Οι Σφίγγες στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία (αποσυμβολισμός)

Κόρη τῆς Ἔχιδνας καὶ τοῦ Τυφῶνος καὶ προϊὸν αἰμομιξίας, ἡ Σφίγξ ἀποτελεῖ τὸ τερατῶδες πρότυπο τῶν ἀδυναμιῶν καὶ τῶν ὑπερβολῶν τοῦ ἑαυτοῦ μας. Εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σύνθετα σύμβολα τῆς Ἑλληνικῆς μυθολογίας, καθὼς παρουσιάζει τέσσερις μορφές:

α) Κεφαλὴ παρθένου (δηλ. νεαροῦ κοριτσιοῦ)
β) Στῆθος καὶ φτερὰ πτηνοῦ
γ) Σῶμα λέοντος
δ) Οὐρὰ ὄφεως

Ὁ ἀριθμὸς 4 εἶναι ὁ ἀριθμὸς τῶν τεσσάρων στοιχείων ποὺ συγκροτοῦν τὸν ὁρατὸ κόσμο, μόνο ποὺ στὴν περίπτωση τῆς Σφιγγός βρίσκονται σὲ πλήρη ἀστάθεια.

α) Κεφαλὴ παρθένου-στοιχεῖο ὕδατος

Ἡ ὀμορφιὰ τῆς κεφαλῆς εἶναι ἐπικίνδυνη καὶ ἀναξιόπιστη, διότι ἐξαπατᾶ ἐκείνον ποὺ βλέπει τὴν Σφίγγα καὶ τὸν ἐμποδίζει νὰ δεῖ τὴν δολιότητα καὶ τὴν διαστροφὴ ποὺ κρύβει τὸ ὑπόλοιπο σῶμα της. Ἡ κεφαλὴ τῆς Σφιγγὸς συνδυάζεται μὲ τὸ στοιχεῖο τοῦ ὕδατος, διότι ἡ ὀμορφιά της διεγείρει συναισθήματα, ποὺ παρασύρουν τὴν ψυχὴ σὲ λανθασμένες ἐκτιμήσεις. Ἄλλωστε καὶ τὸ νερὸ ἔχει αὐτὴν τὴν ἰδιότητα νὰ δημιουργεῖ λανθασμένες ἐκτιμήσεις γιὰ τὰ ἀντικείμενα ποὺ βρίσκονται ἐντός του, καθὼς παραμορφώνει τὸ μέγεθός τους καὶ τὴ μορφή τους.
Συνεπῶς, κεφαλὴ παρθένου καὶ ὕδωρ συμβολίζουν τὴν ἐξαπάτηση, καθὼς καὶ τὴν εὔκολη διολίσθηση σὲ προσδοκίες καὶ φαντασιώσεις χωρὶς ἀντίκρισμα.

β) Στῆθος καὶ φτερὰ πτηνοῦ-στοιχεῖο ἀέρος

Τὸ στῆθος τῆς Σφιγγὸς εἶναι συνήθως στῆθος πτηνοῦ καὶ ὄχι γυναίκας. Εἶναι καλυμμένο μὲ φτερὰ καὶ μοιάζει προτεταμένο καὶ ντυμένο θυμίζοντας γυναικεῖο στῆθος καὶ διεγείροντας μὲ αὐτὸν τὸν τρόπο τὴν φαντασία μὲ τὴν προοπτικὴ μιᾶς ἡδονικῆς ἀπόλαυσης. Ἡ προσμονὴ τῆς ἀπόλαυσης παραμένει στὴν ψυχὴ ὡς ἀνεκπλήρωτος πόθος, γεμίζοντάς την μὲ ἄγχος γιὰ τὴν ἀπόκτηση ἑνὸς ἀνέφικτου πράγματος. 

Τὰ φτερὰ ὠθοῦν αὐτὴν τὴν φαντασίωση σὲ πιθανές, ἀληθοφανεῖς καὶ μὴ πραγματικὲς «πτήσεις». Τὰ φτερὰ λόγῳ τοῦ μικροῦ τους μεγέθους δὲν μποροῦν νὰ βοηθήσουν τὴν Σφίγγα νὰ πετάξει. Συμβολίζουν ὄχι τὴν ἰκανότητα γιὰ ἀνάταση, ἀλλὰ ἁπλῶς τὴν ἀνεκπλήρωτη ἐπιθυμία, καθὼς καὶ τὰ δεσμὰ τῶν φαντασιώσεων (κυρίως τοῦ γενετήσιου ἐνστίκτου).

Τὸ προτεταμένο στῆθος τῆς Σφιγγός συμβολίζει τὴν λαγνεία, ἡ ὁποία παρασύρει τὸν θνητὸ ἄνθρωπο σὲ φανταστικὲς ἐρωτικὲς περιπτύξεις ποὺ δὲν πρόκειται νὰ πραγματοποιηθοῦν. Τὰ φτερὰ δηλώνουν ἐπίσης τὴν ταχύτητα τῶν λογισμῶν, παρόμοια μὲ τὴν ταχύτητα τῆς πνοῆ τοῦ ἀέρος. Οἱ σκέψεις εἶναι ἀόρατες καὶ ἄρρητες, ὅπως ἀκριβῶς ὁ ἀήρ. Τὸ μικρὸ μέγεθος τῶν φτερῶν, λοιπόν, συμβολίζει τοὺς ἀσήμαντους καὶ φθοροποιοὺς λογισμοὺς ποὺ γεννᾶ ἡ Σφίγξ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ κρατοῦν τὸν ἄνθρωπο καθηλωμένο στὰ φθαρτὰ, γήινα καὶ ἀσήμαντα πράγματα. 

γ) Σῶμα λέοντος-στοιχεῖο γῆς

Τὸ σῶμα λέοντος συμβολίζει τὴν ἀνεξέλεγκτη βασιλικὴ ἰσχύν, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ στὴν καταδυνάστευση τῶν ἄλλων ὄντων ποὺ τυχαίνει νὰ βρίσκονται στὸ περιβάλλον του. Κανονικὰ ὁ λέων ἀντιστοιχεῖ στὸ στοιχεῖο τοῦ πυρός, καθὼς ἡ βασιλικὴ ἐξουσία ἔχει τὴν ἔδρα της στὸν ἀστερισμὸ τοῦ Λέοντος ποὺ θεωρεῖται πύρινο ζώδιο. Ὅμως ἡ Σφίγξ ἔχει μόνο τὸ σῶμα τοῦ λέοντος καὶ ὄχι τὴν κεφαλὴ καὶ τὸ στῆθος του, στὸ ὁποῖο κανονικὰ ἑδράζεται τὸ πῦρ. Συνεπῶς τὸ σῶμα τοῦ λέοντος ἀπὸ μόνο τους δὲν μπορεῖ νὰ φέρει τὸ στοιχεῖο τοῦ πυρός, ἀλλὰ τὸ στοιχεῖο τῆς γῆς, καθὼς τὰ τέσσερα πόδια του στηρίζονται σὲ θέση ἰσχύος πάνω στὸ ἔδαφος. Σῶμα λέοντος καὶ στοιχεῖο γῆς δηλώνουν ἀπὸ κοινοῦ τὴν δυνατὴ ἐπιθυμία γιὰ ἐπικράτηση ἔναντι τῶν ἄλλων, τὴν δίψα γιὰ ἐξουσία καὶ τὴν καταδυνάστευση τῶν προσώπων τοῦ περιβάλλοντος. 

δ) Οὐρὰ ὄφεως-στοιχεῖο πυρός

Ἡ οὐρὰ τὴς Σφιγγς καταλήγει σὲ κεφάλι ὄφεως. Ὁ ὄφις συμβολίζει τὴν δύναμη τῶν ἐλεγχόμενων λογισμὼν, ὅμως στὴν περίπτωση τῆς Σφιγγός, ἐπειδὴ βρίκεται στὴν οὐρά της, συμβολίζει τὴν δόλια σκέψη ποὺ ὑπολογίζει τὰ πάντα μὲ βάση τὸ προσωπικό της συμφέρον, καὶ μάλιστα εἰς βάρος τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. Ἐπίσης ἐνῶ τὸ σύμβολο τοῦ ὄφεως ἀντιστοιχεῖ κανονικὰ στὸ στοιχεῖο τῆς γῆς, στὴν περίπτωση τῆς Σφιγγὸς ἀντιστοιχεῖ στὸ στοιχεῖο τοῦ πυρός. Ἡ Σφίγξ κατευθύνεται ἀπὸ τὸν ἀρρωστημένο λογισμὸ τοῦ ὄφεως ποὺ βρίκεται στὴν οὐρά της καὶ ὄχι στὴν κεφαλή της.

Συνολικά, τὸ σύμβολο τῆς Σφιγγός δηλώνει ὅλα ὅσα εἶναι καταστρεπτικὰ γιὰ τον βίο τοῦ ἀνθρώπου:

α) ἐξαπάτηση (κεφαλὴ παρθένου)
β) ἀνεκπλήρωτες προσδοκίες (στῆθος προτεταμένο, συνήθως πτηνοῦ)
γ) μικρότητα (φτερὰ πτηνοῦ)
δ) δολιότητα (οὐρὰ ὄφεως)

Πηγή: Ἀλτάνη, Ἑλληνικὸς Διαλογισμός, τόμ. 1, σ. 96-107.