Ο ιερός και ταπεινός σκαραβαίος, και ο μύθος του Σίσυφου...

Ο πιο άμεσος τρόπος γνωριμίας σας με έναν σκαραβαίο είναι να βρεθήτε στην εξοχή, και να πάρετε στο κατόπι έναν γάιδαρο, ή να αράξετε σε ένα λιβάδι με αγελάδες. Μόλις κάποιο από τα συμπαθητικά τετράποδα αφήσει πίσω του το κατάλοιπο της πέψης του, ένα σμήνος από μαύρα στρουμπουλά έντομα καταφθάνει σχεδόν αμέσως πετώντας. Πέφτουν με τα μούτρα στις σβουνιές και αρχίζουν να τις τεμαχίζουν με τις πριονωτές μουσούδες και τα «χέρια» τους. Σε λίγα λεπτά σχηματίζουν από το φρέσκο υλικό τους μια μπάλα. Ανεβαίνουν επάνω της και χορεύουν σαν θριαμβευτές και έπειτα μισοκατεβαίνουν και αρχίζουν να τη σπρώχνουν με «όπισθεν» προς άγνωστη για εμάς κατεύθυνση. Ο τελικός τους προορισμός - αν επιμείνεις να τα παρακολουθήσεις - μπορεί να είναι και 150 μέτρα μακριά, σε κάποια τρύπα που θα σκάψουν. Εκείνο που δεν θα δεις είναι το τι κάνουν οι σκαραβαίοι με όλες αυτές τις μπάλες κοπριάς που μαζεύουν καθημερινά: από αυτές που θάβουν, οι περισσότερες δεν είναι για «φαγητό του χειμώνα» αλλά για «θερμοκοιτίδα» των απογόνων τους.

Εκείνο που δεν γνωρίζουμε αν αντιλήφθηκαν ποτέ οι Αιγύπτιοι ή οι Μινωίτες είναι η κολοσσιαία επίδραση του καθημερινού μόχθου των σκαραβαίων στην τελική διαμόρφωση του πλανήτη που ζούμε. Διότι, όπως διαπίστωσαν το 2009 οι παλαιοντολόγοι μελετώντας απολιθωμένες μπάλες σκαραβαίων1, οι ακάματοι αυτοί κοπροφάγοι επιτελούν το έργο τους ασταμάτητα εδώ και 30 εκατομμύρια χρόνια, από την εποχή που στη Γη κυκλοφορούσαν θηλαστικά μεγέθους ελέφαντα και άνω, αφήνοντας πίσω τους σωρούς κοπριάς ύψους... έξι μέτρων. 

Χωρίς τον τεμαχισμό και το θάψιμο της κοπριάς από τους σκαραβαίους, η επιφάνεια όλου του πλανήτη θα καλυπτόταν τώρα από στρώμα μισού μέτρου περιττωμάτων. Έπειτα, τον Αύγουστο του 2013, Φιλανδοί επιστήμονες αποφάνθηκαν ότι η κλιματική αλλαγή με υπερθέρμανση του πλανήτη θα ήταν πολύ πιο συχνή και οξεία από την τωρινή χωρίς τους σκαραβαίους2: Αν η κοπριά των αγελάδων μείνει απείραχτη στα λιβάδια, οι αναερόβιες συνθήκες του στοιβάγματός της ευνοούν τον σχηματισμό και την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα μεθανίου. Αντίθετα, ο τεμαχισμός της από τον σκαραβαίο μειώνει κατά πολύ τις ποσότητες αυτού του «αερίου του θερμοκηπίου». Το κακό μαντάτο είναι ότι τα φυτοφάρμακα μειώνουν πλέον εξίσου δραστικά τους αριθμούς των σκαραβαίων.

Τέλος, μάθαμε κάτι επίσης καταπληκτικό: οι σκαραβαίοι ξεκίνησαν την κοπροφαγία τους όχι με την εμφάνιση των θηλαστικών αλλά των δεινοσαύρων! Συγκεκριμένα, η ανάλυση του DNA των σκαραβαίων που πραγματοποίησαν αυστραλοί ερευνητές κατέληξε3 ότι ζούσαν εδώ και 115 εκατομμύρια χρόνια, προσαρμοσμένοι στο διαιτολόγιο των φυτοφάγων δεινοσαύρων. Οταν εκείνοι εξαλείφθηκαν, πολλά είδη σκαραβαίων αφανίστηκαν μαζί τους, αλλά και αρκετά άλλα επιβίωσαν προσαρμοζόμενα στην ξηρότερη και γεμάτη φυτικές ίνες κοπριά των θηλαστικών.

Ο ιερός σκαραβαίος στην αρχαία Αίγυπτο.

Ο σκαραβαίος είχε ιδιαίτερη συμβολική σημασία στην Αρχαία Αιγυπτιακή θρησκεία, όπου συμβόλιζε κυρίως το θεό Χεπρί ή Χεπερά αυτόν δηλαδή που έχει έρθει σε ύπαρξη, το θεό του ανατέλλοντος ηλίου, τον ανανεωτή του ηλίου ή αυτόν που κινούσε τον ήλιο. Όπως ο σκαραβαίος κυλούσε το σβόλο της κοπριάς, έτσι και ο θεός Χεπρί μετέφερε κάθε μέρα τον Ήλιο, από την Ανατολή ως τη Δύση στον ουρανό..Ο θεός  Χεπρί,  ως ηλιακός θεός, είχε σχέση και μ’ άλλες εκφάνσεις του ήλιου όπως ο Ρα, ή Άμμων-Ρα (συγχωνευμένη θεότητα) αργότερα, ή τον Ατούμ ή Ατέμ, τον αρχικό ηλιακό δημιουργό. Κάποιες φορές μάλιστα ο σκαραβαίος συμβόλιζε τον ίδιο το Ρα.

Οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν  πως οι σκαραβαίοι ήταν μόνο αρσενικοί, κι ότι αναπαράγονταν ρίχνοντας το σπέρμα τους στο σβόλο της κοπριάς, όπως ο ήλιος που εμφανίζεται ανανεωμένος σαν από το πουθενά κάθε πρωί. Κι έπειτα, όταν τα μωρά του σκαραβαίου ξεμύτιζαν μόνα τους από την μπάλα, οι Αιγύπτιοι έβλεπαν μια επανάληψη της «ανάστασης» του θεού τους. Άλλωστε ο Σκαραβαίος της αρχαίας Αιγύπτου συμβολίζει την Ανάσταση και την εκ νέου γέννηση, τη μέλλουσα αιώνια ζωή των ενδόξων νεκρών και είναι φυλαχτό και γούρι! 

Γι' αυτό, λοιπόν, αναγόρευσαν τον σκαραβαίο σε ιερό κι έφτιαχναν φυλαχτά και κοσμήματα με τη μορφή του και την έβαζαν ακόμη και στις μούμιες των Φαραώ τους, πάνω από την καρδιά. Κατά την αιγυπτιακή θρησκεία, μετά τη δύση του ηλίου ο ήλιος πήγαινε να φωτίσει τον κόσμο των νεκρών, και κάθε πρωί ανανεωνόταν από τον Χεπρί. Η έξοδος των προνυμφών από την κοπριά (νεκροί) στο φως ήταν ακόμα μια νήξη προς την ιδιότητα του Χεπρί.

Λόγω αυτής της σύνδεσης, ο σκαραβαίος είχε συμβολική σημασία και στη λατρεία του θανάτου και των τάφων. Φυλακτά σκαραβαίου τοποθετούνταν στο νεκρό, ενώ κάποτε και πάνω στην περιοχή της καρδιάς της μούμιας όπως στην περίπτωση του φαραώ Τουταγχαμόν, ως σύμβολα αναγέννησης και ανάστασης. Ο σκαραβαίος στην καρδιά είχε σκοπό επίσης να μην επιτρέψει την καρδιά να ψευδομαρτυρήσει κατά του κατόχου της στη τη δίκη της ψυχής.

Τα φυλακτά των σκαραβαίων ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή γενικά στην Αίγυπτο, όχι μόνο στους τάφους, και πολλοί φαραώ χρησιμοποιούσαν το σκαραβαίο ως σφραγίδα. Αλλά και στην Κρήτη των Μινωιτών περίπου τα ίδια πίστευαν. Το πόσο μάλιστα ισχυρή ήταν διαχρονικά αυτή η πίστη στον σκαραβαίο φαίνεται και από το τι συνέβη στον Εβανς όταν έψαχνε τα ερείπια της Κνωσού: Άκουσε από τις χωριάτισσες για τις «γαλατόπετρες» που έφερναν μπόλικο γάλα στις λεχώνες. Όταν ζήτησε να δει αυτές τις γαλατόπετρες, διαπίστωσε ότι ήταν ομοιώματα σκαραβαίων, άλλοτε λίθινα κι άλλοτε πήλινα.

Ο μύθος του  Σίσυφου...

Στην Ελληνική μυθολογία έχουμε ένα παρόμοιο και πολύ διδακτικό μύθο, αυτόν του Σίσυφου. Συχνά στις μέρες μας γίνεται αναφορά στον μύθο του Σίσυφου σε μια προσπάθεια να συσχετισθεί, η άκαρπη και μάταιη πολλές φορές προσπάθεια των κόπων και των θυσιών των ανθρώπων με αυτή του Σίσυφου. Σύμφωνα με τον Μύθο, επειδή ο Σίσυφος θύμωσε τους θεούς, αυτοί τον τιμώρησαν να ζει μέσα στα Τάρταρα και στα σκοτάδια του, να σπρώχνει ένα βράχο συνεχώς προς την κορυφή του λόφου και λίγο πριν την κορυφή να κουράζεται και μην αντέχοντας το βάρος του, ο βράχος να ξεφεύγει, να κατρακυλάει πίσω στους πρόποδες και ο Σίσυφος να αρχίζει πάλι από την αρχή την ίδια προσπάθεια.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Σίσυφος αντιπροσωπεύει τη συμπυκνωμένη προσπάθεια της ανθρωπότητας σε μία χωρίς τέλος, επίπονη, ανοδική και εξελικτική πορεία και όχι τον άνθρωπο και τις ατομικές του προσπάθειες. Η ανθρωπότητα έχει τον «βράχο» της, το βαρύ της φορτίο που με πολύ κόπο και συνεχή προσπάθεια το σπρώχνει προς την κορυφή. Σπρώχνοντας το φορτίο της, το φορτίο της γνώσης, της επιστήμης, της τεχνολογίας, των κοινωνικών αξιών, μέσα από μία συνεχή πάλη του καλού του κακού, της ελευθερίας και της δουλείας, του σωστού και του λάθους, του λογικού, του παράλογου και της βλακείας, του δίκαιου και του άδικου, της ισότητας, ισονομίας και ισοπολιτείας και μέσα από μία διαρκή πάλη των αντιθέσεων που φέρνει την εξέλιξη, η ανθρωπότητα, κοπιάζει, αγωνιά και βήμα- βήμα σπρώχνει το «βράχο της» προς τη κορυφή. Φτάνει τον «βράχο», λίγο πριν την κορυφή.

Ο «βράχος» όμως ξεφεύγει. Κυλά. Δεν θα μπορούσε ο μύθος να ισορροπήσει τον βράχο, να τον φτάσει στην κορυφή! Η κορυφή θα σήμαινε το τέλος της προσπάθειας. Θα σήμαινε το τέλος της εξέλιξης και τέλος στην εξέλιξη δεν υπάρχει. Οι αντικειμενικές συνθήκες γύρω μας διαμορφώνουν διαρκώς νέες ανάγκες που ζητούν τη λύση τους, νέα ερωτηματικά που ζητούν τις απαντήσεις του, απαιτούν νέες γνώσεις και νέους χειρισμούς. Η ανθρωπότητα και η γενιά που την εκπροσωπεί την κάθε συγκεκριμένη στιγμή με την ευρύτερη έννοια μέσα στον χρόνο- μπορεί και φέρνει λίγο πριν την κορυφή τον «βράχο» της, το φορτίο της. Κάποια στιγμή όμως «αδειάζει», πεθαίνει βιολογικά και πνευματικά και είναι κατώτερη των διαμορφωμένων περιστάσεων. Κουράζεται, χάνει τον έλεγχο όπως ο Σίσυφος, και ο «βράχος» ξεφεύγει, κατρακυλά.

Φτάνει στους πρόποδες. Γίνεται μια «παύση», όσο διαρκεί να κυλήσει ο βράχος και να κατέβει ο Σίσυφος στους πρόποδες. Εκεί, όλα ξεκινούν από την αρχή. Σηματοδοτείται μια καινούργια αρχή. Η ανθρωπότητα είναι υποχρεωμένη να ζήσει τα ίδια από την αρχή. Η καινούργια γενιά που θα ξεκινήσει τον επίπονο ανηφορικό της δρόμο, είναι υποχρεωμένη να μάθει από την αρχή πχ. τι είναι ισότητα, ελευθερία, δημοκρατία, φασισμός κλπ. γιατί οι πληροφορίες και οι γνώσεις αυτές δεν είναι καταγραμμένες στον ανθρώπινο εγκέφαλο σαν κληρονομικότητα. Όχι μόνο είναι υποχρεωμένη να τις μάθει θεωρητικά αλλά να τις ζήσει και εμπειρικά. Ο Αριστοτέλης έχει πει ότι η νέα γενιά είναι άγραφη! Ο πολιτισμός διδάσκεται. (Το βλέπουμε και στην καθημερινή ζωή μας.

Ένα μικρό παράδειγμα. Οι νέοι δεν δέχονται τις «συμβουλές» των εμπείρων ενηλίκων. Αρνούνται. Αμφισβητούν. Θέλουν μόνοι τους να αποκτήσουν γνώσεις ακόμα και μέσα από τις προσωπικές τους εμπειρίες, τα δικά τους λάθη!) Αυτή είναι η μοίρα της ανθρωπότητας! Είναι υποχρεωμένη να ζει και να μαθαίνει από την αρχή τα ίδια. Αυτός είναι ο Μύθος του Σίσυφου. Η νέα γενιά των ανθρώπων στο καινούργιο αυτό ξεκίνημα, με ότι έχει σωθεί ή επιλεγεί από την μέχρι τότε συσσωρευμένη πείρα της ανθρωπότητας, συν τις νέες γνώσεις που προσθέτει η ίδια και μέσα πάντα από την πάλη των αντιθέσεων που φέρνει την εξέλιξη, «σπρώχνει» επίπονα το δικό της φορτίο της και το φέρνει με τη σειρά της λίγο πριν την κορυφή. Δίνει ότι μπορεί να δώσει. Εκεί «αδειάζει», πεθαίνει, κουράζεται και αυτή, γίνεται κατώτερη των περιστάσεων, χάνει τον έλεγχο της κατάστασης, ξεφεύγει και πάλι ο «βράχος».

Και πάλι από την αρχή, παραλάβει η εκάστοτε νέα γενιά σε μία διαρκή επίπονη εξελικτική πορεία… Το μέλλον σκοτεινό, όπως και τα Τάρταρα που αγωνιά και δουλεύει ο Σίσυφος. Δεν ξέρεις τι θα βγάλει. Κάποτε είχε πει ο Αϊνστάιν « δεν ξέρω πως θα γίνει ο 3ος Παγκόσμιος πόλεμος, ο 4ος όμως θα γίνει με τόξα και βέλη!» Υπονοούσε μία κοινωνία πρωτόγονης κατάστασης… 

Το μήνυμα του Μύθου όμως βασικά είναι αισιόδοξο. Δεν υπάρχει εγκατάλειψη. Δεν υπάρχει τέλος. Υπάρχει πάντα μια νέα αρχή. Ένα νέο ξεκίνημα. Η ανθρωπότητα βρίσκει διαρκώς το φορτίο της. Η προσπάθεια δεν είναι άκαρπη, ούτε μάταια. Είναι κομμάτι της γενικότερης εξέλιξης μέσα στον χρόνο. Το μεγαλείο βρίσκεται σε αυτή την επίγνωση… ταυτόχρονα με το ξεκίνημα και ο γυρισμός. Το πεπρωμένο της ανήκει. Ο «βράχος» κυλάει ακόμα… « Τα πάντα ρει»… και ο σοφός λαός μας λέει: «πέτρα που κυλά δεν χορταριάζει!»

Άρα, δεν θα μπορούσε η Ελληνική Μυθολογία με τον Μύθο του Σίσυφου να πραγματεύεται ένα μύθο με αποθαρρυντικό μήνυμα για τον ανθρώπινο κόπο, όπως θα συνέβαινε, αν υπονοούσε το μάταιο των προσπαθειών του ανθρώπου. Θα ερχόταν σε αντίθεση με την «αξιολόγηση» που υπήρχε από τους Θεούς σχετικά με τους θνητούς, τους οποίους τους περίμεναν τα Ηλύσια Πεδία μόνο αν είχαν αξιοποιήσει τα προσόντα και τα αγαθά που τους είχαν δώσει οι αθάνατοι ευεργέτες τους και είχαν κάνει σπουδαία έργα στη ζωή τους ζώντας παράλληλα με αρετή! 

Σύμφωνα δηλαδή με την Μυθολογία, μετά θάνατον στα Ηλύσια πεδία βασιλεύουν οι θνητοί που αξιοποίησαν τα προσόντα τους και διακρίθηκαν για τα έργα και τις αρετές του. Όσοι δεν αξιοποίησαν αυτές τις δυνατότητες κατά την διάρκεια του βίου τους, οδηγούνται ως νεκροί στα σκοτεινά παλάτια του Άδη και στα Τάρταρα πηγαίνουν όσοι έχουν διαπράξει σκοτεινά εγκλήματα. Αν Μύθος του Σίσυφου, αναφερόταν στο μάταιο των προσπαθειών του ανθρώπου, με το να αναγνωρίζει τρόπον τινά τη φυσική του αδυναμία να πράξει σπουδαία έργα, δεν θα υπήρχε ο διαχωρισμός στην μετά θάνατο ζωή ανάλογα με τα εν ζωή έργα του. 

Συνεπώς ο μύθος του Σίσυφου δεν συμβολίζει τη ματαιότητα των προσπαθειών του ανθρώπου σε ατομική βάση αλλά την συλλογική προσπάθεια της ανθρωπότητας, όπως αναλύθηκε παραπάνω...!

Πηγές :

Τα μυστικά τουσκαραβαίου & Αλμπέρ-Καμύ, Ο μύθος του Σίσυφου

 Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία