πως θα αρκούσε μία «θεϊκή παρέμβαση», δηλαδή μία δραστηριότητα «έξωθεν», για την αποκατάσταση της αρμονίας και την επιστροφή σε μια φυσική ισορροπία και των δύο κόσμων, τόσο του Μικρόκοσμου όσο και του Μακρόκοσμου. Όμως ο συγγραφέας μεταδίδει το σπουδαίο μήνυμα ότι εκείνο που απαιτείται πάντοτε είναι η ηρωική και ενάρετη ανθρώπινη δράση που προέρχεται «έσωθεν», από την εσωτερική μας φωνή, η οποία και μόνο μπορεί να εξισορροπήσει όλους τους κόσμους, φέρνοντας την αρμονία και την ισορροπία τόσο μεταξύ των ανθρώπων όσο και μεταξύ των θεών.

Έτσι μας παρουσιάζει τον νεαρό Γλαύκο να αρπάζει την ευκαιρία που αναζητούσε, και με την βοήθεια μίας εκ των πενήντα Νηρηίδων, της νεαρής Πρωτομέδειας, η οποία μάλιστα θα του προσφέρει ένα μαγικό βότανο, θα αναλάβει δράση. Για να ανακαλύψετε τι ακριβώς έγινε όταν πήρε αυτό το μαγικό βοτάνι, θα πρέπει βέβαια να διαβάσετε το μυθιστόρημα!

Ο ήρωας μας τελικά, με τις πράξεις του θα κάνει το όνειρό του πραγματικότητα, και θα γίνει ένας ήρωας της Θάλασσας, πολεμώντας με γοργόνες, σειρήνες, αλλά και τον Δράκο Λάδωνα, στην μάχη για την αποκατάσταση της φυσικής τάξης πραγμάτων στο βασίλειο του Ποσειδώνα η οποία είχε διασαλευθεί...

Στις ζωντανές περιγραφές του βιβλίου βλέπουμε να περνούν μπροστά μας μία σειρά από γνωστά αλλά και λιγότερο γνωστά μυθικά τέρατα και πλάσματα, όπως οι Ιχθυοκένταυροι, τα Καβειρικά Άλογα του Ηφαίστου, ο Χάλκινος Αετός του Καυκάσου, η Έχιδνα, ο Κέρβερος αλλά και ο Γρύπας ή ο Πήγασος, με άλλα από το οποία θα πρέπει να πολεμήσει ο μικρός μας ήρωας και με άλλα θα πρέπει να συνεργαστεί, για να επιτύχει τον άθλο του…

Απόσπασμα από την ομιλία του φίλου και συνοδοιπόρου Ευγένιου Γιαρένη (ενός εκ των τριών ομιλητών,), από την παρουσίαση του βιβλίου : " Ο Γλαύκος και η Νηρηίδα". Καρτέλες από την παρουσίαση του φίλου και συνοδοιπόρου Δημήτρη Περδετζόγλου. Ευχαριστώ για ακόμη μία φορά όλους όσους παρευρέθηκαν στην παρουσίαση του Γλαύκου και της Νηρηίδας, και ιδιαιτέρως τους Ευγένιο Γιαρένη, Δημήτρη Περδετζόγλου, και Γιάννη Σπυρόπουλο, για την τιμητική συμμετοχή και την εξαιρετική παρουσίαση του βιβλίου.

Χλέτσος Βασίλης Μυσταγωγία  - Μυθαγωγία.

«ΠΟΙΗΣΗ: Ένας δεσμός με τον κόσμο»

          «Ο σύγχρονος κόσμος, ο τυραννισμένος από το φόβο και την ανησυχία, τη χρειάζεται την ποίηση. Η ποίηση έχεις τις ρίζες της στην ανθρώπινη ανάσα – και τι θα γινόμασταν αν η πνοή μας λιγόστευε; Είναι μια πράξη εμπιστοσύνης – κι ένας θεός το ξέρει αν τα δεινά μας δεν τα χρωστάμε στη στέρηση εμπιστοσύνης»              Γ. Σεφέρης

            Ο άνθρωπος ιστορικά υποτάσσεται αδιαμαρτύρητα σε τρεις εξουσίες: Στην εξουσία του αληθινού (Λογική), στην εξουσία του καλού (Ηθική) και στην εξουσία του ωραίου (Αισθητική). Η τελευταία είναι ταυτισμένη με την τέχνη και γι’ αυτό είναι η πιο αποδεκτή. Ο πιο αυθεντικός και ο πιο διαχρονικός πρεσβευτής της τέχνης είναι η ποίηση που εξακολουθεί να συγκινεί, να ενθουσιάζει και να πείθει.

Ορισμός της ποίησης

             Το εγχείρημα ορισμού της ποίησης είναι πάντα δύσκολο και πάντα ενδιαφέρον «Γενικά ποίηση είναι εκείνο το είδος της τέχνης που στηρίζεται στην εκφραστική δυνατότητα της γλώσσας, η οποία σε αντιδιαστολή προς τον πεζό λόγο έχει κύριο χαρακτηριστικό το ρυθμό. Η ποίηση είναι μουσική σκέψη, η οποία εκφράζεται από το πνεύμα που εισχωρεί στα μύχια των πραγμάτων, αλλά και υπέρτατη μορφή συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας. Αν συνδυάσουμε τα παραπάνω, θα διαπιστώσουμε ότι η ποίηση προσπαθεί να αποδώσει το «ένθεο» στοιχείο, αλλά και την επικοινωνιακή σχέση του δημιουργού με τον κόσμο. Ως δημιουργική έκφραση η ποίηση, προφορική αρχικά, γραπτή στη συνέχεια, προηγείται του πεζού λόγου. Αποτελεί τον πιο αρχέγονο τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος προσπάθησε, μέσω της γλώσσας, να προσεγγίσει τον κόσμο και να διεισδύσει στο μυστήριό του» (Δημοσίευμα)

            Ο Γ. Μπαμπινιώτης ακολουθώντας έναν διαφορετικό δρόμο εννοιολογικής προσέγγισης της ποίησης γράφει: «Αν μου ζητούσαν να ορίσω το πιο ουσιώδες και ουσιαστικό στοιχείο της ποίησης, τον κύριο χαρακτήρα της, θα διάλεγα να την ορίσω ως δημιουργία. Θα επέλεγα αυτή την ετυμολογική – πρωταρχική της σημασία, τη σημασία του «ποιείν». Η έννοια του «ποιείν» ήταν εκείνη που δήλωσε εξαρχής την παραγωγή έντεχνου λόγου…. που ξεχωρίζει από άλλα συναφή ρήματα, όπως το πράττω, το δρω ή το ενεργώ. Υποστηρίζω πως η ποίηση είναι κατεξοχήν δημιουργία, η δημιουργία ενός νέου κόσμου, του κόσμου που αποκαλούμε «ποιητικό κείμενο».

            Ο Ζαν – Πιερ Σιμεόν, ο άνθρωπος που έδωσε πνοή στην «Άνοιξη των ποιητών» ορίζει με ένα διαφορετικό τρόπο την ποίηση. «Η ποίηση…. είναι ο χώρος της αυτογνωσίας, εκεί όπου αντιπαρατίθεται κανείς με τους προσωπικούς ίσκιους του και με όσα δεν κατανοεί. Είναι επίσης ένας δεσμός με τον κόσμο, μια σχέση με τα γεγονότα και με την εποχή σου».

            «Άλλωστε, τι / θαρρείς πως στο βάθος είναι η ποίηση; / Είναι η γύρη / των πραγμάτων του σύμπαντος. Η γύρη σε πράξεις, / η γύρη σε οδύνη, σε φως, σε χαρά, σε αλλαγές, / σε πορεία, σε κίνηση» (Νικ. Βρεττάκος).

Η λειτουργία της Ποίησης

            Όσο, όμως, ενδιαφέρον κι αν παρουσιάζουν οι προσπάθειες ορισμού της ποίησης, εκείνο που προέχει είναι η καταγραφή του ρόλου και της χρησιμότητάς της στην εποχή μας.

            Ειδικότερα η ποίηση μας οδηγεί στο βασίλειο της γλώσσας, αν δεν την προϋποθέτει και μας βοηθά να βλέπουμε και να ακούμε τη λάμψη του πολύβοου κόσμου. Σε εποχές πεζές, επίπεδες και ασήμαντες οι στίχοι ενός ποιήματος στοχεύουν στο να δώσουν ένα νόημα και περιεχόμενο στη ζωή μας που ακροβατεί ανάμεσα στη βαθύτερη ανάγκη του ανθρώπου να ανιχνεύσει το κρυφό μήνυμα της ζωής και του κόσμου και στην υποχρέωση να διακονεί το υλικό, το γήινο και το παροδικό.

            Επιπρόσθετα η ποίηση δεν επιχειρηματολογεί αλλά συγκινεί και συγκλονίζει. Δεν συνθηματολογεί, δεν προπαγανδίζει, δεν λαϊκίζει αλλά διδάσκει την αφαίρεση και τη δωρικότητα. Η ποίηση αναταράσσει τόσο το νου όσο και την καρδιά. Δεν επιβάλλει τίποτα με τη βία. Υποβάλλει, όμως, το μέτρο, την αρμονία και τη μουσικότητα. Και τα τρία αυτά στοιχεία συνθέτουν και ορίζουν την έννοια του Ωραίου.

Ποίηση και Γνώση

            Στις ιδιαιτερότητες της ποίησης ανήκει και ο τρόπος με τον οποίο ο αναγνώστης φθάνει στη γνώση και στη βίωση μιας άλλης πραγματικότητας. Το ποιητικό, δηλαδή, κείμενο διαμορφώνει ένα διαφορετικό πλαίσιο γνωστικής διαδικασίας μέσα στο οποίο ο αναγνώστης καθίσταται ενεργό υποκείμενο. Οι παραδοσιακοί κανόνες μάθησης και προσέγγισης του γνωστικού αντικειμένου ατονούν, αφού το ποίημα δεν παρέχει τη γνώση μόνο με τις λέξεις – έννοιες αλλά και με τις εικόνες που διεγείρουν τη φαντασία και το συναίσθημα.

            Έτσι πραγματώνεται η βιωματική μάθηση, αφού κατά την ανάγνωση διεγείρονται και αφυπνίζονται όλες οι νοητικές και συναισθηματικές δυνατότητες του αναγνώστη – δέκτη. Ο δημιουργικός αυτός τρόπος πρόσληψης της γνώσης διευρύνει τους ορίζοντες αμφισβήτησης, ανοίγει νέους δρόμους σκέψης και ανακινεί ερωτήματα. Σε αυτό συντείνει και το γεγονός ότι στην κατανόηση και ερμηνεία του ποιητικού κειμένου δεν υπάρχουν δογματισμοί και καμία αλήθεια δεν επιβάλλεται αξιωματικά ως ορθή και απόλυτη.

            Απόρροια αυτών η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της δημιουργικής αναζήτησης που βοηθούν στην υπέρβαση της χρησιμοθηρικής και τεχνοκρατικής αντίληψης της πραγματικότητας. Κι αυτό επιτυγχάνεται στο βαθμό που ο λόγος της ποίησης διεισδύει στα άβατα της πραγματικότητας, την ανατέμνει και την αναπλάθει. Έτσι επιτυγχάνεται μια μέθεξη του αναγνώστη με την άλλη «πραγματικότητα» που προσλαμβάνεται, κατανοείται και ερμηνεύεται με τη διαίσθηση και τη φαντασία.

            Σε αυτό επίπεδο η ποιητική γλώσσα δρα απελευθερωτικά για τον αναγνώστη και τον οδηγεί σε υπερ-νοητές διαδρομές όπου συνυπάρχουν το ιδεατό με το πραγματικό, το γήινο με το άυλο. Σε τελευταία ανάλυση η ανάγνωση συνιστά μια τελετουργία, αφού η ποίηση σε όλες τις εκφράσεις της αποτελεί τον πιο αυθεντικό και πιο αρχέγονο τρόπο προσέγγισης του κόσμου αλλά και δημιουργίας μιας άλλης πραγματικότητας και ζωής με στόχο μια θετική αλλαγή.

            «Θεωρώ πως η ποίηση δεν μπορεί ν’ αλλάξει τον κόσμο. Αλλά μπορεί ν’ αλλάξει τις συνειδήσεις των ανθρώπων, που φτιάχνουν τον κόσμο. Επομένως, έμμεσα είναι δυνατόν η ποίηση να επηρεάσει τον κόσμο για μια θετική αλλαγή» (Οδ. Ελύτης)

Η οικουμενικότητα της Ποίησης

            Στη θετική λειτουργία και συνεισφορά της ποίησης ανήκει και ο οικουμενικός και πανανθρώπινος χαρακτήρας της. Κι αυτό γιατί ο ποιητικός λόγος μορφοποιεί και προβάλλει όλα εκείνα τα στοιχεία που συνθέτουν τη βαθύτερη ουσία του ανθρώπου ανεξάρτητα από εθνικότητα, χρώμα, φυλή, θρησκεία και πολιτισμό. Η αγωνία της ζωής, ο φόβος του θανάτου, ο έρωτας, η ευτυχία, η ανάγκη για έναν θεό και πολλά άλλα είναι οι διαφορετικές εκφράσεις της πανανθρώπινης ταυτότητας. Όλα αυτά τα συμπυκνώνει με επιτυχία το ποιητικό κείμενο που αναπτύσσει στους αναγνώστες το σεβασμό της διαφορετικότητας.

            Μας νουθετεί και μας εισάγει στο βασίλειο της ανεκτικότητας προάγοντας και προβάλλοντας την αξία της ετερότητας και της ποικιλίας. Έτσι με όλες αυτές τις λειτουργίες επωάζεται και αναπτύσσεται μια οικουμενική – πανανθρώπινη συνείδηση.

            Σχετικά ο ποιητής Ντίνος Σιώτης γράφει: «Γιατί η ποίηση έχει τη δύναμη να γκρεμίζει τα τείχη που χωρίζουν τον κόσμο με βάση το φύλο, τη θρησκεία, το χρώμα, την προέλευση, την ηλικία, την κοινωνική τάξη, την εθνικότητα…. Γιατί μόνο αν φύγουμε από τον τυφλό αυτισμό, την ιδιοτέλεια και κάθε μορφής ιδεολογήματα μπορούμε να μοιραστούμε τα αγαθά της ζωής και ν’ ανακαλύψουμε την ποίηση που λυτρώνει, εξανθρωπίζει, γαληνεύει» (ΤΑ ΝΕΑ, 9-3-2019)

            Τον οικουμενικό και πανανθρώπινο χαρακτήρα της ποίησης την αποδίδει με ενάργεια και ο Νικηφόρος Βρεττάκος μέσα από μια ποιητική εικόνα που αναδεικνύει ως αξία το συναίσθημα και την τρυφερότητα ενάντια στην ψυχρή λογική και στη σκληρότητα των ανθρώπινων σχέσεων.

            «Άλλωστε, τι / θαρρείς πως στο βάθος είναι η ποίηση; είναι η ζωή και η ψυχή / σ’ ένα αιώνιο καθρέπτισμα μέσα στο χρόνο. / Τι νομίζεις, λοιπόν, κατά βάθος η ποίηση / είναι μια ανθρώπινη καρδιά φορτωμένη / όλο τον κόσμο».

 Tου συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com

 

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία

H θεραπευτική ενέργεια των δέντρων

Ο φυσικός κόσμος και τα δέντρα ανέκαθεν ασκούσαν γοητεία και είχαν ιδιαίτερο νόημα για τον άνθρωπο. Τα δέντρα είναι σύμβολα πνευματικότητας και αντιπροσωπεύουν τη σύνδεση της ζωής με τη γη. Αρκεί να τα παρατηρήσουμε: βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, χρειάζονται νερό, ήλιο, αέρα και χώμα για να αναπτυχθούν. Όμως, για επιβιώσουν πρέπει να έχουν γερές, βαθιές ρίζες. Αν όχι, είναι ευάλωτα στις καιρικές συνθήκες, στις θύελλες και στους ανέμους που μπορούν να τα ξεριζώσουν ανά πάσα στιγμή.

Και ο άνθρωπος αντίστοιχα πρέπει να είναι καλά γειωμένος και θωρακισμένος για να αντιμετωπίσει τις δοκιμασίες της ζωής. Έτσι παραμένει σταθερός, βρίσκει την ισορροπία του και δεν ισοπεδώνεται από τις δυσκολίες και τις αντίξοες συνθήκες που αντιμετωπίζει κατά καιρούς.

Οι θεραπευτικές τους ιδιότητες

 
Και μόνο το περπάτημα ανάμεσα σε δέντρα είναι ιδιαίτερα ωφέλιμο για την υγεία και την ευημερία μας, υποστηρίζουν οι ειδικοί τονίζοντας ότι αποδεδειγμένα μειώνει το στρες και τα συμπτώματα διαφόρων ασθενειών. Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες, μια βόλτα στο δάσος μειώνει την αρτηριακή πίεση, βελτιώνει τους ρυθμούς της καρδιάς και ευεργετεί το ανοσοποιητικό σύστημα. Σε ένα πείραμα μάλιστα, όταν κοιτούσαν εικόνες από το δάσος επί 20 λεπτά, οι συμμετέχοντες παρουσίαζαν μείωση της κορτιζόλης, της ορμόνης του άγχους, κατά 13%.

Εκτός από το περπάτημα, πολλοί επιλέγουν διαφορετικούς τρόπους για να επωφεληθούν από την ενέργεια των δέντρων: συστηματικά αγκαλιάζουν τους κορμούς τους γειώνοντας τον εαυτό τους και νιώθοντας την ενέργεια της φύσης να ρέει ανεμπόδιστα στο σώμα τους. Οι Ιάπωνες έχουν μια συγκεκριμένη λέξη που περιγράφει την εμπειρία αυτή της επαφής. Είναι η φράση shinrin-yoku, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «κολυμπώ, λούζομαι στο δάσος».

Λέγεται ότι τα δέντρα μπορούν να απορροφήσουν την αρνητική ενέργεια από το σώμα μας. Όσοι συστηματικά έχουν επαφή με τα δέντρα, κυρίως αγκαλιάζοντας του κορμούς τους, αποφορτίζουν τον εαυτό τους απελευθερώνοντας τις τοξίνες που έχουν συγκεντρώσει στο σώμα τους.

Ένα δέντρο έξαλλου είναι κάτι περισσότερο από ένας ξύλινος όγκος με κλαδιά και φύλλα. Μπορούμε να το διαπιστώσουμε απλά περπατώντας στο δάσος, παρατηρώντας τους κορμούς, την ποικιλία των χρωμάτων και των μοτίβων που αφθονούν στη φύση. Αν μάλιστα συντονιστούμε καλά θα εκπλαγούμε από την ενέργεια που εκπέμπουν τα δέντρα.

Η οικοψυχολογία και άλλες θεραπείες

Τελευταία, εκτός από τη θεραπευτική επίδραση των δέντρων, ιδιαίτερη συζήτηση γίνεται για την οικοψυχολογία, ένα νέο κλάδο που βασίζεται στην ιδέα πως η αποσύνδεση του σύγχρονου ανθρώπου από τη φύση είναι ένα από τους σημαντικότερους λόγους των ψυχολογικών του αδιεξόδων. Στο πλαίσιο της θεραπείας, πραγματοποιούνται βόλτες στο δάσος ανάμεσα στα δέντρα. Και μόνο η εισπνοή καθαρού οξυγόνου είναι αρκετή για να καθαρίσει ο νους, υποστηρίζουν οι θεραπευτές.

Οι ήχοι, οι μυρωδιές, οι εικόνες ζωντανεύουν και τις πέντε αισθήσεις, ενώ τα δέντρα χρησιμοποιούνται ως μεταφορά για τον άνθρωπο που καλείται να αναγνωρίσει τις ρίζες, τις καταβολές του, τις επιθυμίες της καρδιάς του, ενώ αναζητά τρόπους για να «βγάλει κλαδιά» για να προσφέρει σκιά και καρπούς. Είναι μια δυναμική πρακτική που επιτρέπει να επανασυνδεθούμε με τη ζωή και τη φύση απομακρύνοντας τις αιτίες που μας προκαλούν θλίψη, θυμό, στρες και σύγχυση.

Εναλλακτικοί θεραπευτές από την άλλη, εφαρμόζουν άλλου τύπου θεραπείες μέσω των δέντρων. Επιστρατεύουν φύλλα, κλαδιά, τον φλοιό, τα οποία τοποθετούν δίπλα ή και πάνω στο σώμα, ενώ ειδικά αποστάγματα ή βάμματα τοποθετούνται στους καρπούς και στα ενεργειακά κέντρα του σώματος. Είναι μια βαθιά χαλαρωτική εμπειρία που, όπως ισχυρίζονται όσοι την εφαρμόζουν, μπορεί να συνεισφέρει στη θεραπεία οποιουδήποτε σωματικού, πνευματικού ή ψυχικού προβλήματος.

Η ενέργεια

Τα δέντρα μπορούν να ενδυναμώσουν τη ζωή μας σε νοητικό, σωματικό και πνευματικό επίπεδο. Συνιστούν λειτουργικά συστήματα που ποτέ δεν σταματούν να αναπτύσσονται. Είναι κεραίες προς το σύμπαν, ένα ιδανικό κανάλι αλληλεπίδρασης με ανώτερα ενεργειακά επίπεδα. Η επαφή με κάποια από αυτά, μια βόλτα στο δάσος, ο διαλογισμός στη σκιά τους μπορεί να επιφέρει εντυπωσιακές αλλαγές. Μερικά από τα σημαντικότερα δέντρα με θεραπευτικές ιδιότητες είναι:

Η μηλιά συμβολίζει τη θεραπεία, την αγάπη και την ομορφιά. Είναι εξαιρετική για αποτοξίνωση και μεταμορφώνει τα αρνητικά συναισθήματα.

Η φλαμουριά συμβολίζει τη δύναμη και αποκαλύπτει τη βαθιά σύνδεση μεταξύ των πραγμάτων. Δίνει την αίσθηση της αρμονίας, προάγει την ασφάλεια και την ευελιξία.

Ο κέδρος μειώνει τις εντάσεις και προάγει την απρόσκοπτη ροή της ενέργειας.

Η οξιά βοηθά να ελευθερώσουμε το νου από περιορισμούς και συμβάλλει στην επανασύνδεση με τους υψηλούς μας στόχους. Χαρίζει αυτοπεποίθηση και ελπίδα, επιφέρει ηρεμία.

Η καστανιά φέρνει αρμονία και μειώνει το στρες. Προάγει τη διαύγεια του νου, τη διορατικότητα και την εσωτερική γαλήνη.

Η σημύδα συμβολίζει τα νέα ξεκινήματα. Είναι ένα ιδιαίτερα θεραπευτικό δέντρο που δίνει τη δυνατότητα να βιώσουμε την ομορφιά και τη γαλήνη.

Η ιτιά διδάσκει πώς να πάρουμε τον έλεγχο της μοίρας μας. Είναι ιδανική για να διώξετε την απογοήτευση. Καθώς συνδέεται στενά με το νερό, δίνει έμπνευση και τονώνει τη διορατικότητα.

Η βελανιδιά είναι το πιο τιμώμενο απ΄ όλα τα θεραπευτικά δέντρα. Είναι ο βασιλιάς του δάσους με τις ρίζες της να απλώνονται τόσο βαθιά όσο ψηλά υψώνονται τα κλαδιά της. Αντιπροσωπεύει τη σταθερότητα, τη δύναμη, την προστασία και διδάσκει την επιμονή, την ανθεκτικότητα, την αντοχή στα δύσκολα.

Η φουντουκιά είναι το δέντρο της αθανασίας και της σοφίας. Μας βοηθά να ξεδιπλώσουμε τη δημιουργικότητά μας, φέρνει έμπνευση και εσωτερική καθοδήγηση.

Ελένη Καλογιάννη , quantumnaut.blogspot.com

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία