Τα έξι χρώματα της αρχαίας Αιγύπτου, και ο συμβολισμός τους

Στην αρχαία Αίγυπτο, το χρώμα ήταν ένα αναπόσπαστο τμήμα της ουσίας και της ύπαρξης όλων των πραγμάτων μέσα στη ζωή. Το κάθε χρώμα παρείχε μια ένδειξη για την ουσία ή την καρδιά του εκάστοτε θέματος που μπορεί να απασχολούσε κάποιον. Η αιγυπτιακή φράση ότι κάποιος δεν θα μπορούσε ποτέ να γνωρίσει το χρώμα των θεών, σήμαινε ότι οι θεοί για τους Αιγυπτίους ήταν μη αναγνωρίσιμοι, πέρα από κάθε ιδιότητα και ότι δεν μπορούσαν ποτέ να γίνουν εντελώς κατανοητοί.

Τα χρώματα παρείχαν ενδείξεις για τη φύση των όντων που απεικονίζονταν στα καλλιτεχνικά έργα. Για παράδειγμα, όταν απεικόνιζαν τον θεό Άμμωνα χρησιμοποιούσαν το μπλε χρώμα στο δέρμα του για να υπαινιχθούν την κοσμική πτυχή του. Το πράσινο δέρμα του θεού Όσιρι ήταν μια αναφορά στη δύναμή του πάνω στη βλάστηση και στην αναζωογονητική του δράση.

Φυσικά, η χρήση του χρώματος στην αιγυπτιακή τέχνη δεν ήταν πάντα συμβολική. Κατά την επικάλυψη των αντικειμένων, όπως και κατά την απεικόνιση μιας σειράς βοδιών για παράδειγμα, τα χρώματα κάθε ζώου εναλλάσσονταν ώστε να διαφοροποιηθεί κάθε μεμονωμένο ζώο και το οπτικό αποτέλεσμα να είναι πιο ευχάριστο.. Εκτός από αυτές τις πρακτικές περιπτώσεις όμως, είναι ασφαλές να ειπωθεί ότι η αιγυπτιακή χρήση του χρώματος στην τέχνη τους ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος συμβολική.

Ο Αιγύπτιος καλλιτέχνης είχε στη διάθεσή του έξι χρώματα, συμπεριλαμβανομένης και της μελάνης για την γραφή. Αυτά τα χρώματα παράγονταν κατά ένα μεγάλο μέρος από τις ορυκτές ενώσεις και έτσι μπόρεσαν να διατηρήσουν τη δονητικότητά τους κατά τη διάρκεια των χιλιετιών. Κάθε ένα από αυτά τα χρώματα είχε μια εγγενή συμβολική έννοιά, όπως παρουσιάζεται κατωτέρω. Εντούτοις, η αμφισημία της κάθε έννοιας υπάρχει και πρέπει να σημειωθεί προσεκτικά.

 

Το κόκκινο (desher) ήταν το χρώμα της ζωής και της νίκης. Κατά τη διάρκεια των εορτασμών, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβαφαν το σώμα τους με κόκκινη ώχρα και φορούσαν φυλακτά φτιαγμένα από κορνέλιο, μια βαθυκόκκινη πέτρα. Ο θεός Σεθ που στεκόταν στην πλώρη της βάρκας του Ήλιου και χειριζόταν τον Άποφι (ο όφις της αιγυπτιακής μυθολογίας) είχε κόκκινα μάτια και τρίχες. Το κόκκινο ήταν επίσης ένα σύμβολο του θυμού και της πυρκαγιάς. Κάποιος που ενεργούσε "με μια  κόκκινη καρδιά" σήμαινε ότι είχε γεμίσει με οργή. 

Ο θεός Σεθ ήταν επίσης ο κακός δολοφόνος του αδελφού του Όσιρι. Ο κόκκινος χρωματισμός του θα μπορούσε να πάρει την έννοια του κακού ή της νίκης ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο απεικονίζεται. Το κόκκινο, συνήθως με τις κόκκινες πέτρες, χρησιμοποιήθηκε για να συμβολίσει τη φλογερή φύση των ακτινοβόλων ηλιακών φυλακτών που αντιπροσωπεύουν το "Μάτι του Ρα" (η φλογερή, προστατευτική, και ενδεχομένως κακόβουλη πτυχή του Ήλιου). Η απόχρωση του δέρματος των Αιγυπτίων απεικονιζόταν με κόκκινο χρώμα, χωρίς όμως οποιαδήποτε αρνητική υποδήλωση. Το κόκκινο χρώμα παραγόταν με τη χρήση του φυσικά οξειδωμένου σιδήρου.

 

Το πράσινο χρώμα (wadj) ήταν το χρώμα της βλάστησης και της νέας ζωής. Στην αιγυπτιακή γλώσσα υπήρχε η φράση: ‘Κάνω πράσινα πράγματα’ που ήταν ένα λαϊκό ιδίωμα για μια συμπεριφορά που είχε στόχο να κάνει καλύτερα τα πράγματα ή να τα κάνει να μεγαλώσουν. Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω ο θεός Όσιρις απεικονιζόταν συχνά με πράσινο δέρμα και ο πράσινος μαλαχίτης ήταν σύμβολο της χαράς ενώ στο κεφάλαιο 77 της Βίβλου των Νεκρών λέγεται ότι ο αποθανών θα γίνει ένα γεράκι του οποίου τα φτερά είναι πράσινα. Το έδαφος των ευλογημένων νεκρών περιγραφόταν ως η περιοχή του μαλαχίτη. Είναι προφανές ότι το χρώμα της νέας ζωής και της αναγέννησης ήταν το πράσινο. Το μάτι του φυλακτού του θεού Ώρου είχε συνήθως μια πράσινη πέτρα. Η χρωστική ουσία που έδινε το πράσινο χρώμα μπορούσε να παραχθεί από μια κόλλα που κατασκευαζόταν με τη μίξη των οξειδίων χαλκού και σιδήρου με το πυρίτιο και το ασβέστιο. Μπορούσε επίσης να προέλθει από τον ίδιο τον μαλαχίτη.

 

Το άσπρο (hedj και shesep) ήταν χρώμα που συμβόλιζε παντοδυναμία και αγνότητα. Λόγω της σπανιότητάς του, το λευκό ήταν επίσης το χρώμα των απλών και ιερών πραγμάτων. Το όνομα της Ιερής Πόλης της Μέμφιδας σήμαινε " Άσπρα Τείχη". Τα άσπρα σανδάλια φοριούνταν στις ιερές τελετές. Το υλικό που χρησιμοποιούσαν συνήθως για τα τελετουργικά αντικείμενα, όπως για τα μικρά εθιμοτυπικά κύπελλα, ήταν το άσπρο αλάβαστρο. Το λευκό ήταν επίσης το συμβολικό χρώμα του βασιλείου της Άνω Αιγύπτου. Το Nefer (το στέμμα  της Άνω Αιγύπτου) ήταν άσπρο, ακόμα κι αν αρχικά ήταν πιθανώς φτιαγμένο από πράσινους καλάμους. Το καθαρό άσπρο χρώμα που χρησιμοποιήθηκε στην αιγυπτιακή τέχνη παραγόταν από την κιμωλία και το γύψο.

 

Στην αρχαία Αίγυπτο, το μαύρο (kem) ήταν ένα σύμβολο του θανάτου και της νύχτας. Ο Όσιρις, ο βασιλιάς της μετά θάνατον ζωής είχε το προσωνύμιο "ο Μαύρος". Ένας από τους λίγους πραγματικούς ανθρώπους που θεοποιήθηκαν, η βασίλισσα Nefertari ήταν η κυρία της νεκρόπολης. Απεικονιζόταν συνήθως με μαύρο δέρμα, αν και δεν ήταν νέγρα. Ο Ανούβης, ο θεός του βαλσαμώματος, παρουσιαζόταν ως μαύρο τσακάλι ή σκυλί, ακόμα κι αν τα πραγματικά τσακάλια και τα σκυλιά είναι χαρακτηριστικά καφετιά. Δεδομένου ότι το μαύρο συμβόλιζε τον θάνατο, το χρώμα ήταν επίσης ένα φυσικό σύμβολο τόσο του υπόκοσμου όσο επίσης και της αναζωογόνησης και της αναγέννησης. Απροσδόκητα ίσως, θα μπορούσε επίσης να είναι συμβολικό της γονιμότητας και ακόμη και της ζωής! 

Ο συσχετισμός του με τη ζωή και τη γονιμότητα οφείλεται πιθανώς στην αφθονία που παρέχεται από το σκοτεινό, μαύρο βούρκο του Νείλου που πλημμύριζε κάθε χρόνο.. Το χρώμα του βούρκου έγινε έμβλημα της Αιγύπτου και η ίδια η χώρα ονομαζόταν " kemet" (το μαύρο έδαφος) από την πρόωρη αρχαιότητα. Οι μαύρες χρωστικές ουσίες παράγονταν από τις ενώσεις άνθρακα όπως η αιθάλη, ο αλεσμένος ξυλάνθρακας ή τα πολτοποιημένα ζωικά κόκαλα.

 

Το κίτρινο χρώμα (khenet, kenit) δημιουργήθηκε από τους  Αιγύπτιους  τεχνίτες χρησιμοποιώντας τις μπάμιες ή/και οξείδια. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου του Νέου Βασιλείου, μια νέα μέθοδος αναπτύχθηκε που παρήγαγε το χρώμα χρησιμοποιώντας τρισουλφιδικές ενώσεις αρσενικού. Και ο ήλιος και ο χρυσός ήταν κίτρινα και μοιράστηκαν τις ιδιότητες της ύπαρξης άφθαρτοι, αιώνιοι και ακατάλυτοι. Οτιδήποτε απεικονιζόταν με αυτό το χρώμα στην αιγυπτιακή τέχνη έφερε γενικά αυτήν την υποδήλωση. Το δέρμα και τα κόκαλα των θεών θεωρούνταν ότι αποτελούνται από το χρυσό. 

Κατά συνέπεια τα αγάλματα των θεών ήταν φτιαγμένα ή καλυμμένα με χρυσό. Επίσης, οι μάσκες των μούμιων και των Φαραώ αποτελούνταν συχνά από χρυσό. Όταν ο Φαραώ πέθαινε γινόταν ο καινούργιος Όσιρις και ήταν θεός και ο ίδιος. Δείτε εικόνες ταφικής τελετής και σημειώστε τους τόνους που έχει το δέρμα και της μούμιας και του Ανούβη. Και τα δύο είναι θεία όντα και γι’ αυτό και τα δύο έχουν το δέρμα χρυσό. Το λευκόχρυσο χρώμα, ένα κράμα από χρυσό και ασήμι, ήταν το υποκατάστατο του χρυσού και μερικές φορές το λευκό χρησιμοποιείτο σαν να  ήταν κίτρινο και αντίστροφα.

 

Το αιγυπτιακό μπλε (irtiu, sbedj) παραγόταν συνδυάζοντας τα οξείδια σιδήρου και χαλκού με το πυρίτιο και το ασβέστιο. Αυτός ο συνδυασμός παρήγαγε ένα πλούσιο χρώμα, εντούτοις ήταν ασταθές και μερικές φορές το χρώμα παρουσίαζε αλλοιώσεις κατά τη διάρκεια των ετών. Το μπλε ήταν συμβολικό του ουρανού και του νερού. Υπό μια κοσμική έννοια, ο συμβολισμός του επεκτεινόταν στους ουρανούς και στις αρχέγονες πλημμύρες. Και στις δύο περιπτώσεις, το μπλε πήρε την έννοια της ζωής και της αναγέννησης. Το μπλε ήταν φυσικά επίσης ένα σύμβολο του Νείλου και των σχετικών συγκομιδών, των προσφορών και της γονιμότητάς του. 

Ο Φοίνικας, που ήταν ένα σύμβολο της αρχέγονης πλημμύρας, διαμορφώθηκε στον ερωδιό. Οι ερωδιοί έχουν ένα φυσικό γκρίζο - μπλε φτέρωμα. Εντούτοις, απεικονίστηκαν συνήθως με φωτεινά μπλε φτερά για να υπογραμμίσουν την ένωσή τους με τα νερά της δημιουργίας. Ο Άμμων παρουσιαζόταν συχνά με ένα μπλε πρόσωπο για να συμβολίσει το ρόλο του στη δημιουργία του κόσμου. 

Κατ' επέκταση, οι Φαραώ παρουσιάζονταν μερικές φορές με μπλε πρόσωπα επίσης όταν απέκτησαν την ιδιότητα του θεού επί γης. Οι πίθηκοι, που δεν είναι φυσικά μπλε, απεικονίστηκαν με αυτό το χρώμα.. δεν είναι σίγουρο γιατί. Εντούτοις, η θρεσκιόρνιθα, ένα μπλε πουλί ήταν ένα από τα σύμβολα του Θωθ, ακριβώς όπως ήταν και ο πίθηκος. Ίσως οι πίθηκοι είχαν στις απεικονίσεις τους μπλε χρώμα για να υπογραμμιστεί η σύνδεσή τους με τον θεό Θωθ. Τέλος οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ότι οι θεοί είχαν μπλε τρίχες στο σώμα τους στο χρώμα του λάπις λάζουλι.

Αλιευθέν από εδώ
 

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων 

Πλωτίνος - Μυσταγωγία - Μυθαγωγία