Ο κύκλος της ζωής: Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα της Τρίτης Ηλικίας

           «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο˙ καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο˙  το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή» 

Ν. Καζαντζάκης, «Ασκητική».

            Κάθε προσπάθεια να ορίσουμε το περιεχόμενο της έννοιας «ζωή» προσκρούει στο αφετηριακό κριτήριο. Σε αυτό διαφωνούν Βιολόγοι, Ψυχολόγοι, Ανθρωπολόγοι, Θεολόγοι και Κοινωνιολόγοι. Στο χορό των διαφωνούντων προστίθενται και οι φιλόσοφοι που δίνουν άλλη διάσταση στην έννοια ζωή. Η ζωή, δηλαδή, δεν είναι ένα απλό βιολογικό φαινόμενο (αναπνοή, κίνηση…) αλλά εμπεριέχει κι άλλα στοιχεία που την καθιστούν ως φαινόμενο πολυδιάστατη.

            Στο γνωστό «κύκλο της ζωής» δεν ανευρίσκονται μόνο τα δύο άκρα, η γέννηση και ο θάνατος, αλλά κι ένα πλήθος άλλων στοιχείων που νοηματοδοτούν το περιεχόμενο της έννοιας «ζωή». Τέτοια μπορεί να είναι η δημιουργία, οι πνευματικές αναζητήσεις, οι φιλοσοφικοί στοχασμοί, οι κοινωνικοί προβληματισμοί, οι ανθρώπινες σχέσεις, η αναζήτηση του θείου, οι θυσίες, οι αγώνες, το άγχος και η αγωνία του μέλλοντος. Γι’ αυτό και η ζωή ετυμολογικά βρίσκεται κοντά στην έννοια Βίος και στη Βία.

            Οι απαισιόδοξοι βλέπουν στον «κύκλο της ζωής» μόνο το ένα άκρο, το θάνατο. Θεωρούν ματαιότητα κάθε ενασχόληση με τη βραχεία περίοδο της ζωής, αφού ο θάνατος συνιστά μια αδήριτη αναγκαιότητα, μια φυσική νομοτέλεια. Γι’ αυτούς (Σοπενχάουερ….) η μόνη βεβαιότητα είναι το τέλος, ο θάνατος και με αυτό το δεδομένο πρέπει να οργανώνουμε το βραχύ διάστημα της ζωής. Η «άβυσσος» μας υπενθυμίζει την περατότητά μας και το εφήμερο της ύπαρξής μας.

            «Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή˙ κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν˙ Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία» (Ν. Καζαντζάκης, «Ασκητική»).

            Στην αντίπερα όχθη όσων περιδιαβάζουν τον «κύκλο της ζωής» βρίσκονται εκείνοι που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην ίδια τη ζωή και όχι στο μοιραίο – αναπόφευκτο τέλος. Η ζωή μπορεί να κινείται ανάμεσα σε δύο «τελείες», αλλά πάντα αγωνίζεται να επιμηκύνει το «μεταξύ αυτών διάστημα» και να το εμπλουτίσει. Η δημιουργία και η σύνθεση, όπως και η υπέρβαση της υλικής μας υπόστασης, συνιστούν τα αναγκαία βάθρα της πραγματικής ζωής. Η ζωή είναι μια κίνηση, μια περιπέτεια, μια σύγκρουση με το άγνωστο, το τυχαίο και το ανέλπιστο.

            Τον ύμνο της ζωής τον κατέγραψε εμφαντικά ο Ρουσσώ: «Ζω δε σημαίνει αναπνέω, σημαίνει ενεργώ˙ σημαίνει χρησιμοποιώ τα όργανά μου, τις αισθήσεις μου, τις ικανότητές μου, όλα τα μέρη του εαυτού μου που μου δίνουν τη συναίσθηση της ύπαρξής μου. Ο άνθρωπος που έζησε περισσότερο δεν είναι εκείνος που μέτρησε περισσότερα χρόνια, αλλά όποιος ένιωσε περισσότερο τη ζωή».

            Μπροστά στις δυο αυτές πραγματικότητες, τις δυο αντίρροπες δυνάμεις (Ζωή – Θάνατος) δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε. Αποτελούν τον «ανήφορο» και τον «κατήφορο». Πρέπει να διαβούμε και τα δυο αυτά «ρέματα» χωρίς αυταπάτες και ψευδαισθήσεις. Η αβεβαιότητα της ύπαρξής μας δεν πρέπει να μας οδηγεί στην παραίτηση και στην αγωνία του θανάτου. Το απροσδιόριστο της ζωής μάς οπλίζει με αποφασιστικότητα, ενέργεια και μας κρατά σε εγρήγορση. Εξάλλου, η εναλλαγή των εποχών επιβεβαιώνει το «άχρονο» της ζωής που με τη δημιουργία απομακρύνει – έστω και για λίγο – τη θλιβερή πραγματικότητα, το θάνατο:

            Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν – Ζωή, Θάνατος – μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη «σχέση» μας προς τις δυο αυτές πραγματικότητες «Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ’ όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες ορμές˙και με τ’ όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη» (Ν. Καζαντζάκης «Ασκητική»).

            Η παγκόσμια ημέρα της Τρίτης Ηλικίας (1η Οκτωβρίου) δεν είναι μόνο μια ευκαιρία για την ανάδειξη της προσοχής μας και του σεβασμού μας προς τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτήν την περίοδο της ζωής τους, αλλά και μια ευκαιρία για αυτογνωσία και εσωτερικό στοχασμό. Να ξαναδούμε τις ευαισθησίες μας, την ανθρωπιά μας, τις ενοχές μας αλλά και τις ευθύνες μας, γιατί κατά το γνωστό «εκεί που είσαι ήμουνα και εδώ που είμαι θα ‘ρθεις».

Ο «κύκλος της ζωής» συμβατικά λέμε πως έχει αρχή τη Γέννηση και τέλος το Θάνατο. Ποιος, όμως, μπορεί με βεβαιότητα να διακρίνει την αρχή και το τέλος σε ένα κύκλο; Ίσως σε αυτό το ερώτημα κάποια πειστική απάντηση μπορεί να δώσει ο Νίτσε με τη θεωρία του για την αιώνια επιστροφή. Ο βρετανός φυσικός Roger Penrose θεωρεί πως το σύμπαν κάνει συνεχείς κύκλους «γέννησης» και «θανάτου» μέσα από μια αιώνια διαδοχή φάσεων.

Την ιδέα του «αιώνιου γυρισμού» και της «αιώνιας επιστροφής» την προβάλλει στην Ασκητική του και ο Ν. Καζαντζάκης: «…..ο χρόνος, συλλογίστηκες είναι απεριόριστος˙ η ύλη είναι περιορισμένη˙ αναγκαστικά, λοιπόν, θα ‘ρθει πάλι η στιγμή που όλοι ετούτοι οι συνδυασμοί της ύλης θα ξαναγεννηθούν οι ίδιοι, απαράλλαχτοι».

            Η παρακάτω ιστορία είναι ενδεικτική του τρόπου που αντιμετώπιζαν παλιά τους ηλικιωμένους και πόσο σημαντική είναι η θέληση κάποιων να αντιμετωπίσουν λαθεμένες και απάνθρωπες συνήθειες…

            Στα παλιά χρόνια στην Ιαπωνία οι γέροι που δεν μπορούσαν πια να εργαστούν μεταφέρονταν στα βουνά και αφήνονταν εκεί μόνοι. Αυτός ήταν ο νόμος(*). Ο νόμος άλλαξε χάρη στην αγάπη ενός γιου και τη σοφία του πατέρα του. Τα ονόματά τους δε διασώθηκαν.

            Όταν ήρθε η ώρα ο γιος να μεταφέρει και να εγκαταλείψει τον πατέρα του στο βουνό, τον πήρε στην πλάτη του και άρχισε να εισχωρεί στη δασωμένη βουνοπλαγιά. Ο πατέρας, γεμάτος έγνοια για το παιδί του, κάθε τόσο έσπαγε ένα κλαδάκι και το άφηνε χάμω στο μονοπάτι για να μη χάσει το δρόμο της επιστροφής ο γιος.

            Όταν έφτασαν ψηλά μέσα σ’ ένα φαράγγι κι ο γιος κατέβασε τον γέροντα από την πλάτη του, εκείνος του είπε να ακολουθήσει τα κλαδιά: έτσι ούτε το δρόμο θα έχανε ούτε θα καθυστερούσε. Συγκινημένος από τη φροντίδα του πατέρα του ο γιος τον ξανάβαλε στην πλάτη κι επέστρεψε σπίτι τους. Αν τους ανακάλυπταν οι άνθρωποι του ντάιμιο (μεγάλος άρχοντας), θα τους τιμωρούσαν και τους δυο πολύ αυστηρά. Αλλά ο γιος, αποφασισμένος για όλα, έσκαψε μια υπόγεια σπηλιά στην πίσω αυλή κι έκρυψε το γέροντα εκεί, φροντίζοντας για την τροφή και τις ανάγκες του.

            Μια μέρα ήρθε μήνυμα στο χωριό πως ο ντάιμιο ζητούσε σκοινί από στάχτες. Το είχε δει σε όνειρο και έπρεπε να το έχει. Κανένας από τους χωρικούς δεν ήξερε πώς να φτιάξει κάτι τέτοιο. Κανένας σε ολόκληρη την επικράτεια δεν μπόρεσε να το φτιάξει. Μόνο ο γέροντας στην υπόγεια σπηλιά είπε στο γιο του: «Στερέωσε σ’ ένα μακρύ, φαρδύ σανίδι ένα κομμάτι σκοινί ζικ – ζακ και κάψε το».

            Ο γιος το παρουσίασε στον άρχοντα κι αυτός, ευχαριστημένος, τον επαίνεσε για την εξυπνάδα του και τον αντάμειψε.

            Κι ο άρχοντας ομολόγησε τη μεγάλη του έκπληξη στο πως μόνο αυτός ο χωρικός σε όλη την επικράτεια μπόρεσε να λύσει τα προβλήματα.

            «Άρχοντά μου» αποκρίθηκε ο χωρικός, «εγώ είμαι πολύ νέος για να έχω την πείρα και τη σοφία να λύσω τέτοια προβλήματα. Το ίδιο ισχύει και για τους άλλους κατοίκους της περιοχής μας. Μόνο κάποιος πολύ γηραιότερος θα μπορούσε να το κάνει. Η αλήθεια είναι πως εγώ βρήκα όλες τις λύσεις χάρη στη βοήθεια του πατέρα μου που είναι μεγάλος σε ηλικία κι έχει την απαραίτητη πείρα και σοφία». Μετά, με τη σκέψη της πιθανής τιμωρίας, συνέχισε δακρύζοντας: «Δεν άντεξα να αφήσω το γέροντα πατέρα μου στο βουνό να πεθάνει μόνος κι αφρόντιστος. Τον έκρυψα στο σπίτι μας. Εκείνος βρήκε αυτές τις λύσεις».

            Ο άρχοντας εντυπωσιάστηκε. Καταλαβαίνοντας ξαφνικά πόσο πολύτιμοι για τη χώρα θα ήταν οι γέροντες με την πείρα και τη σοφία τους, αντέστρεψε το νόμο. Από τότε κι έπειτα απαγορεύτηκε στους ανθρώπους να εγκαταλείπουν τους γέροντες πατέρες τους στην άγρια ερημιά των βουνών.

 (*) Οι όροι ‘Ubasute’ (εγκατάλειψη μιας ηλικιωμένης γυναίκας), που ονομάζεται επίσης ‘obasute’ ή ‘oyosute’ (εγκατάλειψη ενός γονέα), αναφέρονται στο έθιμο που υπήρχε στην Ιαπωνία στο μακρινό παρελθόν, σύμφωνα με το οποίο ένας ασθενικός, εξασθενημένος ή ηλικιωμένος μεταφερόταν σε ένα βουνό, ή κάποια άλλη απομακρυσμένη και έρημη περιοχή και αφηνόταν εκεί να πεθάνει, από αφυδάτωση και πείνα, ενέργεια η οποία παρέπεμπε αναπόφευκτα σε μια μορφή ευθανασίας. Η πρακτική αυτή ήταν πιο συχνή σε περιόδους ξηρασίας και λιμού, και μερικές φορές ελάμβανε χώρα μετά από εντολή των φεουδαρχών αξιωματούχων. Ορισμένες παραδοσιακές ιαπωνικές εγκυκλοπαίδειες ισχυρίζονται ότι αποτελούσε θέμα κάποιου μύθου, αλλά μάλλον δεν φαίνεται πως αποτελούσε κοινή πρακτική. Σύμφωνα με την παράδοση, το δάσος Aokigahara στη βάση του όρους Φούτζι, ήταν κάποτε μια συνηθισμένη τέτοια περιοχή. Το Ubasute, όμως, ανεξάρτητα από την ιστορία του, άφησε το σημάδι του στην ιαπωνική λαογραφία, όπου αποτελεί τη βάση πολλών μύθων και ποιημάτων. Σύμφωνα με μια βουδιστική αλληγορία, ο γιος μεταφέρει τη μητέρα του μέχρι το βουνό στο οποίο θα την εγκαταλείψει, στην πλάτη του. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, εκείνη απλώνει τα χέρια της, πιάνοντας και σκορπίζοντας τα κλαδιά στο πέρασμά τους, έτσι ώστε ο γιος της να είναι σε θέση να βρει το δρόμο επιστροφής για το σπίτι του. Ο όρος Ubasute εμφανίζεται μερικές φορές μεταφορικά στη σημερινή αντιμετώπιση των ηλικιωμένων της Ιαπωνίας, οι οποίοι διακρίνονται για τα υψηλά ποσοστά αυτοκτονιών τους (πηγή fractalart.gr )

   

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com     

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

                

Απόλλων και Διόνυσος

1. Ιχνηλατώντας την πορεία του ανθρώπου από τις απαρχές της ύπαρξής του, επισημαίνουμε δυο βασικά στοιχεία – γνωρίσματα που καθόρισαν την επιβίωσή του και την εξέλιξή του. Τα στοιχεία αυτά είναι ο ΝΟΥΣ (Λογική, Σκέψη) αλλά και το πάθος – ορμή για ζωή. Και τα δυο βοήθησαν στην έξοδο του ανθρώπου από τον πρωτογονισμό και στη δημιουργία πολιτισμού. Η αρμονική σύμπλευση αυτών επιτάχυνε την πορεία του ανθρώπου από το «σκότος» στο «φως» από τη «δουλεία» στην «ελευθερία». Άνθρωποι, ωστόσο, αλλά και λαοί που δεν μπόρεσαν να ισορροπήσουν τα δυο παραπάνω γνωρίσματα γνώρισαν την επιβράδυνση της πορείας τους αλλά και την καταστροφή. Η προτεραιότητα του ενός έναντι του άλλου είναι δύσκολο να αποτυπωθεί χωρίς να κινδυνεύουμε να αυθαιρετήσουμε στην αξιολόγησή μας. Κι αυτό γιατί η Λογική – Σκέψη και το Πάθος – Ορμή για τη ζωή συνθέτουν το βασικό υπόβαθρο της ανθρώπινης οντότητας και η ατροφία ή υπερτροφία του ενός δρα περιοριστικά – καταστρεπτικά και για το άλλο.

            2. Τα παραπάνω δυο βασικά, αλλά και αντίθετα μεταξύ τους, γνωρίσματα οι αρχαίοι Έλληνες τα ενσωμάτωσαν σε δυο θεούς. Τον Απόλλωνα και το Διόνυσο. Ο πρώτος λατρεύεται ως Θεός της λογικής, του φωτός και της ήρεμης δύναμης. Ο δεύτερος είναι ο εκφραστής του γήινου, του πάθους, της μανίας και των έντονων συναισθημάτων. Οι δυο θεοί συμπυκνώνουν δυο διαφορετικές βιοθεωρίες, δυο αντίθετα ρεύματα ζωής. Τα δυο αυτά ρεύματα – δυνάμεις βαδίζουν παράλληλα, συγκρούονται μεταξύ τους για να ισορροπήσουν τελικά σε ένα ανώτερο επίπεδο ζωής και να συμπορευτούν. Οι αντίθετες αυτές δυνάμεις συντίθενται σύμφωνα με το Εγελιανό διαλεκτικό σχήμα (θέση – αντίθεση = Σύνθεση) οδηγώντας έτσι τον άνθρωπο σε νέες δημιουργίες και σε υψηλές μορφές ζωής και δημιουργίας (επιστήμη, τέχνη, θεσμοί, ηθική).

            3. Ειδικότερα, ο άνθρωπος και ο πολιτισμός του είναι δημιούργημα τόσο του Απολλώνειου πνεύματος όσο και του Διονυσιακού. Το Απολλώνειο το συνθέτουν το φως, η καθαρή μορφή, η λογική, ο στοχασμός, η περίσκεψη, η αυτοσυγκράτηση, ο προβληματισμός, η νηφαλιότητα, η αυτοκυριαρχία, η ψυχραιμία, η σκέψη, η φρόνηση, η ηρεμία και η πνευματική γαλήνη. Αντίθετα, το Διονυσιακό πνεύμα το χαρακτηρίζει η μανία, το πάθος, το συναίσθημα, οι ψυχικές εκρήξεις, οι παρορμήσεις, τα ένστικτα, ο ηρωισμός, ο ρομαντισμός, ο οργή, η ορμή, το γήινο στοιχείο του ανθρώπου, η εύθυμη πλευρά της ζωής. Το Απολλώνειο πνεύμα ορίζεται από το «μέτρο», τη μεσότητα και την αποφυγή των υπερβολών. Αντίθετα, το Διονυσιακό πνεύμα δεν τα γνωρίζει όλα αυτά και ωθεί τον άνθρωπο σε πράξεις και συμπεριφορές οριακές που όχι σπάνια τείνουν να θέσουν σε δοκιμασία και την ίδια τη ζωή. Την συνύπαρξη του Απολλώνειου και Διονυσιακού πνεύματος απέδωσε με φοβερή πιστότητα ο Φειδίας στο περίφημο αέτωμα του Ναού της Ολυμπίας. Όπως περιγράφει ο Παπανούτσος «Άνθρωποι και θηρία μάχονται από κάτω το δεινό αγώνα της ζωής και του θανάτου…. εδώ έχουν εξαπολυθεί οι φυσικές δυνάμεις του πάθους (Διονυσιακό πνεύμα)…. Από πάνω τους, όμως, αγρυπνάει μέσα στο σιωπηρό μεγαλείο του, ήρεμος, γαλήνιος, ο Απόλλων (Απολλώνειο πνεύμα)… και τώρα πια δεν αμφιβάλλουμε ότι η μάχη θα σταματήσει, η σύμπνοια πάλι θα βασιλέψει» (Η φρόνηση και το πάθος). 

            4. Βέβαια, αξιολογώντας τη συμβολή και την αναγκαιότητα των δυο αυτών αντίθετων «πνευμάτων» - ρευμάτων (Απολλώνειο πνεύμα vs Διονυσιακό πνεύμα) εύκολα θα μπορούσε κάποιος να διολισθήσει σε μια παραδοχή περί υπεροχής του Απολλώνειου πνεύματος έναντι του Διονυσιακού. Κι αυτό, γιατί η θετική συνεισφορά του πρώτου είναι πιο εμφανής. Ωστόσο, θα ήταν μεθοδολογικό ολίσθημα αν θεωρήσουμε τον άνθρωπο μόνο «πνεύμα» και τον αποκόβαμε από το υλικό και γήινο στοιχείο. Είναι, επίσης, λάθος αν δεχτούμε πως το Διονυσιακό στοιχείο καθηλώνει το ανθρώπινο γένος στο επίπεδο του «ζώου» και στον πρωτογονισμό, ενώ το Απολλώνειο στοιχείο το εξυψώνει και το βοηθά στη μέθεξη με τα ανώτερα και «ευγενέστερα» δημιουργήματα (πνευματικός – ηθικός πολιτισμός). «Το πολύ ζώο παραμορφώνει τον πολιτισμένο άνθρωπο, ο πολύς πολιτισμός κάνει άρρωστα ζώα» (Καρλ Γιουγκ). Η απάντηση βρίσκεται στο συνταίριασμα – συνύπαρξη των δυο «δίδυμων δυνάμεων», γιατί η πραγματική ζωή προϋποθέτει την ενότητα – σύζευξη της Διονυσιακής ζωτικότητας με το Απολλώνειο μέτρο – λογική.

            5. Όσο, όμως, κι αν όλα επιχειρηματολογούν πως το βαθύτερο νόημα της ανθρώπινης ζωής και το υπόβαθρο του πολιτισμού εμπεριέχουν και προϋποθέτουν την παράλληλη πορεία και γόνιμη αλληλεπίδραση του Απολλώνειου και Διονυσιακού πνεύματος, δεν παύουν οι υπέρμαχοι του πρώτου να διατυπώνουν με ευκολία και πειστικότητα επιχειρήματα υπέρ του ρόλου αυτού στο σύγχρονο πολιτισμό. Κι αυτό γιατί η ήρεμη σκέψη και η αψεγάδιαστη φρόνηση – νηφαλιότητα (Απολλώνειο πνεύμα) διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο επωάζεται η συνείδηση του ανθρώπου που συνιστά και την ειδοποιό διαφορά αυτού από τα άλλα έμβια όντα. Ο άνθρωπος, δηλαδή, είναι το ον «που έχει συνείδηση της συνείδησής του» και εξ αυτού του γεγονότος μπορεί να κυριαρχεί στο «ά–λογο» κομμάτι της ύπαρξής του. Όσο κι αν διαφωνεί ο Φιλόσοφος Κίρκεγκωρ για τον περιορισμό του πάθους «ο άνθρωπος που χάνεται μέσα στο πάθος του χάνει λιγότερα από εκείνον που χάνει το πάθος του», ο ρόλος της νηφάλιας κρίσης και της συνείδησης είναι εμφανής σε όλα τα επίπεδα της ζωής και του πολιτισμού.

            6. Αναλυτικότερα, η συνείδηση –πνευματική γαλήνη (Απόλλωνας) συνέβαλε στον απεγκλωβισμό του ανθρώπου από το χάος κι από τα δεσμά – όρια του εαυτού του. Με τη συνείδηση – λογική ο άνθρωπος προσδιορίζει τη θέση του στον κόσμο – σύμπαν και αυτοπροσδιορίζεται. Οργανώνει τη συμπεριφορά του, ελέγχει τις ψυχικές του λειτουργίες, ενεργοποιεί τις πνευματικές του ιδιότητες και κυριαρχεί στις αντιδράσεις του. Έχει άμεση γνώση της δύναμής του συναισθήματος, όσο κι αν αυτό πολλές φορές λειτουργεί αυτόνομα, γιατί σύμφωνα και με τον Πασκάλ «Η καρδιά έχει τους λόγους της που ο «λόγος» δεν τους γνωρίζει καθόλου». Επιπρόσθετα, το Απολλώνειο στοιχείο – πνεύμα συνέβαλε καταλυτικά στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου μέσα από τη θέσπιση ενός ηθικού κώδικα με βάση τον οποίο καθορίζει το «είναι» του, προδιαγράφει τα καθήκοντά του και αξιολογεί τις πράξεις του. Οδηγείται στην αυτογνωσία και αναγνωρίζει την κοινωνική του φύση. Μπορεί, δηλαδή, να εξηγήσει πως η κοινωνικότητα δεν προϋποθέτει και κατάργηση της ατομικότητας αλλά την υπέρβασή της.

            7. Ωστόσο, ο σύγχρονος άνθρωπος τείνει να συνθλιβεί από το τεχνοκρατικό πνεύμα που συνέβαλε στη γιγάντωση της Τεχνολογίας και των επιτευγμάτων της και στη συναισθηματική αφυδάτωσή του. Βιώνει, δηλαδή, τα αποτελέσματα της ανατροπής της αρμονίας ανάμεσα στο Απολλώνειο και Διονυσιακό πνεύμα (Λογική vs Πάθος), διαπράττει ύβρη, νιώθει μια αδικαιολόγητη οίηση και πληρώνει το τίμημα της υπέρβασης του μέτρου «Ήλιος ουχ υπερβήσεται μέτρα˙ ει δε μη, Ερινύες μιν δίκης επίκουροι εξευρήσουσι». (Ηράκλειτος).

            8. Απέναντι, λοιπόν, στην πραγματικότητα που δημιούργησε η δεσποτεία της τεχνολογίας οφείλουμε να αντιτάξουμε τη νηφαλιότητα που μας εμπνέει ο Απόλλωνας και το πάθος για τη ζωή που μας παρακινεί ο Διόνυσος. Χρειαζόμαστε, δηλαδή, να ισορροπούμε συνεχώς πάνω στη δύναμη της Λογικής (Απολλώνειο πνεύμα) και στην ένταση του συναισθήματος (Διονυσιακό πνεύμα). Κι αυτό, γιατί ο τεχνοκρατικός πολιτισμός – δημιούργημα του τεχνολογικού γιγαντισμού – διογκώνει επικίνδυνα τα όρια – εξουσία της λογικής – γνώσης, ενώ αντίθετα αφυδατώνει τον άνθρωπο από την ευαισθησία και τα συναισθήματα. Ο νιτσεϊκός υπεράνθρωπος – γέννημα του τεχνοκρατικού πνεύματος – απειλεί την ανθρωπιά μας, την ενότητά μας και υφαίνει την αλόγιστη «οίηση» και την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας του ανθρώπου – δημιουργού. Αντίθετα, η συναισθηματική αποξήρανση – προϊόν της άκρατης εξειδίκευσης – τείνει να μετατρέψει την καθημερινότητα του ανθρώπου και τις σχέσεις του με τους συνανθρώπους σε εφιάλτη.

            9. Μπορούμε, επομένως, να αντισταθούμε στις σειρήνες της τεχνολογίας με σύμμαχο τη λογική και το συναίσθημα για να διασώσουμε τον «άνθρωπο» ως το πιο απλό και συνάμα το πιο σύνθετο δημιούργημα του σύμπαντος. Αυτή η ισορροπία λογικής και συναισθήματος (σκέψη και παρορμήσεις) θα αποδυναμώσει όλες εκείνες τις δυνάμεις της τεχνολογίας που στοχεύουν στον πνευματικό υπερτροφισμό και στη συναισθηματική ατροφία. Ο άνθρωπος, δηλαδή, θα πρέπει να παραμείνει «άνθρωπος» με τη ριζική έννοια του όρου (άνω + θρώσκω) αλλά διακονώντας και τον «έσω» κόσμο του. Δεν μπορούμε να «υψωθούμε» (λογική υπερτροφία) αδιαφορώντας για το συνάνθρωπο. Ο πολιτισμός (τεχνολογικός) τείνει να γεννά τέρατα που θαμπώνουν αλλά και τρομάζουν. Με στοχαστικά, λοιπόν, βήματα και γαλήνιο πνεύμα (Απόλλων) και πλούσιοι σε συναισθήματα και πάθος για ζωή (Διόνυσος) να βαδίσουμε ενάντια σε δυνάμεις που μας αλλοτριώνουν και μας μεταλλάσσουν. 

            10. «Πολλά τα δεινά και ουδέν ανθρώπου δεινότερον πέλει» διακηρύττει ο χορός στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή. Μας υπενθυμίζει έμμεσα πως ο άνθρωπος είναι ικανός για την κορύφωσή του αλλά και για την αυτοκαταστροφή του. Η αποφυγή των αυτοκαταστροφικών συνεπειών μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τον αυτοπεριορισμό. Οι υπερβολές της σκέψης («εργαλειακός ορθολογισμός») και της Ορμής – επιθυμίας για ζωή («τυφλές παρορμήσεις») θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση του ανθρώπου. Μόνον, όταν ο άνθρωπος αποδεχθεί την αναγκαιότητα και των δυο Θεών (Απόλλων – Διόνυσος), θα προχωρήσει μπροστά, μένοντας αυτό που είναι εδώ και χιλιάδες – εκατομμύρια χρόνια……ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com     

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

           

Το Τίποτα που γεννάει το Πάν...

«Η άγνοια είναι η πιο ευχάριστη επιστήμη στον κόσμο, διότι αποκτάται χωρίς κόπο και κρατάει το μυαλό μακριά από τη μελαγχολία».

Τζιορντάνο Μπρούνο -1584

"Λίγοι είναι εκείνοι που φωτίζονται. Αυτοί που έχουν το χρίσμα βοηθούν τους άλλους, έναν-έναν να κάνουν την υπέρβαση.... ..Η "φώτιση", θα έπρεπε να είναι στόχος του κάθε ανθρώπου. Θα έπρεπε να το θυμόμαστε αυτόν το στόχο και να μας εμπνέει όσο περισσότερο γίνεται, πιο προσιτά. Να μη νομίζουμε ότι άμα φωτιστείς τότε θα γίνεις ένας «μαχαραγιάς» ας πούμε, θα αποκτήσεις εξουσία ή οτιδήποτε.

(Και διηγιέται μία σχετική Ζεν ιστορία).. Ήταν ένα Ιαπωνέζικο Άσραμ, ένα μοναστήρι δηλαδή όπου όλοι οι μοναχοί έκαναν κάθε μέρα μια δουλειά. Ένας μοναχός πήγαινε κάθε μέρα και κουβαλούσε νερό από το πηγάδι, αυτή ήταν η δουλειά του. Μία μέρα αυτός φωτίστηκε και το κατάλαβε ο γκουρού του. Αλλά αυτός συνέχισε να πηγαίνει στο πηγάδι και να φέρνει το νερό. Οι υπόλοιποι μοναχοί τον ρωτούσαν, «καλά πως αισθάνεσαι τώρα που φωτίστηκες;» Και αυτός τους απάντησε, «τίποτα, κουβαλάω το νερό». Βέβαια από μέσα του είχε αλλάξει αλλά ήθελε να τους πει ότι δεν άνοιξαν οι «επτά ουρανοί». Όχι ότι δεν άνοιξαν στην πραγματικότητα, ανοίγουν, δηλαδή λένε ότι αποκτάς μια απίστευτη γνώση, η οποία δεν μπορεί να μεταφερθεί δια του λόγου. Οι λέξεις καταστρέφουν το μυστήριο...

Το μυστήριο λειτουργεί με τους δικούς του νόμους, είναι πάνω από το Θεό. Είναι το Τίποτα που γεννάει το Πάν....(..)... το γνωστό είναι που μας εμποδίζει να πηγαίνουμε προς τη Σοφία. Εκεί καταλήγει και ο Σωκράτης όταν λέει ότι «εν οίδα ότι ουδέν οίδα». Αυτό που θέλει να μας πει είναι ότι ξέρει πως μετά από τα συμβατά αυτού του υπαρκτού κόσμου υπάρχει κάτι βαθύτερο το οποίο δεν μπορεί να το συλλάβει το μυαλό και να το πει λεκτικά και γραμματολογικά. Όπως λένε ότι υπάρχουν επτά σώματα μέσα στον άνθρωπο, μέχρι το έκτο σώμα μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί το μυαλό του, ενώ στο έβδομο, εκεί που δίνεται η μεγάλη υπέρβαση και θεοποιείσαι, εκεί παύει το μυαλό, εκεί παύουν και οι λέξεις. Ο Όσσο λέει ότι εκεί δεν μπορείς να πεις ούτε τη λέξη «νιρβάνα», ούτε αυτό που είπε ο Χριστός «τετέλεσται, σε σένα παραδίνω το πνεύμα μου», δηλαδή το πεπερασμένο παραδίνεται στο Απόλυτο..."

Επιλογές από συνέντευξη του αείμνηστου Μανώλη Ρασούλη, στον Γιώργο Στάμκο και στη Μιλίτσα Κοσάνοβιτς.

               Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Γίνε σαν το νερό... Bruce Lee

Ο Bruce Lee με καταγωγή από το Χονγκ Κονγκ, δάσκαλος πολεμικών τεχνών, ηθοποιός και ιδρυτής της πολεμικής τέχνης Jeet Kune Do,  θεωρείται ο μεγαλύτερος ηθοποιός πολεμικών τεχνών του 20ού αιώνα. Μπορεί να έπαιξε σε λίγες ταινίες, ωστόσο για πολλούς έγινε είδωλο.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 εμφανίστηκε στο καλλιτεχνικό στερέωμα και τότε  ο κόσμος έμεινε έκθαμβος. Ο Μπρους Λι ήταν ταπεινός, έξυπνος και καλοσυνάτος. Ο συγκεκριμένος -περίεργος - συνδυασμός ισοπέδωσε τη μονοδιάστατη στερεότυπή εικόνα του κινεζικού λαού, όπως απεικονιζόταν στο Χόλιγουντ μέχρι εκείνη την εποχή.  Μπορεί να έφυγε πολύ νωρίς- μόλις 32 ετών- κατάφερε όμως   ό, τι οι περισσότεροι δεν μπορούν να κάνουν σε όλη την διάρκεια της ζωής τους.  Το 1999, το περιοδικό Time, τον ονόμασε έναν από τους σημαντικότερους ανθρώπους του 20ού αιώνα. Παρακάτω θα βρείτε κάποιες επιλεγμένες ρήσεις του  :

-  Αυτό που συνήθως σκέφτεσαι, καθορίζει τι θα γίνει τελικά.

-  Απορρίψτε οποιαδήποτε σκέψη για το ποιος έχει δίκιο ή άδικο ή ποιος είναι καλύτερος από ποιον. Μην είστε υπέρ ή κατά.

 - Ο άνθρωπος, το ζωντανό ον, το δημιουργικό άτομο, είναι πάντα πιο σημαντικό από οποιοδήποτε καθιερωμένο στιλ ή σύστημα».

- Αν αγαπάς την ζωή μην χάνεις χρόνο, γιατί ο χρόνος είναι ένα συστατικό της ζωής

- Το να ζεις πραγματικά, σημαίνει να ζεις για τους άλλους.

 - Δεν ήρθα σε αυτόν τον κόσμο για να ανταποκριθώ στις προσδοκίες σας και δεν ήρθατε σε αυτόν τον κόσμο για να ανταποκριθείτε στις δικές μου.

 - Να γνωρίζεις τον εαυτό σου, είναι να μελετάς τον εαυτό του όταν επιδράς με ένα άλλο άτομο.

 - Πάντα να είστε ο εαυτός σας, εκφραστείτε, να πιστεύετε στον εαυτό σας, μην ψάξετε έξω από σας για έναν επιτυχημένο για να τον αντιγράψετε.

 - Αν βάζετε πάντα όρια σε αυτά που κάνετε, σωματικά ή πνευματικά, τα όρια θα εξαπλωθούν στην εργασία σας και στην ζωή σας. Δεν υπάρχουν όρια. Υπάρχουν μόνο ψεύτικα επίπεδα, και δεν πρέπει να μείνετε εκεί, θα πρέπει να προχωρήσετε πέρα από αυτά.

 - Η πραγματικότητα γίνεται εμφανής όταν κάποιος παύει να συγκρίνει. – 

- Υπάρχει μόνο «αυτό που είναι», όταν δεν υπάρχει καμία σύγκριση και το να ζεις με «αυτό που είναι», σημαίνει ότι είσαι γαλήνιος.

 - Ένας καλός δάσκαλος προστατεύει τους μαθητές του από την δική του επιρροή.

 - Δεν αρνούμαστε την κλασική προσέγγιση, απλά ως αντίδραση, αλλιώς θα έχουμε δημιουργήσει ένα άλλο ψεύτικο επίπεδο και θα παγιδεύσουμε τον εαυτό μας εκεί.

 - Πολλοί άνθρωποι αφιερώνουν την ζωή τους για να γίνουν η εικόνα που έχουν για το πώς θα πρέπει να είναι οι εαυτοί τους, αντί να γίνουν οι εαυτοί τους. Αυτή η διαφορά μεταξύ αυτοπραγμάτωσης και εικονικής αυτο-πραγμάτωσης είναι πολύ σημαντική. Οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν μόνο για την εικόνα τους.

 - Όσο η αγάπη μεγαλώνει, οι καρδιές μας ωριμάζουν και η αγάπη μας γίνεται σαν κάρβουνο, καυτό και άσβεστο.

 - Ένας καλός πολεμικός καλλιτέχνης δεν είναι νευρικός, αλλά έτοιμος. Δεν σκέφτεται, δεν ονειρεύεται. Έτοιμος για ό, τι μπορεί να έρθει. Όταν ο αντίπαλος διευρύνει, εγώ συστέλλομαι, όταν αυτός συστέλλεται, εγώ επεκτείνομαι. Και όταν υπάρξει μια ευκαιρία, «εγώ» δεν χτυπάω, γίνεται μόνο του.

 - Το σημαντικό δεν είναι η καθημερινή αύξηση, αλλά η καθημερινή μείωση. Αποκηρύξτε τα ασήμαντα.

 - Η ακινησία στην ακινησία, δεν είναι η πραγματική ακινησία. Μόνο όταν υπάρχει ακινησία στην κίνηση εκδηλώνεται ο συμπαντικός ρυθμός.

 - Αν μέσα σου δεν υπάρχει ακαμψία, τα πράγματα έξω θα αποκαλυφθούν. Θα κινείσαι σαν το νερό, θα αντιδράς σαν ηχώ, θα είσαι ένας καθρέφτης.

 - Ένας σοφός άνθρωπος μπορεί να μάθει περισσότερα από μια ανόητη ερώτηση από ό, τι ένας ανόητος μπορεί να μάθει από μια σοφή απάντηση.

 - Εάν δεν θέλετε να κάνετε σαρδάμ αύριο, πείτε την αλήθεια σήμερα.

 - Αν δεν μπορείς να κρατήσεις την ψυχραιμία σου, σύντομα θα φανείς ανόητος.

 - Τα πράγματα ζουν με την κίνηση και αποκτούν δύναμη στον δρόμο.

 - Αν θέλετε να μάθετε να κολυμπάτε, πηδήξτε στο νερό. Στην ξηρά ποτέ δεν θα μάθετε να κολυμπάτε.

 - Παρατηρήστε ότι το άκαμπτο δέντρο σπάει πιο εύκολα, ενώ το μπαμπού ή ιτιά επιζούν από την κάμψη του ανέμου.

 - Οι γνώσεις και οι δεξιότητες που έχετε επιτύχει είναι γραφτό να ξεχαστούν, για να μπορέσετε να επιπλεύσετε άνετα στο κενό, χωρίς να παρεμποδίζεστε.

 - Αν υπάρχει Θεός, είναι μέσα σου. Δεν ζητάς από τον Θεό να σου δώσει πράγματα, στηρίζεσαι στον Θεό για το εσωτερικό σου θέμα.

-  Άδειασε το μυαλό σου, γίνε χωρίς μορφή, χωρίς σχήμα, σαν το νερό. Εάν βάλεις νερό σε μία κούπα, εκείνο γίνεται η κούπα. Εάν βάλεις νερό σ’ ένα μπουκάλι, γίνεται το μπουκάλι. Εάν το βάλεις στην τσαγιέρα, γίνεται η τσαγιέρα. Τώρα το νερό μπορεί να κυλήσει ή να συγκρουστεί. Να είσαι νερό, φίλε μου.  (*)

(*) Το νερό προσαρμόζει τη μορφή του ανάλογα με το δοχείο που το περιέχει. Το απόφθεγμα, μας προτείνει να αδειάσουμε το μυαλό μας και να γίνουμε άμορφοι και ασχημάτιστοι.

Τι εφαρμογές μπορεί να έχει αυτό στην καθημερινότητα μας; Κάποιες φορές, οι ήδη σχηματισμένες αντιλήψεις μας, οι γνώσεις, οι σκέψεις και οι προκαταλήψεις μας εμποδίζουν να «κυλήσουμε».

Αντίθετα, αντιστεκόμαστε στη ροή των πραγμάτων ή καλύτερα ο νους μας αντιστέκεται. Νιώθουμε ένα δύσκολο συναίσθημα και λέμε «γιατί να νιώθω έτσι, θέλω να νιώσω διαφορετικά». Ή ζούμε μια κατάσταση που δε μας ικανοποιεί και λέμε «δεν αντέχω άλλο».

Ίσως αν αποδεχόμασταν αυτό που μας συνέβαινε, αν πετάγαμε από το μυαλό μας από τις προκαταλήψεις για το πώς θα έπρεπε να είναι τα πράγματα, εάν αδειάζαμε την κούπα των «πρέπει» μας κι ήμασταν έτοιμοι ν’ αμφισβητήσουμε για λίγο όσα ξέρουμε, τότε ίσως η κούπα μας να γέμιζε με κάτι καινούριο. Η δύναμη του νερού είναι διπλή: κυλάει και συγκρούεται.

Κυλάω σ ’ένα ψυχολογικό πλαίσιο σημαίνει δεν αντιστέκομαι, αποδέχομαι κι αφήνομαι. Συγκρούομαι, σημαίνει ότι έχω και την δύναμη να αντιμετωπίσω, να κατακτήσω, να νικήσω.

Διαβάστε σχετικά : "Το κύπελλο του Ζεν"

http://mythagogia.blogspot.gr/2014/01/blog-post_9894.html

Αναδημοσίευση με προσθήκες από κείμενο της   Μανταλένας  Μαρία Διαμαντή στο https://www.klik.gr

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυητική φθινοπωρινή ισημερία..

Η φθινοπωρινή ισημερία εγκαινιάζει την έναρξη του φθινοπώρου στο βόρειο ημισφαίριο, ενώ ταυτόχρονα στο νότιο ημισφαίριο ξεκινά η άνοιξη. Κατά την ισημερία, ο Ήλιος λάμπει κάθετα πάνω από τον Ισημερινό της Γης, με τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας να είναι περίπου ίδια.Αρκετά αρχαιοελληνικά ημερολόγια, ανάμεσά τους των Λακεδαιμονίων και των Μακεδόνων, είχαν ως αφετηρία (πρωτοχρονιά) τη φθινοπωρινή ισημερία.

Οι δυο ισημερίες (φθινοπωρινή και εαρινή) και οι δυο τροπές του Ηλίου (χειμερινή και θερινή) αποτελούσαν και αποτελούν ημέρες με ιδιαίτερη σημασία σ’ όλες τις μυητικές σχολές και τα μυητικά τάγματα που λειτούργησαν από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Συσχέτιζαν τα γεγονότα του πνευματικού κόσμου με τις φάσεις του ήλιου και την επίδρασή του στη φύση. Ο μύστης και θεουργός Ορφέας ήταν ο πρώτος ο οποίος καθιέρωσε να γιορτάζονται σπουδαίες πνευματικές γιορτές την περίοδο των ισημεριών και των ηλιακών τροπών.

Αλλά και σήμερα μεγάλες γιορτές του χριστιανισμού συνδέονται μ’ αυτά τα αστρονομικά φαινόμενα. Κατά το χειμερινό ηλιοστάσιο γιορτάζουμε τη γέννηση του Χριστού, στην εαρινή ισημερία τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου, στο θερινό ηλιοστάσιο την γιορτή του Αϊ- Γιάννη του Πρόδρομου (Κλήδωνα) και στην φθινοπωρινή ισημερία την εύρεση του Σταυρού. Η Ανάσταση καθορίζεται με βάση την εαρινή ισημερία, ενώ του Αγίου Πνεύματος είναι κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο. Μέχρι το θερινό ηλιοστάσιο η ημέρα αυξάνει, ενώ αντίθετα η νύχτα ελαττώνεται. Με αυτό το αστρονομικό φαινόμενο μπορούμε να συσχετίσουμε τα λόγια του Ιωάννη του Πρόδρομου: «ὁ ἔχων τὴν νύμφην νυμφίος ἐστίν· ὁ δὲ φίλος τοῦ νυμφίου, ὁ ἑστηκὼς καὶ ἀκούων αὐτοῦ, χαρᾷ χαίρει διὰ τὴν φωνὴν τοῦ νυμφίου. αὕτη οὖν ἡ χαρὰ ἡ ἐμὴ πεπλήρωται. ἐκεῖνον δεῖ αὐξάνειν, ἐμὲ δὲ ἐλαττοῦσθαι. ὁ ἄνωθεν ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστίν. ὁ ὢν ἐκ τῆς γῆς ἐκ τῆς γῆς ἐστι καὶ ἐκ τῆς γῆς λαλεῖ· ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἐρχόμενος ἐπάνω πάντων ἐστί ( Ιωάννης, γ΄, 29- 31) Το φως του Ιησού αυξανόταν στην Γαλιλαία ενώ του Ιωάννη έφθινε.

Τα αρχαία ελληνικά μυστήρια αποκάλυπταν ότι μετά την διαμόρφωση της μητέρας Γης και την σύ¬σταση των μορφών της επι¬φάνειάς της, δημιουργήθηκε με την βοήθεια του Ηλίου η ψυχή, η οποία υπήρξε ο συντελεστής των ζωικών μορ¬φών, που εξελίχθηκαν μέχρι την εμφάνιση του ανθρώπου. Συνεπώς η ψυχή του ανθρώπου έχει μητέρα την Γη και πα¬τέρα τον Ήλιο. Σε ορφική πινακίδα διαβάζουμε «Γῆς παῖς εἰμι καὶ Οὐρανοῦ ἀστερόεντος, αὐτὰρ ἐμοὶ γένος οὐράνιον».

Οι ακτίνες του θείου Ηλίου μετέδωσαν στην μη¬τέρα Γη το σπέρμα της ανθρώπινης μορφής και αφού αυτή το κύησε, το εξε¬δήλωσε ως ανθρώπινη οντότητα. Η ψυχή ακολουθεί τις τέσσερις φάσεις γης- ηλίου, όπου στο αρχικό στάδιο καλλιεργεί τις ιδέες, στο δεύτερο τις εκδηλώνει, στο τρίτο τις εναρμονίζει με τον θείο κόσμο και στο τέταρτο μεταμορφώνει τις ιδέες σε καρπούς που προάγουν τον άνθρωπο από την υλική φύση στην πνευματική.

Τη συσχέτιση των μεγάλων γιορτών με τον ηλιακό κύκλο τονίζει ο Ιουλιανός ( ο λεγόμενος Παραβάτης από τους χριστιανούς, γιατί θέλησε να επαναφέρει την παλιά θρησκεία, που εκθεμελίωσαν με τη βία- διωγμούς και θανάτους δεν γνώρισαν μόνο οι χριστιανοί, αλλά και οι εθνικοί από τους χριστιανούς). Ας δούμε ένα απόσπασμα από ένα βιβλίο του:

«Υποστήριζα προηγουμένως ότι σημασία έχει και η εποχή την οποία διάλεξαν οι αρχαίοι για την τέλεση των μυστηρίων και το γεγονός ότι την όρισαν έτσι ώστε να έχει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη σχέση με την πραγματικότητα.
Όταν λοιπόν ο Ήλιος βρίσκεται ακριβώς στο σημείο εκείνο του ισημερινού κύκλου, εκείνο διάλεξε η θεά για τον εαυτό της.
Όταν δηλαδή βρίσκεται στο σημείο του Ζυγού, τελούνται τα μεγαλόπρεπα και απόκρυφα μυστήρια της Δήμητρας και της Κόρης.
Και πολύ σωστά. Γιατί τότε ακριβώς πρέπει πάλι να τελέσουμε τα μυστήρια προς τιμή του θεού που απομακρύνεται, για να αποφύγουμε τις καταστροφές που μπορεί να μας προκαλέσει ο θρίαμβος της ανόσιας δύναμης του σκότους.
Πάντως οι Αθηναίοι τελούσαν δυο μυστήρια προς τιμήν της Δήμητρας, τα Μικρά Μυστήρια, όπως τα έλεγαν, όταν ο ήλιος βρίσκεται στο σημείο του Κριού, και τα Μεγάλα Μυστήρια, όταν μπαίνει στον Ζυγό για τους λόγους που ανέφερα.
Όσο για την ονομασία Μεγάλα και Μικρά Μυστήρια, νομίζω πως εξηγείται με την απομάκρυνση του θεού, όπως ταιριάζει άλλωστε, και όχι με το πλησίασμα του προς την γη.
Έτσι τα Μικρά Μυστήρια αποτελούν απλώς υπόμνηση, δεδομένου ότι ακριβώς την στιγμή που είναι παρών ο θεός που μας τράβηξε κοντά του, τότε αρχίζουν τα προκαταρκτικά της μύησης και λίγο αργότερα επακολουθεί η κάθαρση και οι επίσημες θρησκευτικές τελετές.
Όταν ο θεός φεύγει προς την αντιχθόνα ζώνη, τελείται το σπουδαιότερο μέρος των μυστηρίων, που αφορά την διαφύλαξη και την σωτηρία μας.
Κοιτάξτε! Όπως και στην προκειμένη περίπτωση, αποκόπτεται το όργανο της γονιμοποίησης, έτσι και όσοι Αθηναίοι παίρνουν μέρος στις μυστικές τελετές πρέπει να είναι τελείως αγνοί, και στον αρχηγό τους, τον ιεροφάντη, απαγορεύεται η γονιμοποίηση, επειδή δεν μπορεί να συνεχίζει την πορεία προς το άπειρο-αφού η περιορισμένη και μόνιμη ουσία που περικλείεται στο Ένα είναι αμιγής και καθαρή. Αλλά αρκετά μέχρις εδώ, σχετικά με αυτά.
Ιουλιανός, “Εις την μητέρα των θεών”, 173

Η πορεία του φωτός κατά τις δύο τροπές, που ξεκινά κάθε χειμερινό ηλιοστάσιο μία νέα πορεία ανόδου και κάθε θερινό νέα πορεία καθόδου, περνά από αντίστοιχες ισημερίες όπου η ημέρα και η νύχτα έχουν ίση διάρκεια αφού ο άνθρωπος στην πορεία προς την αναγέννησή του, θα περάσει από αυτή την ισορροπία όπου οφείλει να αποφασίσει προς τα πού θα κινηθεί. Θα προσπαθήσει να κρατήσει τα παλιά του φύλλα στο δένδρο της ζωής του ή θα τα αφήσει να πέσουν για να γεννηθούν εντός του νέα; Θα κρατήσει κάθε παλιά του συμπεριφορά καλά φυλαγμένη και προστατευμένη, αμυνόμενος σθεναρά σε κάθε αλλαγή, ή θα αποφασίσει να θυσιάσει το παλιό, το σάπιο και ό,τι έπαιξε το ρόλο του για να αναγεννηθεί μέσα στον ίδιο του τον εαυτό;

Τα Ελευσίνια Μυστήρια τελείωναν κατά τη φθινοπωρινή ισημερία, ακριβώς γι' αυτό το λόγο. Ο μυημένος στα Ελευσίνια Μυστήρια, είχε πλέον επιτύχει να εξισορροπήσει το φως και το σκοτάδι μέσα του. Είχε επιτύχει να προσπεράσει προτερήματα και ελαττώματα και να βρει τη μέση οδό που τον οδηγεί στη φώτιση, διότι τα ελαττώματά μας δεν μπορούμε, και ούτε πρόκειται ποτέ να τα εξαφανίσουμε. Οφείλουμε να τα μετασχηματίσουμε σε αντίστοιχες αρετές. Οφείλουμε να κρατήσουμε και αυτά μέσα μας, για να γνωρίζουμε από τι οφείλουμε να απέχουμε, και να πράττουμε ό,τι είναι δυνατόν για να αναδύεται το αντίστοιχο προτέρημα. Έτσι, λοιπόν ο μυημένος στα Ελευσίνια Μυστήρια, που έγιναν παγκόσμιος οδηγός μύησης και φώτισης, έβγαινε απελευθερωμένος από όλα τα δεσμά που ο ίδιος του ο εαυτός είχε επιβάλλει.

Περιφερόταν στεφανωμένος νικητής μεταξύ των άλλων μυημένων, διότι είχε νικήσει τον μεγαλύτερο εχθρό του, τον ίδιο του τον εαυτό...

Επιλογές με προσθήκες από σχετικό άρθρο του φίλου, συνεργάτη της «Μυσταγωγίας Μυθαγωγίας» και συνοδοιπόρου, καθηγητή Δημήτριου Μάρκου.

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Ηράκλειτος vs Παρμενίδης

          

Το περιεχόμενο και η μορφή του ανθρώπινου πολιτισμού καθορίστηκαν όχι τόσο από τις απαντήσεις που δόθηκαν στα μεγάλα ερωτήματα (αρχή του κόσμου, το εφικτόν της γνώσης, η ύπαρξη του Θείου) αλλά από τις μεγάλες «συγκρούσεις» φιλοσόφων και επιστημόνων. Συγκρούσεις που ανέδειξαν την αγωνία του ανθρώπινου όντος να προσδιοριστεί σε σχέση με το περιβάλλον του. Οι συγκρούσεις αυτές άλλοτε εκφράστηκαν σε βίαιες κοινωνικές – πολιτικές ανακατατάξεις κι άλλοτε παρέμειναν σε καθαρά θεωρητικό – πνευματικό επίπεδο. Όσο κι αν οι πρώτες κατέχουν προνομιούχα θέση στο ενδιαφέρον των μελετητών (ιστορικών, κοινωνιολόγων…) δεν πρέπει να υποτιμάται και ο ρόλος των δεύτερων, γιατί αυτές προετοίμασαν το έδαφος για την απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της πνευματικής δουλείας και του πρωτογονισμού.

          Ειδικότερα οι «μεγάλες συγκρούσεις» αφορούν την προσπάθεια να οριστεί εκείνο το στοιχείο που συνιστά την αρχή του κόσμου αλλά και εκείνο το στοιχείο που καθορίζει τη βαθύτερη δομή και μορφή του κόσμου. Ο προσδιορισμός, δηλαδή, της φύσης των πραγμάτων (rerum natura) πυροδότησε όχι μόνο απλές διαμάχες αλλά και «γιγαντομαχίες» περί της ουσίας των όντων. Και όλα αυτά γιατί η «φύσις κρύπτεσθαι φιλεί» (Ηράκλειτος). Για να επιτευχθεί, λοιπόν, η αποκωδικοποίηση των αφανών διαδρομών της βαθύτερης ουσίας του όντος και του κόσμου απαιτήθηκε ο ορθολογισμός, η διαίσθηση και η παρατήρηση. Χρειάστηκε μια πνευματική επανάσταση, ένα πέρασμα από το «Μύθο στο Λόγο» και μια απόρριψη των κοσμογονικών μύθων που συντηρούσαν το πνευματικό σκότος και εμπόδιζαν την κριτική σκέψη. Πρωταγωνιστές των μεγάλων αυτών συγκρούσεων υπήρξαν οι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης αλλά και ο Πλάτων με τον Αριστοτέλη αποτελούν ιστορικά τα πιο εμβληματικά ζεύγη αυτών των μεγάλων πνευματικών συγκρούσεων που καθόρισαν καταλυτικά την επιστημονική πρόοδο και την πνευματική πορεία του ανθρώπου.

Ηράκλειτος vs Παρμενίδης

          Ο Ηράκλειτος και ο Παρμενίδης έζησαν την ίδια εποχή αλλά είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότι συναντήθηκαν (540 – 480 π.Χ./ 515 – 440 π.Χ.). Ωστόσο, οι μεταγενέστεροι μελετητές τους κατέταξαν στα άκρα ενός δίπολου πνευματικού αγώνα. Ο «αγώνας» είχε ως αντικείμενο τον ορισμό του «είναι» του «όντος» αλλά και το ακανθώδες θέμα της αλλαγής. Ο μεν Ηράκλειτος αντιπροσωπεύει την Ιωνική σχολή που τάσσεται υπέρ της πολλαπλότητας του κόσμου, ενώ ο Παρμενίδης εκφράζει με τη σκέψη του την Ελεατική σχολή που προβάλλει ως αξίωμα την ακινησία και το μονισμό του όντος. Οι πλουλαριστές (Ηράκλειτος, Εμπεδοκλής) πίστευαν ότι τα πάντα είναι γέννημα της κοσμικής «ροής» και της κίνησης, ενώ οι μονιστές (Παρμενίδης, Μέλισσος..) θεωρούσαν ότι ο κόσμος διέπεται από σταθερότητα και ενότητα.

          Για τον Ηράκλειτο η πραγματικότητα είναι ενιαία, ενώ για τον Παρμενίδη δεν είναι. Ο Ηράκλειτος επιχειρηματολογεί υπέρ της διαρκούς ροής των φαινομένων, ενώ ο Παρμενίδης την απορρίπτει. Ο Ηράκλειτος, επίσης, καταδεικνύει την κρυφή αρμονία του κόσμου, την ενότητα των αντιθέτων «παλίντονος αρμονία», ενώ ο Παρμενίδης αρνείται κάθε αντίθεση και καταφάσκει υπέρ της σταθερότητας του όντος. Ο Ηράκλειτος εμπιστευόταν περισσότερο τις αισθήσεις ως πηγή γνώσης ενώ ο Παρμενίδης πίστευε πως η αλήθεια αποκαλύπτεται μόνο με τη βοήθεια της σκέψης (έννοιες….).

          Ειδικότερα, η σκέψη του Ηράκλειτου κινήθηκε πάνω σε δυο βασικούς άξονες: Α. Στην αφανή «ενότητα» των όντων και Β. στο αέναο «γίγνεσθαι» των πάντων. Και τα δυο βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση και ισορροπούν ακολουθώντας το «λόγο» και το «μέτρο». Για τον Ηράκλειτο η πραγματικότητα «ην αεί και εστίν και έσται». Αντί ο Ηράκλειτος να πει πως ο κόσμος είναι αιώνιος χρησιμοποιεί και τους τρεις χρόνους του ρήματος κι έτσι μας φανερώνει τη σχέση του κόσμου με το χρόνο. Εδώ βρίσκεται μια από τις θεμελιώδεις αντιθέσεις του Παρμενίδη προς τον Ηράκλειτο, αφού ο πρώτος δεν αναγνωρίζει ούτε τον Παρατατικό ούτε το Μέλλοντα. Το ον είναι αιώνιο, επειδή υπάρχει «ουδέ ποτ’ ην ουδ’ έσται, επεί νυν εστιν» (Παρμενίδης).

          Ωστόσο, ο Εφέσιος φιλόσοφος καθιερώθηκε ως ο εκφραστής της αέναης κίνησης του κόσμου μέσα από την εμβληματική θέση «Τα πάντα ρεί, τα πάντα χωρεί και ουδέν μένει», ή με το παράδειγμα του ποταμού «δις ες τον αυτόν ποταμόν ουκ αν εμβαίης». Βέβαια το σημαντικότερο δεν ήταν η θέση περί της αιωνίου αλλαγής αλλά η επισήμανση της βασικής αιτίας που προκαλεί αυτήν. Το βασικό αίτιο για το σκοτεινό φιλόσοφο ήταν η πάλη των αντιθέτων. Ο «πόλεμος», ο «κεραυνός» και η «έρις» είναι λέξεις που χρησιμοποιεί ο Ηράκλειτος για να αποδώσει την ενότητα των αντιθέσεων που πυροδοτούν την κίνηση και την αλλαγή. Η αλλαγή, όμως, και η κίνηση υπακούουν στο «λόγο» και στο «μέτρο» που λειτουργούν ως ρυθμιστικοί κανόνες του σύμπαντος «Ήλιος γαρ ουχ υπερβήσεται μέτρα˙ ει δε μη, Ερινύες μιν Δίκης επίκουροι εξευρήσουσιν».

          Σε όλα τα παραπάνω αντιτάσσεται η φιλοσοφία του Παρμενίδη. Στον αέναως κινούμενο κόσμο του Ηράκλειτου έρχεται ο στατικός αναλλοίωτος, άχρονος κόσμος του Ελεάτη φιλοσόφου. Ο Παρμενίδης, δηλαδή, δέχτηκε τη μοναδικότητα, την ενότητα και την αιωνιότητα του όντος – όπως υποστήριξε ο Ηράκλειτος, απέρριπτε, όμως, την κίνηση και τη μεταβλητότητά του. Απέκλειε την αρχή και το τέλος, τη γένεση και το θάνατο, την αύξηση και τη φθορά, την κίνηση και τη μεταβλητότητα, τη διαιρετότητα και την ασυνέχεια του όντος.

          Με τον παραπάνω τρόπο – κάπως σχηματικά – έχει προχωρήσει η αρχαία σκέψη (η πρώτη μεγάλη σύγκρουση): Από τον Ιωνικό Υλισμό και τη διαλεκτική του Ηράκλειτου στη στατική θεώρηση του Παρμενίδη. Αργότερα ο Εμπεδοκλής συνδύασε και τις δυο φιλοσοφικές θεωρήσεις (ριζώματα/φιλότης και νείκος), όπως και ο Δημόκριτος με τη θεωρία του για τα «άτομα» (Το παρμενίδειο ον) και το «κενό» (αιτιολόγησε την κίνηση – Ηράκλειτος). Σε κάποιο σημείο αυτής της διαπάλης (Ιώνων και Ελεατών) θα εμφανιστεί ένα άλλο ζεύγος αντιπάλων, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Ο κόσμος στον οποίο ζούμε δεν είναι ο ακίνητος κόσμος του Παρμενίδη αλλά ο κόσμος του Ηράκλειτου. Η σκέψη μας, όμως, και όλο το νοητικό μας οικοδόμημα, ως πνευματικών όντων, έχει Παρμενίδεια βάθρα.

          Άρα η επιστήμη θα δικαιώσει το «χρη το λέγειν τε νοείν τ’ εόν έμμεναι» του Παρμενίδη ή  τη θέση του Ηράκλειτου «και γινόμενα πάντα κατ’ έριν και χρεών»;

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com     

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος