Παρασκευή 20 Σεπτεμβρίου 2019

Τίτλοι τέλους για την Μυθαγωγία




Μετά από έξι χρόνια,  ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για τους τίτλους τέλους της Μυθαγωγίας. Ευχαριστώ όλους τους φίλους/ες που υπήρξαν συνοδοιπόροι της Μυθαγωγίας όλα αυτά τα χρόνια, και ευελπιστώ πως τα αρχεία της θα αποτελέσουν και στο μέλλον σημείο αναφοράς για όσους αναζητούν.

Θα μας βρείτε πλέον στην Μυσταγωγία, και στο facebook.

Για την Μυθαγωγία, Χλέτσος Βασίλης



Τρίτη 3 Σεπτεμβρίου 2019

«Οι «αλλόθροοι» άνθρωποι…»:Ο Όμηρος διδάσκει στην πεζογέφυρα της Φρανκφούρτης


            «Πλέων επί οινόπα πόντον επ΄αλλοθρόους ανθρώπους» (Ομήρου Οδύσσεια, Α, 183-84)

Ο Σεφέρης απογοητευμένος από την Ελλάδα της εποχής του είχε αποτυπώσει αυτό το συναίσθημα με τον εμβληματικό στίχο «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει».

            Ωστόσο, υπάρχουν στιγμές που ο Έλληνας μπορεί να αισθάνεται υπερήφανος όταν βρεθεί σε ξένες χώρες και αντικρίσει όχι μόνο στους χώρους των πανεπιστημίων αλλά και σε άλλους ελληνικές επιγραφές που κοσμούν με τη σκέψη τους τον περιβάλλοντα χώρο. Ταυτόχρονα,όμως, αυτές οι επιγραφές μάς υπενθυμίζουν το χρέος μας προς την παράδοση και ιδιαίτερα την ανάγκη μιας βαθιάς γνώσης του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος. Μία αρχαιομάθεια όχι στο όνομα της ανάδειξης της μοναδικότητας του ελληνικού πνεύματος αλλά της οικουμενικότητας του.

Ο στίχος που ενώνει

            Εξάλλου αυτό είναι και το κριτήριο με το οποίο οι ξένοι επιλέγουν γνώμες - σκέψεις Ελλήνων φιλοσόφων, ποιητών ή ιστορικών για να εκφράσουν με συμβολικό τρόπο τη δική τους κοσμοθεωρία στη σύγχρονη εποχή. Η οικουμενικότητα σε συνδυασμό με τη διαχρονικότητα της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων διευκολύνουν το έργο των ξένων που στοχεύουν στην ανάδειξη εκείνων των στοιχείων που θεωρούν πως συμβάλλουν στην ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και λαών αλλά και στην αυτογνωσία ως βασική προϋπόθεση για την αυτοπραγμάτωσή τους και την ένταξή τους στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες.

            Ο στίχος του Ομήρου «Πλέων επί οινόπα πόντον επ΄ αλλοθρόους ανθρώπους»(Πλέοντας μέσα στο μελανό πέλαγος με αλλόγλωσσους ανθρώπους) δεσπόζει στη σιδερένια πεζογέφυρα της Φρανκφούρτης που ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Μάϊν.

            Η επιλογή του ομηρικού στίχου δεν προτιμήθηκε μόνο συμβολικά γιατί η συγκεκριμένη γέφυρα ενώνει δύο διαφορετικές περιοχές του οικονομικού κέντρου της Γερμανίας αλλά και για να καταδείξει την ανάγκη και την αξία της ειρηνικής συνύπαρξης ανθρώπων με διαφορετικά γλωσσικά (αλλοθρόους), θρησκευτικά και εθνικό-φυλετικά χαρακτηριστικά.

            Εκτός από το τουριστικό ενδιαφέρον ο στίχος της Οδύσσειας υπενθυμίζει και διδάσκει στον επισκέπτη την ενότητα του ανθρώπινου είδους, ανεξάρτητα από κάποια - επίκτητα - διαφορετικά στοιχεία (θρησκεία, γλώσσα..). Ο Όμηρος, δηλαδή, χιλιάδες χρόνια πριν, σοφά διείδε την πραγματικότητα της ενότητας του ανθρώπινου είδους περιγράφοντας το «μεγάλο» ταξίδι του πολυμήχανου Οδυσσέα.

            Προφητικά ο Όμηρος κατέγραψε μία πραγματικότητα που σήμερα προβάλλει ως αναγκαιότητα μέσα στις συνθήκες και τους όρους που επέβαλε η παγκοσμιοποίηση. Η επικοινωνία και ο συγχρωτισμός ανθρώπων με διαφορετικά γνωρίσματα κατέστη αναπότρεπτος,αφού η περιχαράκωση στις γλωσσικές και εθνικές ιδιαιτερότητες ή είναι αδύνατη ή λειτουργεί ανασταλτικά στην ατομική πρόοδο, στην κοινωνική ευημερία και στην παγκόσμια ειρήνη.

            Έτσι ο στίχος αυτός σε συνδυασμό με τη συμβολική επιλογή της πεζογέφυρας λειτουργεί ως μία διδαχή - προτροπή για τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θα πρέπει να χτίσουν «γέφυρες» και όχι «τείχη».Οι γέφυρες ενώνουν, ενώ τα τείχη χωρίζουν και τρέφουν τον ατομικό και εθνικό ναρκισσισμό.

            «Τα έθνη θα πρέπει να χτίσουν γέφυρες και όχι τείχη μεταξύ τους» (Χόκινγκ)

Οι «αλλόθροοι» άνθρωποι

            Οι «αλλόθροοι» άνθρωποι χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις (θρους=θρόϊσμα,θόρυβος, λέξη…..) για να εκφράσουν τη σκέψη και τα συναισθήματά τους όπως και να δώσουν «όνομα» στα αντικείμενα.Τα κύματα των μεταναστεύσεων και η κινητικότητα μεγάλου αριθμού ανθρώπων από διαφορετικές χώρες προς το Δυτικό κόσμο έφεραν κοντά διαφορετικούς πολιτισμούς και γλώσσες δημιουργώντας νέα γλωσσικά και κοινωνικά δεδομένα. Αυτό,όμως, δεν τους εμποδίζει να επικοινωνούν μεταξύ τους και να μοιράζονται τα αγαθά του πνεύματος και του πολιτισμού. Τουναντίον οι διαφορετικές γλώσσες είναι ο πλούτος της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.

            Ο πολιτιστικός συγκρητισμός και ο σεβασμός της διαφορετικότητας αποτελούν τους αναγκαίους όρους για τον εμπλουτισμό του ανθρώπινου είδους και την ηθική του αρτίωση.Αντίθετα η ξενοφοβία, η ξενηλασία, η έλλειψη ανεκτικότητας στο διαφορετικό, ο εθνικός ναρκισσισμός και ο εγκλωβισμός στο εγώ (ατομικό ή εθνικό) αδυνατίζουν τις άμυνες του ανθρώπου και των αφυδατώνουν από την αναγκαία πολυχρωμία και πολιτιστική ποικιλότητα.

            Εκείνο που μας καθιστά καλύτερους είναι η απόφασή μας να καταστούμε ταυτόχρονα πομποί και δέκτες πολιτιστικών στοιχείων και να αποδεχτούμε ως κοινωνική αξία το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Εξάλλου το αντίθετο και διαφορετικό, το «άλλο»(σε οποιαδήποτε εκδοχή του,«αλλόθροοι», αλλόθρησκοι, αλλοεθνείς… ) αποτελούν πνοή ζωής αλλά και το βάθρο πάνω στο οποίο δομείται η πρόοδος και η ηθική εξέλιξη του ανθρώπου.

            Μπορούμε,επομένως, να γίνουμε καλύτεροι γνωρίζοντας και μοιραζόμενοι τον πολιτισμό μας με τους άλλους και δείχνοντας σεβασμό σε αυτό που διαφέρει από το δικό μας. Ηταυτότητά μας (ατομική και εθνική) δεν κινδυνεύει από την επικοινωνία και τον συγχρωτισμό μας με «αλλόθροους» ανθρώπους αλλά από την απόρριψη του «άλλου», τις ξενοφοβικές μας ανασφάλειες και την υπερεκτίμηση της μοναδικότητάς μας ως λαού και έθνους.

Ως σύγχρονοι Οδυσσείς

            Και για να επιστρέψουμε στο δύσκολο ταξίδι του Οδυσσέα «πλέων επίοινόπαπόντον» που δεν δείλιασε στα εμπόδια που βρήκε και δεν φοβήθηκε το άγνωστο και το «άλλο». Αντίθετα έκανε το άγνωστο σύμμαχό του και το «άλλο» σύντροφό του. Η επιστροφή στην Ιθάκη δεν επιτεύχθηκε μόνο χάρη στη γενναιότητά του και την πολυμηχανία αλλά πρωτίστως χάρη στην «τέχνη» του και την προνοητικότητά του να συμβιώνει με το διαφορετικό και το «άλλο» όποια μορφή κι αν αυτό είχε (άνθρωποι, θεοί, φυσικό περιβάλλον, τύχη).

            Ο«οίνωψ πόντος» και οι «αλλόθροοι άνθρωποι» θα υπάρχουν πάντα δίπλα μας, μπροστά μας ή απέναντί μας.Σε μας εναπόκειται να βρούμε τον τρόπο να συνυπάρξουμε μαζί τους και να μοιραστούμε τα όποια θετικά υπάρχουν και στις δύο όχθες του ποταμού.

            Μόνον έτσι θα γνωρίσουμε και θα κατανοήσουμε την απεραντοσύνη του κόσμου και του πνεύματος αλλά και την περατότητα του ανθρώπου ως φθαρτού όντος.Κι αυτό θα το πετύχουμε μόνο αν λειτουργήσουμε συνειδητά ως σύγχρονη Οδυσσείς.

            Ο«οίνωψ πόντος» της παγκοσμιοποίησης και οι «αλλόθροοι άνθρωποι» των πολυπολιτισμικών κοινωνιών είναι η σύγχρονη πραγματικότητα. Αν την αγνοήσουμε, θα νικηθούμε ως ανθρωπότητα από τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη ή κι από την οργή του Ποσειδώνα.Αν τη δεχτούμε ως μία αναγκαιότητα και τη μετατρέψουμε σε ευκαιρία, τότε μπορούμε να πετύχουμε τον άθλο του Οδυσσέα που «Πολλών ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω».
 
Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Κυριακή 25 Αυγούστου 2019

«Oμολογουμένως τη φύσει ζην».





Τα τελευταία χρόνια, ζούμε όλοι τις επιπτώσεις της βιώνουμε όλοι τις επιπτώσεις της περιβαλλοντολογικής καταστροφής του πλανήτη λόγω της ανθρώπινης δραστηριότητας. Έχω την εντύπωση πως οι τελευταίες πυρκαγιές στην Σιβηρία, και στον Αμαζόνιο, και το ταχύτατο λιώσιμο των πάγων έγειραν την πλάστιγγα προς την οριστική και αμετάκλητη επιδείνωση των φαινόμενων της κλιματικής αλλαγής για την οποία κάποιοι ανόητοι συνωμοσιολόγοι υποστηρίζουν πως είναι μία απάτη. Είναι αδύνατο να έχεις εντρυφήσει στην αρχαία Ελληνική παιδεία και να μην σε απασχολεί η οικολογία αν όχι η φυσιολατρία. Το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής με είχε απασχολήσει ήδη από το 2007, όταν και εκδόθηκε το βιβλίο μου «Άνθρωπος και Γαία» (*) . 

Αφορμής δοθείσης λοιπόν σας παραθέτω επιλογές από το πόνημα «Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα» έκδοση Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.

«Οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στο περιβάλλον, για να καλύψουν τις μεταβαλλόμενες ανάγκες μας, διαφοροποιήθηκαν και από «ανώδυνες» ανθρώπινες δράσεις, μετατράπηκαν σε μεγάλης κλίμακας επεμβάσεις με καταστροφικές συνέπειες. Στους αρχαίους χρόνους η περιβαλλοντική προστασία ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ιερότητα της φύσης, η οποία αποτελούσε ένα σύνολο από μορφές θεϊκής καταγωγής. Έτσι, στην Ελληνική Μυθολογία συναντάμε τις μυθικές Δρυάδες, τις Νύμφες των Δασών, οι οποίες κατοικούσαν μέσα στα δέντρα και η κοπή ενός δέντρου σήμαινε και το θάνατο μιας νύμφης. 

Ωστόσο, η σχέση κοινωνίας και περιβάλλοντος μεταβάλλεται ριζικά με την έκρηξη της Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε σήμερα αποτελούν τα θλιβερά νέα, τα αισιόδοξα όμως μηνύματα είναι ότι μέσα από την εκπαίδευση των πολιτών μπορούμε να έχουμε όλοι μας την δυνατότητα να συμμετέχουμε ενεργά στη λήψη περιβαλλοντικών αποφάσεων, ασκώντας το δικαίωμα μας για επιλογή. 

Τα δάση στην αρχαία Ελλάδα είχαν συνδεθεί με τη θρησκεία και πολλά είχαν χαρακτηριστεί ιερά. Τα δάση αυτά ήταν γνωστά ως ιερά άλση ή απλά άλση. Τα άλση αυτά ήταν δάση αφιερωμένα σε θεότητες. Τα άλση ήταν πολλές εκατοντάδες στη αρχαία Ελλάδα. Τα μεγαλύτερα ήταν μικρά ή μεγάλα τμήματα δασών. Τα μικρότερα είχαν πέτρινη περίφραξη. Μερικά παραδείγματα: Το ιερό άλσος της αρχαίας Αθήνας, το ιερό άλσος του Ευμενίδη στον Κολωνό, το ιερό άλσος της Αρτέμιδος στη Σκυλούντα, το ιερό άλσος της Δωδώνης, το ιερό άλσος του Άργους, το ιερό άλσος της Δέσποινας στην Αρκαδία, το ιερό άλσος του Δία στην Ολυμπία.

Αν και οι κανόνες προστασίας διέφεραν από άλσος σε άλσος, εντούτοις, μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα κανόνων προστασίας είναι τα εξής: Απαγορευόταν η υλοτομία, το σπάσιμο ή η κοπή κλαδιών και η αφαίρεση φύλλων. 

Απαγορευόταν, επίσης, η καλλιέργεια του εδάφους και η σπορά σιτηρών ενώ σε μερικά άλση απαγορευόταν η χρήση εργαλείων όπως τσεκούρια ή πριόνια. Γενικά, στα άλση απαγορευόταν η παρουσία ζώων εκτός εάν επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν σε θυσίες. Οι παραβάτες τιμωρούνταν αυστηρά. Ο Πλάτωνας (427-347 π.Χ.) αναφέρει ότι οι δούλοι ή οι ξένοι τιμωρούνταν με μαστίγωμα ενώ στους πολίτες επιβάλλονταν πρόστιμο το μέγεθος του οποίου ήταν αρκετά υψηλό ώστε να αποτρέπει παρόμοιες παραβάσεις στο μέλλον (Νόμοι, 6.764Β).

Πέραν της παραπάνω προστασίας υπήρχαν και οι θρησκευτικού τύπου κυρώσεις για τις οποίες οι αρχαίοι πίστευαν ότι επιβάλλονταν από τους θεούς και θεές στων οποίων το όνομα ήταν αφιερωμένα τα άλση. Τα δέντρα κατοικούνταν από νύμφες και Δρυάδες. Οποιοσδήποτε αγνοούσε τις εκκλήσεις της Δρυάδος για σεβασμό του δέντρου στο οποίο κατοικούσε τιμωρούνταν αυστηρά. Μερικοί σχετικοί μύθοι: Η Άρτεμις έκανε λεπρό τον κυνηγό Τεύκρο γιατί σκότωσε ένα ιερό ελάφι. Η Δήμητρα τιμώρησε τον Ερυσίχθονα, γιο του βασιλιά της Θεσσαλίας, γιατί έκοψε ξυλεία από ιερό άλσος της για να χτίσει συμποσιακή αίθουσα. Τιμωρήθηκε να τρώει τα πάντα, χωρίς να χορταίνει, και τελικά κατέφαγε τις σάρκες του.

Ο Πλάτων γράφει ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις η προστασία των δασών επιβαλλόταν από τους ίδιους τους νόμους, ακόμα και στις ιδιωτικές εκτάσεις. Ο ιδιοκτήτης έπρεπε να πάρει ειδική άδεια, για να κόψει τα δένδρα στη γη του, ενώ σε άλλες περιπτώσεις υποχρεωνόταν να φυτέψει δέντρα. Επίσης υπήρχαν ποινές πρόστιμα για τους υπαίτιους πυρκαγιών.

Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι σε μερικές πόλεις τα δάση τα επόπτευαν οι «υλωροί», δασοφύλακες δηλαδή, οι οποίοι είχαν φυλάκια και κάνανε περιπολίες. Ο Θεόφραστος λέει πως οι βασιλιάδες της Κύπρου προστάτευαν τα δάση και απαγόρευαν την υλοτόμηση. Οι Πτολεμαίοι βασιλείς της Ελληνιστικής Αιγύπτου είχαν προωθήσει ένα πολύ μεγάλο πρόγραμμα αναδάσωσης, δημιουργώντας νέα δάση
Ένας πολύ σημαντικός θεσμός ήταν αυτός της ανακήρυξης μεγάλων δασικών εκτάσεων σε ιερά άλση ή προστατευόμενες περιοχές. Το δάσος κοντά στη Λέρνα της Αργολίδας εκτεινόταν σε όλη την βουνοπλαγιά μέχρι τη θάλασσα, και ένα άλλο στη Δάφνη είχε περιφέρεια γύρω στα 16χιλιόμετρα με δέντρα τεραστίων διαστάσεων. 

Συγκεκριμένα ο Παυσανίας και ο Πλίνιος αναφέρουν πως στις Φάρες (κοντά στη σύγχρονη Καλαμάτα) τα δέντρα ήταν τόσο μεγάλα, ώστε οι άνθρωποι μπορούσαν να γευματίσουν μέσα στις κουφάλες τους. Οι νόμοι που προστάτευαν αυτά τα ιερά άλση ήταν πάρα πολλοί. Απαγορευόταν κάθε είδους ενέργεια που θα μπορούσε να προκαλέσει περιβαλλοντική αλλαγή στο τοπίο.Ο Παυσανίας γράφει πως απαγορευόταν, όχι μόνο το κόψιμο των δέντρων, αλλά ακόμα και να μαζέψει και να μεταφέρει κανείς ξύλα ή πεσμένα φύλλα. Το μεγαλύτερο παράπτωμα ήταν να βάλει κανείς φωτιά ή να ρυπαίνει τις πηγές, αδίκημα που επέσυρε φυσικά τις ανάλογες ποινές. Από διαφόρους συγγραφείς (Παυσανίας, Ξενοφών κ.τ.λ.) μαθαίνουμε πως εξίσου σοβαρά παραπτώματα ήταν το κυνήγι και το ψάρεμα μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Επίσης, οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση στα ιερά άλση, όπως η καλλιέργεια του εδάφους, απαγορευόταν αυστηρά. Τόσο στον Ηρόδοτο και τον Παυσανία, όσο και στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή, η πιθανή οργή των θεών λειτουργούσε αποτρεπτικά, κάνοντας τους ανθρώπους να σέβονται τα ιερά δάση.. 

Γενικά οι νόμοι διέφεραν από περιοχή σε περιοχή. Στο σύνολό τους όμως οι τοπικοί δικαστικοί νόμοι προστάτευαν τα ιερά δάση από κάθε είδους παραβιάσεις και πολλά δάση, όπως μας γράφει ο Παυσανίας, είχαν ιερείς ως φύλακες. Ας σημειωθεί εδώ πως έχει βρεθεί στα δυτικά Ιμαλάια (κοντά στη περιοχή που ζουν οι Καλάς) ελληνική επιγραφή που γράφει «μη θηρεύεις, μη αλιεύεις, μη φονεύεις». 

Είναι γνωστό πως από τα μέρη αυτά είχε περάσει ο Μ. Αλέξανδρος με τα στρατεύματά του και είναι πιθανό ότι αυτή η επιγραφή οφείλεται στη μεταλαμπάδευση του ελληνικού πολιτισμού σε αυτά τα μακρινά μέρη από τον μεγάλο στρατηλάτη, ο οποίος αποτελεί εξαίρετο δείγμα οικολογικής συνείδησης στην αρχαιότητα, αφού γνωρίζουμε πως είχε απαγορεύσει στους στρατιώτες του, όταν περνούσαν από την Ινδία να σκοτώνουν τις τίγρεις. Οι ποινές για τους παραβάτες ήταν αυστηρές. Μαστίγωμα για τους δούλους ή τους ξένους και πρόστιμα για τους πολίτες. Εκτός από τις νομικές διατάξεις, εξίσου εκφοβιστικό ρόλο είχαν και οι θρησκευτικές κατάρες ή η θεία Δίκη.
Μερικοί φιλόσοφοι, όπως ο Πυθαγόρας και ο Εμπεδοκλής, πίστευαν πως τα δένδρα είχαν τη δική τους ψυχή, τις Δρυάδες, τις Νύμφες των δασών. Έτσι θεωρούσαν την κοπή των δένδρων ως ένα είδος φόνου..

Συν τω χρόνω, η κυρίαρχη αντίληψη της φυσιολατρίας των παγανιστικών θρησκειών, αντικαταστάθηκε από την σταδιακή αλλοίωση και διατάραξη των φυσικών οικοσυστημάτων, καθώς επικρατεί πλέον η αντίληψη, πως ο άνθρωπος βρίσκεται ιεραρχικά σε ανώτερη θέση από τα υπόλοιπα είδη ζωής, τοποθετώντας τα κάτω από την απόλυτη κυριαρχία του και δικαιολογώντας την αλόγιστη εκμετάλλευση τους από τον άνθρωπο. 

Η ανθρωποκεντρική και αποσπασματική αυτή αντίληψη του κόσμου, που τοποθετεί τον άνθρωπο κυρίαρχο των φυσικών συστημάτων και αγνοεί την αλληλεξάρτηση και τις αλληλεπιδράσεις που υπάρχουν μεταξύ τους, οδήγησε στην υπερεκμετάλλευση της φύσης και των φυσικών πόρων, που θεωρήθηκαν ως "ανεξάντλητα" καταναλωτικά αγαθά, στην αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος και γενικότερα στη γένεση σοβαρών περιβαλλοντικών προβλημάτων. 

Η ουσιαστική λύση, λοιπόν, των περιβαλλοντικών προβλημάτων εντοπίζεται σε μια αλλαγή θέασης, από την ανθρωποκεντρική άποψη αντιμετώπισης του κόσμου, προς μια βιοκεντρική, που βιώνοντας την η ανθρωπότητα θα αναγνωρίζει με ταπεινοφροσύνη ότι είναι ανάγκη να συμπορεύεται με τον πλανήτη του παρά να κυριαρχεί πάνω σε αυτόν . 

Επομένως, είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα του πλανήτη, η διάδοση θεμελιωδών γνώσεων, η ριζική αλλαγή εκείνων των κοινωνικών αντιλήψεων, νοοτροπιών, στάσεων και, το σημαντικότερο, των συμπεριφορών που συνέβαλλαν στη δημιουργία της περιβαλλοντικής κρίσης. 

Η διαμόρφωση τους πρέπει να γίνει με τέτοιο τρόπο έτσι, ώστε να λαμβάνουν πάντοτε υπόψη τον παράγοντα περιβάλλον, όχι σαν κάτι ξέχωρο και απομονωμένο από τον άνθρωπο, αλλά σαν το καθοριστικό στοιχείο για την ανθρώπινη επιβίωση»...!

Επιλογές από το βιβλίο : «Το Φυσικό Περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα». Έκδοση Τμήματος Δασολογίας και Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Επιμέλεια: Ευάγγελος Ι. Μανωλάς, ISBN: 978-960-89345-9-7

(*)  Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου μου «Άνθρωπος και Γαία», 2007, Εκδ. Γεωργιάδη.
Σκοπός του παρόντος πονήματος είναι η έρευνα σχέσης ανθρώπου και φύσης, σε μια χρονική στιγμή που η πλανητική ισορροπία εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο.Για να αναδειχθεί η σχέση ανθρώπου και φύσης, εξετάζονται ερωτήματα που απασχολούσαν τον άνθρωπο από την αρχαιότητα, όπως η κοσμογένεση και η καταγωγή του ανθρώπου, καταγράφοντας τις απόψεις που δόθηκαν, αρχίζοντας από την αρχαία Ελληνική φιλοσοφία έως τις απόψεις της σύγχρονης επιστήμης, η οποία δια μέσου της "συστημικής" θεωρίας και της κβαντικής φυσικής, έρχεται να συναντήσει τις αρχαίες πεποιθήσεις, όπου ο κόσμος αποτελεί έναν αδιάσπαστο ιστό, του οποίου οι διασυνδέσεις είναι δυναμικές και μη στατικές. Σε μια τέτοια οπτική το κάθε μέρος του σύμπαντος επιβεβαιώνει την δομή και την πορεία στην εξέλιξη του "Όλου", δηλαδή το "Όλον" εμπεριέχεται στο επιμέρους, θυμίζοντας το Ερμητικό ρητό: "όπως πάνω, έτσι κάτω".

Παρατίθενται τα αποτελέσματα της οικολογικής καταστροφής του περιβάλλοντος, τα ηθικά και βιολογικά ζητήματα που προκύπτουν από την χρήση της τεχνολογίας που αντιτίθεται στις φυσικές διαδικασίες, αλλά και την σχεδίαση επίτευξης υπερανθρωπίνων όντων με την "ένωση" ανθρώπου και μηχανής, με σκοπό την δημιουργία Υβριδικών Ανθρώπων ή Cyborgs και την πνευματική και οντολογική υπόσταση των μηχανών.


Η επιστήμη μας απάλλαξε από τα σκοτάδια της αμάθειας και της δεισιδαιμονίας, η χρήση όμως της τεχνολογίας απειλεί τον ίδιο τον επινοητή της, την ανθρωπότητα. Είναι βέβαια ιδιαίτερα σημαντικό να γνωρίζουμε τους νόμους που διέπουν το σύμπαν, αλλά είναι σίγουρα εξίσου σημαντικό να προσπαθήσουμε να γνωρίσουμε την βαθύτερη ύπαρξή μας και τους νόμους που κυβερνούν τα πάθη, τα αισθήματα, την θέληση της ανθρωπότητας.


Ακολουθώντας μια αντίθετη πρακτική, μπορεί η νέα τεχνολογία να μας οδηγεί πιο κοντά στα αστέρια, αλλά όπως έχει διαπιστωθεί, μας οδηγεί ταυτόχρονα πιο μακριά από τον εαυτό μας.
Έτσι στο κατώφλι της 3ης χιλιετίας, βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της ιστορίας του ανθρώπου, και το ερώτημα που ευλόγως προκύπτει για κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο είναι εάν έχουμε ανοίξει εκ νέου το κουτί της Πανδώρας.


Η ανάγκη των συγχρόνων κοινωνιών, όπως αναδεικνύεται στην μελέτη, ίσως θα πρέπει να είναι η αναγνώριση αξιών, που θα προϋποθέτει τον σεβασμό για όλες τις μορφές της ζωής, και το δικαίωμα για μια ζωή αξιοπρεπή, με τοποθέτηση του κοινού καλού πάνω και πέρα από το ατομικό συμφέρον.


Σε διαφορετική περίπτωση στο ερώτημα που έθεσε ο Βολταίρος: "Θα αφήσουμε αυτόν τον κόσμο ακριβώς έτσι όπως τον βρήκαμε ανόητο, άδικο και κακό;" Ίσως θα πρέπει να προσθέσουμε: "θα αφήσουμε άραγε αυτόν τον κόσμο βιώσιμο για τις επόμενες γενιές"



Πέμπτη 1 Αυγούστου 2019

Η ψυχολογία του «άχρηστου»..


            «Κάποτε ο Λάο Τσε ρώτησε τους υλοτόμους γιατί δεν κόβουν και τα στραβά δέντρα. ‘’Επειδή είναι άχρηστα’’ του απάντησαν και τότε ο σοφός δάσκαλος τους είπε ‘’έτσι να είστε και εσείς… πάντα άχρηστοι για να μη σας πειράζει κανείς»


             Φαντάζει κάπως περίεργη και αντισυμβατική η προτροπή του Κινέζου φιλοσόφου (4ος π.Χ.) στο βαθμό που ο άνθρωπος αγωνιά και αγωνίζεται για τη θετική εικόνα του. Προκαλεί ερωτήματα η άποψή του όταν γνωρίζουμε πως η ευτυχία και η επιτυχία του ατόμου είναι συνάρτηση της κοινωνικής αποδοχής και επιβεβαίωσης. Γιατί εκείνο που ενδόμυχα ταλανίζει τον άνθρωπο είναι ο φόβος της κοινωνικής απόρριψης.

            Αν εξαιρέσουμε κάποια ομάδα ανθρώπων ψυχολογικά ευπαθών και με αρνητικό δείκτη αυτοεκτίμησης(αυτοϋποτίμηση), όλοι μας πασχίζουμε να φανούμε στους άλλους δημιουργικοί, χαρισματικοί, με ιδιαίτερες ικανότητες, με κοινωνική προσφορά και γενικότερα να μας θεωρούν  «χ ρ ή σ ι μ ο υ ς».

            Η υπόνοια και μόνο ότι οι συνάνθρωποι μας θα έχουν αρνητική εικόνα για εμάς μάς συγκλονίζει και μάς καθιστά δυστυχισμένους. Η απόρριψη, η απαξίωση και η υποτίμηση των άλλων είναι ο εφιάλτης μας. Η απόλυτη δυστυχία μας είναι όταν συνειδητοποιήσουμε πως ο περίγυρος μας στην αξιακή κλίμακα μάς έχει εντάξει στους «ά χ ρ η σ τ ο υ ς». Τότε μελαγχολούμε, κλεινόμαστε στον εαυτό μας και γινόμαστε μισάνθρωποι και αντικοινωνικοί.

Τα κίνητρα

            Όλα τα παραπάνω μπορούν ως ένα βαθμό να ερμηνευτούν με όρους ψυχολογίας και ψυχιατρικής. Αλλά να πασχίζουν κάποιοι (σύμφωνα με την προτροπή του Λάο Τσε) να είναι ή να φαίνονται στους άλλους «άχρηστοι», συνιστά στοιχείο βαθύτερης διερεύνησης.

            Η ψυχολογία του άχρηστου είναι τελικά η μετριοφροσύνη, η συστολή, ο αυτοσεβασμός, οι φοβίες (αγοραφοβία), ένα ακαθόριστο αίσθημα αυτοενοχοποίησης και αυτοαπόρρριψης ή ένα υπερμεγέθες σύνδρομο κατωτερότητας; Είναι ο φόβος κάποιων να εκτεθούν στο βλέμμα των άλλων και να αποτελέσουν αντικείμενο κριτικής; Ίσως κάποιοι να επέλεξαν την ψυχολογία του άχρηστου ερμηνεύοντας λανθασμένα τη θέση του Επίκουρου «λάθε βιώσας».

            Μπορεί ένα αρνητικό συναίσθημα, όπως αυτό του άχρηστου, να τροφοδοτεί με δημιουργικό τρόπο μια άλλη θετική διεργασία για την πραγμάτωση της ευτυχίας μας και του βαθύτερου στόχου – νοήματος της ζωής μας; Πόσο, όμως, αυτό συμβάλλει στην επιβίωση που από τη φύση της προϋποθέτει και συνεπάγεται τη συμ – βίωση; Και συμβίωση σημαίνει διακονία κάποιων αρχών και κανόνων της κοινωνικής πραγματικότητας – αναγκαιότητας αλλά και δύναμη – θέληση να κατακτήσουμε τη θετική γνώμη των άλλων για τον εαυτό μας. Γιατί υπάρχουμε «ένεκεν των άλλων».

            Παρατηρώντας με κριτική ματιά τον περιβάλλοντα χώρο σίγουρα θα εντοπίσουμε πολλά «άχρηστα» πράγματα: Δέντρα, έντομα, καιρικά φαινόμενα, βράχους, κύματα και πολλά άλλα. Είναι αλήθεια, όμως, άχρηστα ή εμείς τα βλέπουμε έτσι; Η πραγματικότητα δεν υφίσταται αφεαυτής αλλά σύμφωνα με την εικόνα που έχουμε γι’ αυτήν.

            Η ψυχολογία του «άχρηστου» και η προτροπή του Λάο Τσε μπορούν να ερμηνευτούν και μέσα από την Τελεολογική αντίληψη των πραγμάτων του Αριστοτέλη (Όλα διακονούν έναν τελικό στόχο – τέλος).

Μια ιστορία

            Η παρακάτω ιστορία είναι άκρως διαφωτιστική για τη θέση μας απέναντι σε ό,τι εμείς θεωρούμε «άχρηστο».

            «Ένας πλανόδιος ξυλουργός, που τον έλεγαν Πέτρο, είδε στα ταξίδια του, μια παλιά βελανιδιά γίγαντα, κοντά σε ένα ακατέργαστο βωμό. Ο ξυλουργός είπε στον παραγιό του που θαύμαζε τη βελανιδιά: 

- «Να ένα άχρηστο δέντρο. Αν το ‘καναν καράβι, θα σάπιζε αμέσως. Αν το ‘καναν εργαλεία θα ‘σπαγαν. Τίποτε χρήσιμο δε μπορείς να φτιάξεις μ’ αυτό το δέντρο. Να γιατί μπόρεσε να γεράσει τόσο!». 

Στο χάνι όμως, την ίδια νύχτα, ο ξυλουργός είδε τη βελανιδιά στο όνειρό του και το δέντρο του είπε: 

-«Γιατί με συγκρίνεις με τα καλλιεργημένα σας δέντρα, όπως τ’ ασπράγκαθο, την αχλαδιά, την πορτοκαλιά, τη μηλιά κι’ όλα τ’ άλλα καρποφόρα δέντρα; Πριν ακόμα ωριμάσουν οι καρποί τους, οι άνθρωποι τ’ αφανίζουν, σπάνε τα κλαριά τους και τα κλωνιά τους. οι καρποί που δίνουν τα βλάπτουν, και δε χαίρονται τη ζωή μέχρι το φυσικό τους τέλος. Έτσι γίνεται παντού και γι’ αυτό προσπάθησα πριν από πολύ καιρό να γίνω ολότελα άχρηστο. Δύστυχε θνητέ! Πιστεύεις πως αν ήμουν χρήσιμο, θα μ’ άφηναν να κάνω τέτοιο μπόι; Ωστόσο συ και γω, είμαστε κι οι δυο δημιουργήματα, και με ποιο δικαίωμα ένα δημιούργημα δικάζει ένα άλλο; Ώ άχρηστε θνητέ, τι ξέρεις εσύ για το ανωφέλευτο των δέντρων».

            Ο ξυλουργός ξύπνησε, συλλογίστηκε αυτό το όνειρο, κι αργότερα, όταν ο παραγιός του τον ρώτησε γιατί υπήρχε μονάχα αυτό το δέντρο για να προστατεύει το βωμό απάντησε: «Σώπα, ας μη μιλάμε πια γι’ αυτό. Αυτό το δέντρο φύτρωσε εκεί επίτηδες, γιατί παντού αλλού, οι άνθρωποι θα το είχαν βλάψει. Αν δεν ήταν το δέντρο του βωμού, θα το είχαν ίσως κόψει».

            Είναι φανερό ότι ο ξυλουργός είχε καταλάβει ότι εκπληρώνοντας απλώς τον προορισμό σου, αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα του ανθρώπου, κι ότι ο ωφελιμισμός πρέπει να υποχωρεί στις απαιτήσεις της ασυνείδητης ψυχής. Αν εκφράσουμε αυτή τη μεταφορική έννοια με ψυχολογικούς όρους, το δέντρο συμβολίζει την πορεία προς την εξατομίκευση και δίνει ένα μάθημα στο κοντόθωρο Εγώ μας». 


Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος