Ο μύθος του Δία και της Ευρώπης

Σύμφωνα με τον Άνδρωνα τον Αλικαρνασσέα ο Ωκεανός είχε δυο γυναίκες την Πομφολύγη και την Παρθενόπη, από τις οποίες απόκτησε τέσσερις  κόρες, την Ασία, τη Λιβύη, την Ευρώπη και τη Θράκη απ΄όπου λένε ονομάστηκαν έτσι οι χώρες (Ήπειροι),

Επί εποχής Ανδρωνα οι Ήπειροι ήσαν 4, οι εξής: η Ασία (= Μ. Ασία, Φοινίκη κ.τ.λ. = η ανατολή), η Λιβύη (= σήμερα η Αφρική = ο νότος), η  Θράκη (= ο βορράς) και η Ευρώπη ( = η  Ιταλία, Σικελία κ.α. = η δύση). Σήμερα οι ήπειροι είναι 5: η Ασία, η Αφρική, η Ευρώπη, η Αυστραλία και η Ωκεανία.  

Ειδικότερα για την ονομασία της Ευρώπης υπάρχει και άλλη εκδοχή, άλλος μύθος για την ονομασία της. Σύμφωνα με αυτό το μυθο το όνομα της Ηπείρου Ευρώπης προέρχεται από την πριγκίπισσα Ευρώπη, την κόρη Αγήνορα και Τηλεφάσας, που όμως ο Ηρόδοτος το αμφισβητεί (Ηρόδοτος Δ, 45):  

«Όσον για την Ευρώπη (την ήπειρο), κανείς δεν ξέρει, αν τελικά περιβάλλεται από θάλασσα ούτε από πού πήρε το όνομά της ούτε ποιος της το έδωσε, εκτός αν δεχτούμε ότι ξεκίνησε από την Ευρώπη, την Τύρια γυναίκα, και επομένως παλιότερα ήταν ανώνυμη, όπως και οι άλλες (ήπειροι). Αυτό είναι απίθανο, γιατί η Ευρώπη (η κοπέλα) ήταν από την Ασία και δεν επισκέφτηκε ποτέ τη γη που ονομάζουμε τώρα Ευρώπη, αλλά ταξίδεψε μόνο από τη Φοινίκη στην Κρήτη και από εκεί στη Λυκία»… 

Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή όταν η Ευρώπη  μεγάλωσε, μια μέρα πήγε στα λιβάδια κοντά στην παραλία προκειμένου να παίξει με τις φίλες της και να μαζέψει λουλούδια. Εκεί συνάντησε το θεό Δία, ο οποίος μόλις την είδε τον χτύπησε ο Έρωτας.  Σκεπτόμενος τι να κάνει, για να την πλησιάσει, πήρε τη μορφή ταύρου κι έπαιζε μαζί της.

Ήταν πάρα πολύ όμορφος, γιατί ήταν κατάλευκος, με ωραία στριφογυριστά κέρατα και ήμερο βλέμμα. Πηδούσε λοιπόν κι αυτός στην ακρογιαλιά και μούγκριζε τόσο γλυκά, που η Ευρώπη τόλμησε ν’ ανέβει πάνω του. Μόλις έγινε αυτό, ο Δίας όρμησε προς τη θάλασσα με κείνη στην πλάτη του, έπεσε μέσα και κολυμπούσε. Αυτή τότε τρομοκρατήθηκε πολύ, με το αριστερό χέρι κρατιόταν από το κέρατο, για να μη πέσει και με το άλλο κρατούσε το πέπλο της που ανέμιζε.

Η Θάλασσα έμεινε αμέσως ακυμάτιστη, ηρέμησε κι έγινε λάδι, ενώ Έρωτες πετούσαν δίπλα, λίγο πάνω από τη θάλασσα, τραγουδούσαν τον υμέναιο, και οι Νηρηίδες βγήκαν στην επιφάνεια και πήγαιναν δίπλα-δίπλα, καβάλα στα δελφίνια, χειροκροτώντας, ημίγυμνες στα περισσότερα μέλη του σώματός τους. Το γένος των Τριτώνων επίσης και όποιο άλλο θαλάσσιο πλάσμα δεν προκαλεί φόβο στο μάτι χόρευε γύρω από την κοπέλα.

Το αποκορύφωμα ήταν πως δυο Τρίτωνες μετέφεραν την Αφροδίτη ξαπλωμένη σε κοχύλι να στολίζει  τη νύφη με κάθε λογής άνθη. Όλα τούτα γίνονταν από τη Φοινίκη μέχρι την Κρήτη. Όταν όμως επιβιβάστηκε στο νησί, ο ταύρος δεν φαινόταν πια, αλλά ο Δίας πήρε από το χέρι την Ευρώπη και την οδήγησε στο Δικταίο άντρο, κατακόκκινη και με το βλέμμα χαμηλωμένο γιατί είχε πια καταλάβει που πήγαινε. Στη συνέχεια ο Δίας  ξενάγησε την Ευρώπη σε όλη την Κρήτη και μάλιστα ερωτική συνεύρεση είχαν και πάλι  κάτω από ένα πλάτανο κοντά στην πόλη Γόρτυνα, που από τότε έμεινε αειθαλής. 

Σημειώνεται ότι:

Α) Ο Όμηρος (Ιλιάδα Ξ 310 – 322) αναφέρει ότι  η Ευρώπη, η μάνα του Μίνωα,  ήταν κόρη του Φοίνικα: «μηδέ του κοσμολόητου Φοίνικα την κόρη ως αγαπούσα, που το Ραδάμανθυ μου γέννησε και τον ισόθεο Μίνω» (Ιλιάδα Ξ 310 – 322) και οι άλλοι αρχαίοι συγγραφείς  του βασιλιά της Τύρου Αγήνορα. Αυτό, προφανώς, επειδή ο Αγήνορας ήταν Φοινικικής καταγωγής.

Β} Σύμφωνα με τον Ησύχιο (Αθην. ΧV σελ. 678) Ευρώπη σημαίνει «η ευρύωπος», η γυναίκα με μεγάλα (ευρείες) μάτια ( «όπες», από το οπή >  όπ-μα >  όμμα > μάτι), πρβλ και Θελξιώπη, βο-ώπις, Γλαυκ-ώπης ( = με μάτια ως της γλαύκας), Εύρωπος (= αρχαία πόλη), μυ-ωπία, ευρ-ώτας (με μεγάλα αυτιά = τα ώτα),  παρθενωπή ή Παρθενόπη (κόρη του ωκεανού και μητέρα των ηπείρων, κατά τον Δ. Αλικαρνασέα), στενωποί  κ.α.

Σύμφωνα με το Λουκιανό, η πρώτη ερωτική ένωση του Δία και της Ευρώπης έγινε στο Δικταίο Άντρο, στο σπήλαιο όπου είχε γεννηθεί και μεγαλώσει ο Δίας (Λουκιανός Σαμωσατέας, Ενάλιοι Διάλογοι, 15).: 

«επεί δε επέβη τη νήσω (Κρήτη) ο μεν ταύρος ουκέτι εφαίνετο, επιλαβόμενος δε της χειρός o Ζεύς απήγε την Ευρώπην εις το Δικταίον άντρον ερυθριώσαν και κάτω ορώσαν…».

Σύμφωνα με το Θεόφραστο ερωτική συνάντηση του Δία και της Ευρώπης  έγινε και στη σκιά ενός πλατάνου στη Γόρτυνα, που από τότε παρέμεινε αειθαλής, κάτι που αποτυπώνεται στα νομίσματά της πόλης αυτής (Θεόφραστος, Ιστορία Φυτών, 9,5)  :

 «εν Κρήτη δε λέγεται πλάτανόν τινα είναι εν τη Γορτυναία προς πηγή τινί η ου φυλλοβολεί. μυθολογούσι δε ως υπό ταύτη εμίγη της Ευρώπη ο Ζευς».

Ο Δίας χάρισε στην Ευρώπη τρία δώρα: τον Τάλω (έναν άγρυπνο μεταλλικό γίγαντα-φύλακα που αργότερα προστάτευε την Κρήτη από κάθε επιδρομή), ένα κυνηγόσκυλο που δεν έχανε ποτέ το θήραμά του και ένα όπλο που δεν αστοχούσε ποτέ.

Μετά από αυτά, ο Δίας αποκατέστησε την Ευρώπη παντρεύοντάς τη με τον βασιλιά της Κρήτης Αστερίωνα, γιο του Τεκτάμου. Ο Αστερίων δεν απέκτησε παιδιά με την Ευρώπη, αλλά υιοθέτησε τα τέκνα του Δία. Μετά τον θάνατό της, η Ευρώπη τιμήθηκε ως θεά με το όνομα Ελλωτίς και ο ταύρος απαθανατίστηκε ως ο ομώνυμος αστερισμός. Υπήρχε και γιορτή, τα «Ελλώτια», κατά την οποία περιέφεραν τα οστά της στολισμένα με μύρτους.

Η εκδοχή αυτή του μύθου αναφέρεται από τους Ησίοδο, Αισχύλο, Σιμωνίδη, Βακχυλίδη, Μόσχο, Οβίδιο, Νόννο και άλλους ποιητές.  

Παιδιά του Δία και της Ευρώπης ήταν ο Μίνωας, ο Ραδάμανθυς και ο Σαρπηδόνας. Ο Όμηρος  (Ιλιάδα Ξ 310 – 320 κ.α.) αναφέρει ότι ο Δίας και η Ευρώπη απόχτησαν δυο παιδιά, το Μίνωα και το Ραδάμανθυ, τα οποία ανακηρύχθηκαν ισόθεοι (Ιλιάδα Ξ 321-322):

«Ουδ’ ότε Φοίνικος κούρης τηλεκλειτοίο η τεκε μοι Μίνων τε και αντίθεον Ραδάμανθυν.

Επίσης ο Όμηρος αναφέρει ότι ο Σαρπηδόνας ήταν ετεροθαλής αδελφός του Μίνωα και του Ραδάμανθυ. Γιος του Δία και της Χίμαιρας.

Ο Απολλόδωρος, σχετικά με το οικογενειακό δέντρο του Δία και της Ευρώπης, αναφέρει τα εξής: Ο Έπαφος και η Μέμφις, η κόρη του Νείλου, γέννησαν τη Λιβύη, που εξ αυτής ονομάστηκε έτσι η χώρα (Λιβύη = παλιά η Αφρική). Από τη Λιβύη και τον Ποσειδώνα γεννήθηκαν δυο δίδυμοι, ο Αγήνωρας και ο Βήλος.  Ο Βήλος κατοίκησε στη Λιβύη (= η Αφρική), στην Αίγυπτο και στην Αραβία και με την Αγχινόη, θυγατέρα του Νείλου, γέννησαν δίδυμα, τον Αίγυπτο και το Δαναό,  που ο μεν πρώτος έκανε 50 γιους και ο δεύτερος 50 θυγατέρες. Γέννησαν ακόμη και τον Κηφέα και Φινεα. 

Ο Αίγυπτος κατέστρεψε τη Μελαμπόδων χώρα και την ονόμασε Αίγυπτο.  Ο Δαναός, αφού πέτυχε  να πάρει την εξουσία, με τη συμβουλή της Θεάς Αθηνάς κατασκεύασε πρώτος πλοίο («ναυς») και μαζί με τις κόρες του ήρθαν στη  Ρόδο και στο Αργος. Στο Αργος του παρέδωσε τη βασιλεία ο τότε βασιλιάς Γελάνωρ και από αυτό μετά  οι κάτοικοι του Αργους ονομάστηκαν Δαναοί. 

Ο Αγήνωρας πήγε στη Φοινίκη, όπου έγινε γενάρχης. Με την Τηλέφασα έκανε τέσσερα παιδιά, την Ευρώπη, τον Κάδμο (που ίδρυσε τη Θήβα, αλλά και οι απόγονοί του κατοίκησαν στη Θράκη κ.α.), το Φοίνικα και τον Κίλικα. Μερικοί λένε ότι η Ευρώπη δεν ήταν κόρη του Αγήνορα, αλλά του Φοίνικα και η οποία αγαπήθηκε από το Δία και αυτός από την ομορφιά της ταύρος γενόμενος («ταύρος χειροήθης γενόμενος») την μετέφερε στην Κρήτη όπου γέννησε το Μίνωα, το Ραδάμανθυ και το Σαρπηδόνα.

 Για το Σαρπηδόνα άλλοι λένε ότι ήταν γιος του Δία και της Λαοδάμειας. Ακολούθως ο βασιλιάς της Κρήτης Αστέριος, επειδή δεν είχε γιο, υιοθέτησε τα παιδιά της Ευρώπης και ο Μίνωας στη συνέχεια τον αντικατέστησε στη βασιλεία.

Στην Ήπειρο έλεγαν ότι ο Δώδων, από τον οποίο πήρε το όνομά της η Δωδώνη, ήταν επίσης γιος του Δία και της Ευρώπης, όπως και ο Αιακός, γενάρχης των Αιακιδών. Παιδί της Ευρώπης λέγεται ότι ήταν και ο Κάρνος, αγαπημένος του θεού Απόλλωνα.

Η λατρεία της Ευρώπης διαδόθηκε σε όλη την Ελλάδα. Στο Πήλιο υπήρχε το «Λουτρόν της Ευρώπης». Η θεσσαλική πόλη Γυρτώνη ή Γυρτών είναι παραλλαγή της Γόρτυνος, του κέντρου της λατρείας της Ευρώπης στην Κρήτη. Από τον Όλυμπο πήγαζε ομώνυμό της ποτάμι, ο Εύρωπος. Ο Θάσος ήταν αδελφός της Ευρώπης, όπως και οι Κάδμος, Ρινέας, Σύρος και άλλοι. Γενικώς, οι ελληνικές πόλεις ήθελαν να έχουν κάποια σχέση με την Ευρώπη, της οποίας ο μύθος ήταν διαδεδομένος παντού, με παραλλαγές από πόλη σε πόλη.

Εκτός Ελλάδας, ο Λουκιανός (2ος αι. μ.Χ.) πληροφορήθηκε ότι ο ναός της Αστάρτης στη Σιδώνα ήταν αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην Ευρώπη:

«Υπάρχει παρομοίως στη Φοινίκη μέγας ναός των Σιδωνίων. Τον αποκαλούν ναό της Αστάρτης. Πιστεύω ότι αυτή η Αστάρτη είναι η σεληνιακή θεότητα. Αλλά σύμφωνα με ένα εκ των ιερέων, αυτός ο ναός είναι αφιερωμένος στην πραγματικότητα στην Ευρώπη, την αδελφή του Κάδμου. ..., όταν έφυγε από τη Γη οι Φοίνικες την τίμησαν με ναό και διηγούνταν ένα ιερό θρύλο γι' αυτή, πώς ο Δίας την ερωτεύθηκε για την ομορφιά της και μεταμορφωμένος σε ταύρο την μετέφερε στην Κρήτη. Αυτό τον μύθο τον άκουσα και από άλλους Φοίνικες. Και το νόμισμα των Σιδωνίων φέρει επάνω του την Ευρώπη καθήμενη επί ταύρου...»

Σύνθεση από εδώ και εδώ

Επεξεργασία, επιμέλεια  αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος