Η πρωτομαγιά στην αρχαιότητα

Η Πρωτομαγιά ανοιξιάτικη γιορτή, πολύ πριν γίνει εργατική γιορτή, κοντά πάντοτε στο Πάσχα, συνδυάζει αρχέγονα λατρευτικά στοιχεία που σχετίζονται με τη λατρεία των νεκρών (Λεμούρια, Ροζάρια) και την αναγέννηση της φύσης. Θεωρείται παρετυμολογικά ευνοϊκή για τα μάγια, όπως και ολόκληρος ο μήνας Μάιος.

Το στεφάνι που πλέκεται την παραμονή της Πρωτομαγιάς είναι το μοναδικό σχεδόν έθιμο, που εξακολουθεί να μας δένει με την παραδοσιακή πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες πλούσια σε εκδηλώσεις σε παλιότερες εποχές. Το στεφάνι κατασκευαζόταν με βέργα από ευλύγιστο και ανθεκτικό ξύλο κρανιάς ή κλήματος και στολιζόταν με λουλούδια και θαλερά κλαδιά από καρποφόρα δέντρα (αμυγδαλιά με αμύγδαλο, συκιά με τα σύκα, ροδιά με ρόδι ) αλλά και στάχυα από σιτάρι και κριθάρι, κρεμμύδι και σκόρδο για το μάτι.

Η χρησιμοποίηση πρασινάδας και όχι τόσο λουλουδιών με σκοπό τη μετάδοση της θαλερότητας και της γονιμότητας τους στον άνθρωπο είναι το κύριο χαρακτηριστικό των μαγιάτικων συνηθειών. Στον αγροτικό μάλιστα χώρο δεν ήταν απαραίτητο το πλέξιμο στεφανιών αλλά η τοποθέτηση πάνω από την πόρτα του σπιτιού δέσμης από χλωρά κλαδιά  ελιάς, συκιάς, νερατζιάς, πορτοκαλιάς κ.ά.  μαζί με λουλούδια. Απαραίτητη ήταν η ύπαρξη μεταξύ των λουλουδιών και χλωρών κλαδιών φυτών αποτρεπτικών του κακού, όπως  τσουκνίδα, σκόρδο, δαιμοναριά, αγκάθια.

Το όνομα του Μαΐου οφείλεται στην Πλειάδια νύμφη Μαία, την μητέρα του θεού Ερμή. Η Μαία είναι μία από τις επτά κόρες του Άτλαντα και της Πλειόνης ή Πληιόνης, γνωστή και ως μία από τις Πλειάδες. Ο μύθος τις θέλει να γεννιούνται στο όρος Κυλλήνη που τότε ανήκε στην Αρχαία Αρκαδία. Όλες οι Πλειάδες θεωρούνταν θεές – νύμφες του βουνού.

Η Μαία, η ομορφότερη, η μεγαλύτερη αλλά και η πιο συνεσταλμένη, η «ελικοβλέφαρη και ιοπλόκαμη» σύμφωνα με τον Σιμωνίδη, έσμιξε με τον Δία σε μία σπηλιά στην Κυλλήνη, και γέννησε τον δοξασμένο θεό Ερμή. Η Μαία και ο Ερμής θεωρούνται οι προστάτες της Αρχαίας Αρκαδίας.

Ο σημερινός Μάιος αντιστοιχεί στον δέκατο μήνα της αρχαίας Ελλάδας, στον μήνα «Μουνιχιών» (αττικό ημερολόγιο) και ήταν αφιερωμένος στην θεά Άρτεμις. Η μεγάλη αυτή θεά θεωρούνταν και εκείνη προστάτιδα της Αρχαίας Αρκαδίας.

Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος αναφέρει ότι η Πλειάδια (ή Πελειάδα) νύμφη Μαία συμβόλιζε τα αφανή, τα κρυμμένα, τα μυστικά και ήταν εκείνη που τα μετατρέπει από «άδηλα» (αόρατα) σε «δήλια» (ορατά). Το αιτιολογεί, καθώς η Μαία συνδέεται άμεσα με τον τοκετό και την γέννηση και είναι από τις θεότητες που προστατεύουν τις επίτοκες και τις βοηθά να φέρουν στο φως το νεογνό από τα «σκοτάδια της αβύσσου» της μήτρας. Έτσι το «κρυμμένο» έμβρυο, φανερώνεται (έρχεται) στον κόσμο των θνητών. 

Η Μαία έδωσε το όνομα της σε όλες τις Μαίες που βοηθούν τις επίτοκες να γεννήσουν.Τις ιδιότητες αυτές της Μαίας κληρονόμησε ο γιος της ο Ερμής που ονομάστηκε «ψυχοπομπός» και ήταν αυτός που συνόδεψε πίσω την Κόρη (Περσεφόνη) από το σκοτεινό βασίλειο του Άδη στον φωτεινό κόσμο της μητέρας της Δήμητρα. Η Μαία συνδέεται με την ροή – Ρέα και κατ’ επέκταση έχει σχέση με το ύδωρ, διότι η δική της νοητή ύλη είναι εκείνη που ο καθοδηγεί το έμβρυο στο «αρχέγονο ύδωρ» της γυναικείας μήτρας και το μετατρέπει σε «ύδωρ ζωής» που θα συντηρήσει τον νέο άνθρωπο στον κόσμο των θνητών για όλη του την επίγεια ζωή. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν την Μαία, ως έφορο των υδάτων και για αυτό κατά τον μήνα της αφιέρωναν σπονδές σε αυτήν και τον γιο της Ερμή, σε πηγές και ποτάμια. Επίσης, την συνέδεαν με τους σεισμούς και η πρώτη εορτή του μήνα της, ήταν οι ικεσίες τους στην νύμφη - θεά για να ζητήσουν την προστασία της.

Οι αρχαίοι άνθρωποι την πρώτη ημέρα του Μαΐου τιμούσαν και εξευμένιζαν με αφιερώματα και σπονδές όλες τις πανίσχυρες δυνάμεις που θεωρούσαν ότι προερχόντουσαν από τις ακτίνες του Ήλιου οι οποίες έπεφταν με ορμή επάνω στην επιφάνεια της Γης και την έκαναν να «αναταράσσεται» με αποτέλεσμα να προκαλούνται σεισμοί. Έτσι είχαν μία γιορτή που ονομάζονταν «μαϊμούδισμα» και τιμούσαν την Μαία, που σε αυτήν την περίπτωση την ταύτιζαν με την Μητέρα Γη. Η εορτή ονομαζόταν «Μαϊουμά» και την είχαν αφιερώσει στις κρυφές δυνάμεις της Γης. Τον μήνα της Μαίας, οι αρχαίοι Λατίνοι τελούσαν την γιορτή των «Ροσαλίων», δηλαδή την «γιορτή των ρόδων». Μία γιορτή αφιερωμένη στους προγόνους τους που τους ονόμαζαν «μαίορες» και τους τιμούσαν προσφέροντας τους νεκρόδειπνα. 

Ο ιστορικός Πλούταρχος αναφέρει ότι οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα συνέλεγαν άνθη τον σημερινό Απρίλιο και Μάιο και έπλεκαν στεφάνια. Τα στεφάνια όμως αυτά έπρεπε να είναι φτιαγμένα από τις ίδιες, διότι κάθε τι που δημιουργείται σωστά και ολοκληρωμένα φέρει την ενέργεια του δημιουργού του. 

Ο μήνας Μάιος ήταν ο μήνας της Γης, η οποία εθεωρείτο η πρώτη νύμφη, σύμφωνα με τους Ορφικούς. Δεν είναι λίγες οι φορές που τον μήνα Μάιο η Μητέρα Γη ταυτίζεται με την νύμφη Μαία και ο Πατέρας Ουρανός με τον Δία. Σμίγοντας η Μαία με τον Δία τον Μάιο γεννιέται η Ερμής.Έτσι, τόσο οι αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Ρωμαίοι είχαν αφιερώσει αυτόν τον μήνα στην Γαία-Μαία και για αυτό δεν τελούσαν γάμους κατά τον μήνα αυτό.Στην «γιορτή των Ρόδων», την πρώτη ημέρα του Μαΐου, στόλιζαν τα σπίτια τους με λουλούδια και τα αφιέρωναν τόσο στην Μητέρα Γαία (την πρώτη νύμφη), όσο και στην νύμφη – θεά Μαία αλλά και στον γιο της Ερμή.

Οι έμποροι εκείνη την ημέρα δεν ξεχνούσαν τον Ερμή με το προσωνύμιο Κερδώος, και με αφιερώσεις παρακαλούσαν τον θεό για πολλά κέρδη, όπως ακριβώς άνθιζε η Μητέρα Γαία. Στις αρχές του «μήνα της Μαίας», την πρώτη ημέρα (σημερινή πρωτομαγιά) γινόταν μεγάλη γιορτή στην αρχαία Ρώμη (η Ρώμη είναι ελληνική αποικία Κρητών και Πελοποννήσιων - Πελασγών). Οι άρχοντες της πόλης έκαναν το πρώτο θαλασσινό τους μπάνιο, ακριβώς όπως γίνεται και σήμερα.

Ο κύκλος του στεφανιού έπρεπε να είναι φτιαγμένος από κλωνάρι λυγαριάς, για να συμβολίζει ότι δεν υπάρχει αρχή ούτε τέλος και ότι στην φύση τα πάντα αναγεννιούνται συνεχώς. Το κλωνάρι της λυγαριάς ήταν αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη, διότι έφερνε καλοτυχία και μάλιστα στην Ταυρίδα (σημερινή Κριμαία) βρέθηκε σκαλισμένη εικόνα της θεάς τυλιγμένη σε λυγαριά.

Όλοι οι Ολύμπιοι στους αρχετυπικούς τους ρόλους ήταν θεότητες της φύσης. Το ίδιο ισχύει και για την Άρτεμη. Έτσι, ειδικά οι νέες κοπέλες αφιέρωναν την λυγαριά του μαγιάτικου στεφανιού σε εκείνην για να έχουν καλή τύχη.

Εκτός από την λυγαριά χρησιμοποιούσαν και κλαδιά ελιάς αφιερωμένα στην θεά Αθηνά  και μάλιστα ανθισμένα αλλά και αγιόκλημα, αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο, για να φτιάξουν το στεφάνι τους. Συμβολικά έβαζαν και κάποιο στάχυ, αφιερωμένα στην Μεγάλη θεά Δήμητρα αλλά και κόκκινα λουλούδια ειδικά τριαντάφυλλα, αφιερωμένα στον θεό Απόλλωνα, για να έχουν μία καλή σοδειά. Μαργαρίτες, βιολέτες, γαρύφαλλα, ευωδιαστά τριαντάφυλλα τοποθετημένα επάνω στο στεφάνι, πολύχρωμα λουλούδια της πανέμορφης ανοιξιάτικης φύσης συμβόλιζαν τον ολάνθιστο βίο ενός σπιτιού, μίας πόλης, ενός έθνους.  

Στην αρχαία Ρώμη , κατά τον μήνα Μάιο γινόταν και η γιορτή των «Λεμουρίων» που ήταν μία γιορτή φαντασμάτων, ειδώλων και γενικώς πονηρών πνευμάτων. Οι αρχαίοι άνθρωποι πίστευαν ότι αυτά ήταν δεσμευμένα πνεύματα της ύλης, είδωλα νεκρών, ειδικά εκείνων που είχαν πεθάνει με ξαφνικό και τραγικό τρόπο και δεν αποδεχόντουσαν τον θάνατο. Θεωρούσαν ότι αυτά τα πνεύματα ζούσαν κάτω από την Γη, κυριευμένα από κακία και τρομοκρατούσαν τους ανθρώπους.

Ανάμεσα λοιπόν στο διάστημα 9-13 Μαΐου είχαν την γιορτή των Λεμουρίων, μία παραπλήσια με τα Ανθεστήρια των αρχαίων Ελλήνων που ήταν εκτός των άλλων εορτή αφιερωμένη στις ψυχές των νεκρών. Έτσι ο αρχαίος αυτός κόσμος ξεχώριζε τα πνεύματα ψυχές σε δύο κατηγορίες. Τα πονηρά που λέγονταν «λεμούρια» και τα προστατευτικά που λέγονταν «λάρες». Οι αρχαίοι Ρωμαίοι τελούσαν τα «Λεμούρια» την νύχτα. Κατά την διάρκεια της νύχτας χτυπούσαν χάλκινα αντικείμενα για να διώξουν τα πονηρά λεμούρια πνεύματα και έριχναν έξω από τα σπίτια τους κουκιά που θεωρείτο νεκρική τροφή. Όλοι οι αρχαίοι ναοί των θεών παρέμεναν κλειστοί και δεν ετελείτο κανείς γάμος.

Το Βρέττιον είναι μία ελληνική αποικία της Σικελίας. Εκεί κατά τον Μήνα Απρίλιο και Μάϊο γιόρταζαν τα Ανθεστήρια με κύριο γεγονός την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη. Πίστευαν μάλιστα ότι ακριβώς σε εκείνο το μέρος υπήρχε το χάσμα όπου ο θεός των νεκρών άρπαξε την Κόρη.

Σύνθεση κυρίως από  hastarhellas και kathimerini

Επιλογές, επιμέλεια  αναδημοσιεύσεων και συνθέσεων κειμένων, Πλωτίνος