Ο Κάδμος και η Αρμονία, Ιερογαμία και μυστηριακές τελετές

Υπάρχουν δύο ξεχωριστές μυθικές παραδόσεις για την Αρμονία· η μία είναι θηβαϊκή, η άλλη συνδέεται με τη λατρεία των θεών της Σαμοθράκης. Και οι δύο έχουν ένα κοινό σημείο· και στη μία και στην άλλη η Αρμονία είναι γυναίκα του Κάδμου.

Στη θηβαϊκή παράδοση η Αρμονία είναι κόρη του Άρη και της Αφροδίτης. Ο Δίας ο ίδιος την πάντρεψε με τον Κάδμο. Ο γάμος έγινε επάνω στην Καδμεία (την ακρόπολη της Θήβας). Οι θεοί παρευρέθηκαν στο γάμο, όπως παρευρέθηκαν αργότερα και στο γάμο της Θέτιδας και του Πηλέα. Έφεραν δώρα, από τα οποία τα πιο φημισμένα ήταν ένας πέπλος και ένα περιδέραιο. Ο πέπλος ήταν δώρο της Αθηνάς (ή της Αφροδίτης) —το είχαν υφάνει οι Χάριτες— και το περιδέραιο του Ήφαιστου. 

Έλεγαν επίσης πως αυτό το περιδέραιο και αυτός ο πέπλος είχαν δοθεί στην Αρμονία από τον ίδιο τον Κάδμο, ο οποίος το είχε στην κυριότητά του έμμεσα από την Ευρώπη, στην οποία τα είχε χαρίσει άλλοτε ο Δίας, την εποχή των ερώτων τους. Μια άλλη τέλος παράδοση βεβαίωνε πως αυτός ο πέπλος ήταν έργο της Αθηνάς και του Ήφαιστου και πως οι δύο θεότητες τον είχαν εμποτίσει με ένα φίλτρο, που δηλητηρίασε τους απογόνους της Αρμονίας. Ο λόγος αυτής της πράξης ήταν το μίσος που είχαν ο Ήφαιστος και η Αθηνά εναντίον της Αρμονίας, γιατί είχε γεννηθεί από τους έρωτες του Άρη και της Αφροδίτης. 

Αυτά τα δύο θεϊκά δώρα επρόκειτο ύστερα να παίξουν μεγάλο ρόλο στη μυθική παράδοση των Επτά αρχηγών. Αργότερα τα πρόσφεραν ως αφιέρωμα στους Δελφούς και τα έκλεψαν την εποχή του Φιλίππου της Μακεδονίας. 

Στις παραδόσεις της Σαμοθράκης η Αρμονία, αντί να είναι κόρη του Άρη και της Αφροδίτης, είναι κόρη του Δία και της Ηλέκτρας, μιας από τις κόρες του Άτλαντα. Είναι κατά συνέπεια αδελφή του Δάρδανου και του Ιασίονα. Ο κάδμος, λένε, τη συνάντησε στο νησί, τότε που πέρασε από εκεί αναζητώντας την αδελφή του Ευρώπη, που την είχε απαγάγει ο Δίας. Οι γάμοι της Αρμονίας και του Κάδμου έγιναν στη Σαμοθράκη με τις ίδιες συνθήκες με τις οποίες έγιναν και στη θηβαϊκή παράδοση. Διηγούνταν ακόμα πως ο Κάδμος είχε κλέψει την Αρμονία με τη βοήθεια της Αθηνάς.

Ο Κάδμος και η Αρμονία απέκτησαν πολλά παιδιά. Στο τέλος της ζωής τους εγκατέλειψαν το βασίλειο της Θήβας και πήγαν στην Ιλλυρία, όπου τελικά μεταμορφώθηκαν σε φίδια.

Το όνομα της Αρμονίας συνδέεται επίσης με την αφηρημένη έννοια αρμονία, που συμβολίζει την ομόνοια, την ισορροπία, κτλ. Αυτή η Αρμονία δεν έχει μύθους με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Εμφανίζεται συνήθως στην ακολουθία των Χαρίτων και της Αφροδίτης. Οι μεταγενέστερες παραδόσεις έχουν την τάση να τη συγχέουν με τη γυναίκα του Κάδμου. [1]

Ο Κάδμος και η Αρμονία, Ιερογαμία και  μυστηριακές τελετές

Στο γάμο του Κάδμου με την Αρμονία έχουμε μια θεογαμία, εφόσον η Αρμονία, σύμφωνα με την βοιωτική παράδοση, ήταν κόρη του Άρη και της Αφροδίτης ( κάτι ανάλογο έχουμε και στο γάμο του Πηλέα με τη Θέτιδα ). Αυτή η θεογαμία αναβιωνόταν κάθε χρόνο στις τελετές των Καβειρίων Μυστηρίων, τόσο στη Σαμοθράκη όσο και στη Θήβα. O Κάδμος ήταν μυημένος στα Καβείρια της Σαμοθράκης όταν είχε πάει στη Θράκη και στη συνέχεια απ’ όπου περνούσε ίδρυε μυστήρια.
.

Μερικοί ερευνητές των αρχαίων μυστηρίων ταυτίζουν τον ήρωα με τον Κάδμιλον (ή Κάβειρον Κάδμο), που αναφέρεται στα Σαμοθρακικά Καβείρια, που είναι πελασγική θεότητα, πράγμα που συνηγορεί στην Ελληνική καταγωγή του ήρωα.

Ο γάμος του ήρωα με την Αρμονία θεωρείται από πολλούς σαν ο σημαντικότερος σταθμός της ζωής του. Σ’ αυτό το γεγονός έχουν αναφερθεί σχεδόν όλοι οι επικοί και λυρικοί ποιητές, και από τους τραγικούς ο Ευριπίδης. Απεικονίζει την συγκινησιακή του φόρτιση με τους θαυμάσιους στίχους του Χορού, στην τραγωδία του “Φοίνισες”, όπου με λυρισμό και θαυμασμό κάνει την εξαίσια αναφορά στο πρωτόγνωρο συμβάν της καθόδου όλων των θεών από τον Όλυμπο στη γη, στη Θήβα, για να πάρουν μέρος στο γάμο.
 .

Αυτό το γάμο τίμησε ο Πατέρας των Θεών κι ανθρώπων, ο Δίας, δείχνοντας πως οι θεοί δεν είναι αγνώμονες προς τους ευεργέτες τους, έστω κι αν είναι άνθρωποι! Γιατί ο Κάδμος κάποτε, που ο Δίας κινδύνευε από τον Τυφωέα, τον βοήθησε.

Είναι γεγονός ότι το ζεύγος Κάδμος-Αρμονία λατρεύονταν στη Θήβα σαν θεότητες. Θεωρούσαν την Αρμονία θεά, γιατί ήταν θυγατέρα δύο θεών, του Άρη και της Αφροδίτης. Σύνδεση με την Αφροδίτη έχουμε και με το ακόλουθο απόσπασμα από τον Παυσανία ( Βοιωτικά, κεφ. 16):

« Οι Θηβαίοι έχουν και ξόανα της Αφροδίτης πόσο παλιά, ώστε να λένε πως τα είχε αφιερώσει η Αρμονία και πως είχαν γίνει από τα ξύλινα ακροστόλια των πλοίων του Κάδμου. Ονομάζουν το ένα Ουρανία, το άλλο Πάνδημο και το τρίτο Αποστροφία. Τα προσωνύμια αυτά τα έδωσε στην Αφροδίτη η Αρμονία: ουρανία για τον αγνό έρωτα, τον απαλλαγμένο από σωματική απόλαυση, πάνδημη για τις σεξουαλικές απολαύσεις και αποστροφία για να αποστρέφει τους ανθρώπους από άνομο πόθο και ανόσια έργα. Γιατί η Αρμονία ήξερε πως πολλά είχαν αποτολμηθεί και από βαρβάρους και από Έλληνες, σαν εκείνα που μεταγενέστερες παραδόσεις αναφέρουν για τη μητέρα του Άδωνι ή για τη Φαίδρα, την κόρη του Μίνωα, ή για το θράκα Τηρέα ». 

Η παράδοση διατήρησε σαν θεότητες και τους γιους της Ευρώπης από τον Δία, δύο μάλιστα απ’ αυτούς, τον Μίνωα και τον Ροδάμανθυ, ήθελε ως κριτές των ψυχών των ανθρώπων στον κάτω κόσμο.

Με τον όρο “ιερός γάμος” δηλώνονται οι διάφορες μορφές γονιμικής ένωσης θεοτήτων στον μύθο και στη λατρεία. Η αρχή της ιδέας του ιερού γάμου ανάγεται στην πρώτη διαμόρφωση των αγροτικών κοινωνιών και στην ανάπτυξη των αγροτικών μυστηρίων, όπου η λειτουργία των θείων δυνάμεων της φύσης αλλά και η ανανέωσή τους εκφράστηκε με το πρότυπο της ζωικής γονιμοποίησης. Η εξασφάλιση της ευτυχίας, που ταυτιζόταν με την “ευετηρία”, δηλ. την πλούσια σε γεννήματα χρονιά, επιχειρήθηκε με τον μαγικό εξαναγκασμό της ανανέωσης των παραγωγικών αυτών δυνάμεων με τη μίμηση της γονιμικής ένωσης των θεών, που τις ενσάρκωναν μύστες ή άλλα υποκατάστατά τους όντα .
 .

Η ιερογαμία ήταν ο πρώτος από τους τρόπους με τον οποίο οι θεοί θέλησαν να επικοινωνήσουν με τους ανθρώπους. Η προσέγγισή τους ήταν ένα πλημμύρισμα των σωμάτων και των πνευμάτων, που διαποτίζονταν από το θεϊκό πλεονασμό, που ήδη από τους Ολύμπιους έρωτες αναδιδόταν αυτός ο πλεονασμός.
 .

Η καθαρότερη μορφή ιερού γάμου αποτελεί η ένωση του Δία με την Ήρα πάνω στο όρος Ίδη. Ο Όμηρος περιγράφει με θαυμαστό τρόπο στην Ιλιάδα (ραψ. Ξ, 346 κ.ε.) :
 .

«Έτσι είπε ο γιος του Κρόνου και πήρε τη γυναίκα του στην αγκαλιά του

κι από κάτω τους η θεία φύση έκανε να φυτρώσει μαλακό χορτάρι,

και λωτός γεμάτος δροσιά και κρόκος και υάκινθος,ένα στρώμα πυκνό και μαλακό που τους κρατούσε πάνω από το χώμα.Σε αυτό μέσα σε όμορφο, χρυσό σύννεφο, απ’ όπου έσταζε λαμπερή δροσιά».
 .

Η Ήρα αντιπροσωπεύει την παντοκράτειρα δύναμη της θεάς μητέρας γης από την οποία εκπορεύονται και στην οποία καταλήγουν τα πάντα, ακόμα και το χαρακτηριστικότερο γέννημά της, τα τέκνα της. Εφόσον όλα τα όντα οφείλουν την ύπαρξή τους σ’ αυτήν, ο σφριγηλός αρσενικός θεός, που την γονιμοποιεί, είναι ταυτόχρονα και σύζυγος αλλά και γιος της. 

Η θεά-μητέρα, μετά από κάθε γονιμοποίησή της, αναγεννάται, ανανεώνεται, οπότε ο κύκλος αυτός της νέας ζωής παραλληλίζεται με τον κύκλο των εποχών. Πολλές φορές αυτή η αναγέννηση συνδέεται με τη διττή παρουσία της θεάς-μητέρας και της θεϊκής θυγατέρας, όπου η ένωση γίνεται με τον αρσενικό θεό σαν αδελφή ή κόρη του. 

Ένα κλασικό παράδειγμα έχουμε στα Ελευσίνια Μυστήρια με το διχασμό της θεότητας σε Μητέρα και Κόρη, οι οποίες έχουν όμως ουσιαστικά τις ίδιες ιδιότητες. Η Κόρη είναι κόρη του Δία και της Δήμητρας, αλλά και σύζυγος του Πλούτωνα, που μυστικά ταυτίζεται με τον Δία ( Ζευς Καταχθόνιος).
 .

Ακόμη πιο σύνθετη μορφή του ιερού γάμου έχουμε με τον γαμικό θάνατο. Εδώ η ανανέωση των θείων δυνάμεων αποκρυσταλλώνεται σε πρόσωπα, που προϋποθέτουν τη διαδοχή τους στο ρόλο τους και την γονιμοποίηση της γης καθώς και την ανανέωσή της από την επιστροφή στους κόλπους της. Συνεπώς η ένωση με την πανδώρα γη για να γονιμοποιηθεί, αφού υποστεί τη διαδικασία του μαρασμού και της αναγέννησης, συνδέθηκε αδήριτα με το θάνατο, με την κάθοδο στους κόλπους της γης.
 .

Έτσι η Μητέρα-Δήμητρα ενώνεται με τον Ιασίωνα (θεραπευτή) μέσα σ’ ένα χωράφι και η Κόρη- Περσεφόνη παντρεύεται τον Πλούτωνα (εγγυητή του πλούτου των γεννημάτων βασικά μέσα στα σκοτάδια του Άδη, για να εξασφαλίσουν υγεία και αφθονία στη γη. Η Αθηνά ρίχνει το σπέρμα του Ήφαιστου στη γη για να αναπηδήσει απ’ αυτήν ο Εριχθόνιος, ο γενάρχης και προστάτης των Αθηναίων.

Ο Roberto Calasso, στο βιβλίο του “Οι γάμοι του Κάδμου και της Αρμονίας” δίνει πολύ γλαφυρά την ένωση της Δήμητρας με τον Ιασίωνα.
 .

« Ανάμεσα στους καλεσμένους είχε έρθει από τη Σαμοθράκη και ο Ιασίων, ο αδελφός της Αρμονίας. Η Δήμητρα τον πρόσεξε στη διάρκεια των ετοιμασιών για τη γιορτή και τον πόθησε αμέσως, με τη σφοδρότητά της που ήταν γνωστή στους Ολύμπιους. Όλοι είχαν μαζευτεί γύρω από τη γαμήλια κλίνη. Κοιτάζοντας τριγύρω, ο Δίας πρόσεξε ότι η Δήμητρα και ο Ιασίων είχαν εξαφανιστεί. Βγήκε έξω στη νύχτα. Ο θόρυβος της γιορτής απομακρυνόταν. Δρασκέλισε μια από τις εφτά πύλες της πόλης και τον περικύκλωσε το σκοτάδι των κάμπων. Στο βάθος φαινόταν το αντιφέγγισμα των πυρσών και το ανάκτορο. Σ’ ένα βαθύ αυλάκι της γης αναγνώρισε δυο κορμιά αγκαλιασμένα, σφιγμένα παράφορα και ανακατωμένα με σβώλους γης. Αναγνώρισε τον Ιασίωνα και το βογκητό της Δήμητρας».
 .

Η ανάγκη της μίμησης του ιερού γάμου και των συνεπειών του στη λατρεία επέβαλε την τέλεση του ανθρωπόμορφου ιερού γάμου. Έτσι, με τη μαγική δύναμη της πραγματοποίησης ανάλογης πράξης, αναγκάζεται το θείο να εφαρμόσει την κοσμική διαδικασία της αναγέννησης-ανανέωσης των δυνάμεών του και στη φύση ώστε να επιτευχθεί η ευετηρία, η ευτυχισμένη χρονιά.
 .

Ο γάμος του Κάδμου με την Αρμονία είναι η ιερογαμία, που τελείται στα μυστήρια. Είναι η μυστική τελετουργία της αναδιοργάνωσης των μυστηρίων. 

Στα πρώτα μυστήρια της Σαμοθράκης η ουσία της ζωής ήταν η ένωση, η ερωτική ένωση του Θηλυκού (Μητέρας Γης) με το Αρσενικό (τον Ουρανό). Η “ιστορία” αυτής της ένωσης αποτελεί την ουσία για τα δρώμενα.
 .

Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα. Το πρώτο είναι να μυήθηκε ο Κάδμος στα Καβείρια Μυστήρια την χρονική περίοδο, που φιλοξενήθηκε στη Σαμοθράκη, από τους μυητές- άρχοντες, οι οποίοι ήσαν γονείς και συγγενείς της Αρμονίας. 

Το δεύτερο είναι να ήταν ήδη μυημένος στα μυστήρια από την Αίγυπτο και να τον δέχτηκαν σαν “αδελφό” τους οι μυημένοι των Καβειρίων της Σαμοθράκης.

Πάντα οι μυημένοι των μυστηρίων αισθάνονται έναν πνευματικό δεσμό, πιο στενό κι από τον αδελφικό- συγγενικό, και γι’ αυτό αλληλοαποκαλούνται “αδελφοί”. Αυτά τα μυστήρια μετέφερε και στη νέα πατρίδα του στη Βοιωτία, ιδρύοντας, αυτός πιθανόν, το Καβείριο ιερό. Ο Περ. Ροδάκης στο βιβλίο του “Τα Καβείρια Μυστήρια”, μας παρουσιάζει τον Κάδμο ως μεγάλο ιεροφάντη των Καβειρίων της Αιγύπτου, που έζησε αρκετά χρόνια στη Φοινίκη πριν πάρει το δρόμο για το Αιγαίο. Εδώ, στον Ελλαδικό χώρο, έκανε την αναδιοργάνωση των Καβειρίων, εισάγοντας και τον ιερό γάμο. Στα Καβείρια μυστήρια ο θνήσκων θεός ονομάζεται Καδμίλος ( μικρός Κάδμος).
 .

Σε μια αναπαράσταση σε αγγείο, από τα λεγόμενα Καβειριακά, που προέρχεται από το ιερό των Καβείρων στη Θήβα, εικονίζεται ένας Κάβειρος ξαπλωμένος, που φοράει στέμμα και κρατάει στο χέρι του κάνθαρο. Δίπλα του στέκει ένα παιδί με οινοχόη. Παίρνει κρασί από μεγάλο κρατήρα, προκειμένου να γεμίσει τον κάνθαρο του μεγάλου Κάβειρου. Μετά τον κρατήρα με το κρασί είναι ένα μικρό παιδί πάνω από το οποίο γράφεται το όνομα Πρατόλαος κι ακόμα πιο πέρα μια γυναίκα με το όνομα Κράτεια σε ερωτικό σύμπλεγμα με ένα άντρα, τον Μίτο. 

Είναι μια συμβολική παράσταση, που ασφαλώς έχει σχέση με τα μυστήρια. Από την ένωση του σπέρματος του Μίτου με τη γυναικεία δύναμη της Κράτειας έρχεται στη ζωή ο μικρός Πρατόλαος. Αυτό είναι το μυστήριο της ζωής, που αποκαλύπτεται με την τέλεση των μυστηρίων. Η ζωή προκύπτει από την ένωση του αρσενικού και του θηλυκού. Κατ’ επέκταση στα μυστήρια έχουμε τη γονιμική μιμητική μαγεία με σκοπό να έρθει η πολυπόθητη βροχή, που είναι αναγκαία για τη γονιμοποίηση της γης, ώστε να προκύψει η ευκαρπία.
 .

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας πίστευαν πως ο κόσμος ήταν μια σύνθεση δύο μερών, του αρσενικού και του θηλυκού. Οι θεοί και οι θεές τους φρόντιζαν να διατηρείται αυτή η ισορροπία. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι σαν την ισορροπία του “γιν” και του “γιάνγκ”. Όταν οι δύο αρχές, το αρσενικό και το θηλυκό, ισορροπούσαν, επικρατούσε αρμονία στον κόσμο. Όταν διαταρασσόταν η ισορροπία, δημιουργούνταν χάος. 

Το θηλυκό μισό των πραγμάτων συμβολιζόταν με το “ιερό θηλυκό” ή τη “Μεγάλη Θεά”. Δεν θα ήταν βλασφημία να πούμε, πως αυτό το παγκόσμιο θηλυκό στοιχείο σήμερα εκφράζεται με το θρησκευτικό σύμβολο της Παναγίας. Το αρσενικό στοιχείο εκφράζεται από το Άγιο Πνεύμα. Έτσι η γονιμοποίηση της Παναγίας από το Άγιο Πνεύμα είχε σαν αποτέλεσμα την γέννηση του θεανθρώπου, που έφερε ισορροπία στον ψυχισμό της ανθρωπότητας και της έδειξε το δρόμο για της επιστροφή στον “Οίκο του Πατρός”, στον απωλεσθέντα Παράδεισο.

Εδώ αναφέρουμε πως και στην αρχαία παράδοση υπήρχε η πίστη για ιερή σύλληψη παρθένας ή θεάς από φυτά, τα οποία ενσαρκώνουν την ανανεωτική θεία δύναμη. Συσχετίζουμε την παράδοση που συνδέει την Παναγία με τον κρίνο κατά τον Ευαγγελισμό. 

Στα αρχαία μυστήρια, αλλά και στη συνέχειά τους μετά την έλευση του Ιησού, στη τελετή του Ιερού γάμου δεν υπήρχε καμία διαστροφή, ήταν μια βαθιά ευλαβική ιεροτελεστία. Δεν είχε καμιά σχέση με σωματική ηδονή, αλλά ήταν μια πνευματική πράξη. Μη ξεχνάμε πως οι πράξεις μας χρωματίζονται από τις σκέψεις μας. Ένα μυαλό διαστροφικό θα κάνει πράξεις διαστροφής. 

Ένας νους αγαθός θα ενεργήσει αγαθά. Και στην καθημερινή μας ζωή μπορούμε να ενεργήσουμε με ζωώδη ένστικτα κατά την ερωτική συνεύρεση, αλλά μπορούμε να δώσουμε μια βαθύτερη διάσταση, προσφέροντας το “είναι” μας ολοκληρωτικά, σε μια ένωση που θα είναι πνευματική, έκφραση αγάπης, που είναι έτοιμη να απλωθεί και ν’ αγκαλιάσει όλο τον κόσμο, να ενωθούμε με το θείο, γιατί «ο Θεός αγάπη εστί». Μέσα από μια συγκλονιστική τέτοια ένωση θα πλημμυρίσουμε με γαλήνη και αρμονία, θα αναγαλλιάσει η ψυχή μας, θα βρεθούμε στον έβδομο ουρανό ακούγοντας “τη μουσική των σφαιρών”, και τα χείλη μας θα ψιθυρίσουν:
 .
                 « Ω, θαυμαστά τα έργα σου, Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας». [2]

Σύνθεση [1] & [2]

[1] πηγή: P. Grimal, Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, επιμ. ελλ. έκδ. Β. Άτσαλος, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1991.

[2] σύνδεσμος στην πηγή

Επεξεργασία, επιμέλεια  αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος