Η αρπαγή της Ευρώπης, μυθαγωγική και μυσταγωγική προσέγγιση»

Σε κείμενο, η  ομιλία μου : «Η αρπαγή της Ευρώπης. Μυθαγωγική και μυσταγωγική προσέγγιση»,  την οποία οργάνωσαν οι Φρυκτωρίες, και η οποία εδόθη στην Αθήνα, στην αίθουσα ΕΛΛΗΝ.Α.Ι.Σ., στις 14/5/2017.  Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τις Φρυκτωρίες, και τον σύλλογο ΕΛΛΗΝ.Α.Ι.Σ, για την ευγενική φιλοξενία.

Στο  σημερινό μυθαγωγικό μας ταξίδι, επέλεξα τον μύθο της αρπαγής της Ευρώπης,  διότι  αφενός μεν  μπορεί να μας αποκαλύψει πολλά,   για την καταγωγή των Ελλήνων εφόσον σχετίζεται με τον μυθολογικό Έλληνα τον γενάρχη των Ελλήνων,  και αφετέρου διότι έχει αμφισβητηθεί η θέση της χώρας μας σε  σχέση μας με τους υπόλοιπους λαούς και εταίρους στην ήπειρο,  η οποία από την αρχαιότητα  και σύμφωνα με τον ομώνυμο μύθο που θα εξετάσουμε, ονομάζεται Ευρώπη.  

Ας ξεκινήσουμε όμως από τα βασικά, την σπουδαιότητα της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας, η οποία αποτελεί  κατά κοινή ομολογία ,  μία από τις  πλουσιότερες  μυθολογικές παραδόσεις στον κόσμο, για αυτό τον λόγο η λέξη «Μύθος» καθιερώθηκε  αυτούσια σε όλες τις γλώσσες του κόσμου. Η μυθολογία αποτελεί την κωδικοποιημένη συσσωρευμένη εμπειρία του παρελθόντος, ενώ αποτελεί ταυτόχρονα το κλειδί για το «επέκεινα», αλλά και ένα αρχετυπικό  εργαλείο  για την κατανόηση αυτού τού κόσμου. Η σπουδαιότητα των μύθων, ο μυθαγωγικός και μυσταγωγικός  τους χαρακτήρα, αποδεικνύεται από την καθολική και συμβολική τους χρήση κατά την τέλεση των  αρχαίων μυστηρίων.

Αρκεί  κάποιος ασχοληθεί με αγάπη με την αρχαία Ελληνική μυθολογία,  και τότε τα αρχετυπικά μηνύματα που αυτή εντός της «κυοφορεί», είναι ικανά να γονιμοποιήσουν συνειδητά και ασυνείδητα πρότυπα συμπεριφοράς, που αν και δεν αποτελούν σήμερα τα κυρίαρχα, είναι όμως ικανά να ενεργοποιήσουν τον δρόμο της ψυχής και του νου, σε ένα ταξίδι που οδηγεί στην Ιθάκη. Μία Ιθάκη η οποία συμβολίζει μία χώρα όπου αποθεώνονται πανανθρώπινες άυλες αξίες, πρότυπα ηρωισμού, αρετής και ανθρωπισμού, στην πιο αυθεντική μορφή τους.

Στο σημερινό μυθαγωγικό και μυσταγωγικό μας ταξίδι, δεν θα περιοριστούμε σε μία απλή αναφορά του μύθου της αρπαγής της Ευρώπης, αλλά θα επιχειρήσουμε να αποκαλύψουμε τα αλληγορικά αρχετυπικά μηνύματα που εμπεριέχονται στον πυρήνα της. Τι είναι όμως τα αρχέτυπα»; Τα αρχέτυπα, αποτελούν  δομικά στοιχεία όχι μόνο του ατομικού ασυνείδητου νου, αλλά και του  συλλογικού ασυνειδήτου, καθώς συντροφεύουν την  ανθρωπότητα από την αρχή της ιστορίας της.  Τα αρχέτυπα βασίζονται  τόσο στην διαισθητική επαφή μας με το υπερφυσικό , όσο και σε βασικά ανθρώπινα ένστικτα και  ανάγκες, όπως η γέννηση, ο θάνατος,  η επιβίωση, η ασφάλεια, η δύναμη, η εξουσία, και εκφράζονται με σύμβολα όπως ο τροφοδότης ήλιος - κύκλος, η μητέρα-φύση βρεφοκρατούσα, η φωτιά, το δέντρο, ο κύκλος, ο σταυρός, η σελήνη, η ανάσταση κ.λπ.

Η επαφή μας με τον μύθο αποτελεί μία γέφυρα προς  την υπέρ-συνείδηση, το συλλογικό ασυνείδητο  την συλλογική  μνήμη. Με σύγχρονους όρους θα λέγαμε πως είναι ο σκληρός δίσκος της ανθρωπότητας. Και αυτό διότι το συλλογικό ασυνείδητο  περιέχει μνήμες πανάρχαιων εμπειριών του ανθρώπινου είδους, οι οποίες συχνά αναδύονται στα όνειρα  και αναδεικνύονται  μέσω συμβόλων ή των μύθων των διαφόρων εθνών.  

Υπό αυτό το πρίσμα στην Μυθαγωγία και μυσταγωγία,  προσεγγίζουμε τους μύθους ως μία αλληγορική διήγηση του παρελθόντος, η οποία χρησιμοποιεί ως εργαλεία παγκόσμια αρχετυπικά σύμβολα και εικόνες.  Η ψυχή δεν μπορεί να σκεφτεί χωρίς εικόνες», υποστήριζε  ο Αριστοτέλης, ενώ ο Πλωτίνος έλεγε, ότι : « ο δρόμος προς τη Σοφία και την απελευθέρωση από την ύλη βρίσκεται μέσα στην συμβολική αντίληψη – την ανάπτυξη της ενεργητικής φαντασίας που μεταφράζει τα σύμβολα σε Γνώση».

Τα σύμβολα θα λέγαμε πως είναι για τον νου, ότι τα εργαλεία για τα χέρια, μεγιστοποιούν τις δυνατότητες. Αρκεί κάποιος να κατέχει τις κλείδες αποσυμβολισμού,  ώστε να του αποκαλυφθεί μία άλλη  ιστορικά και μεταφυσικά πραγματικότητα, πίσω από το πέπλο της φαντασίας και του συλλογικού ασυνείδητου.  Σε μία τέτοια γραμμή σκέψης και συμβολισμού, θα αναφέρουμε ως παράδειγμα τον τρόπο με τον οποίο ο Πορφύριος αποκωδικοποιεί τον  συμβολικό τρόπο με τον οποίοι απεικόνιζαν οι μυσταγωγοί τον άγαλμα του Διός. 

Στον σύγχρονο κόσμο όπου επικρατεί ο ορθολογισμός,  η μυθολογία δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί με λογικούς όρους. Μπορεί όμως να αποκωδικοποιηθεί χρησιμοποιώντας μεθόδους τις οποίες   μας άφησαν παρακαταθήκη ο Πλάτωνας, οι Στωικοί, οι Νέο Πλατωνικοί, αλλά και πιο σύγχρονοι ερευνητές και επιστήμονες, όπως ο Carl Jung,  και ο Joseph Campell.  Σε αυτούς θα στηριχθούμε για το μαγικό μας ταξίδι στην Ελληνική μυθολογία.

Όσο και εάν δεν το αντιλαμβανόμαστε,  η δύναμη του μύθου ποτέ δεν πέθανε, απλώς  αναπαράγεται  μέσα από την σύγχρονη έβδομη τέχνη, και την λογοτεχνία.  Δεν είναι τυχαίο πως οι μεγαλύτερες κινηματογραφικές επιτυχίες των τελευταίων ετών  όπως, ο πόλεμος των άστρων, το Μάτριξ,  το Άβαταρ, ο άρχοντας των δαχτυλιδιών, ο Harry potter, αποτελούν σύγχρονες μυθολογικές αφηγήσεις  οι οποίες  βασίστηκαν  γύρω από το  ταξίδι του ήρωα το οποίο ακολουθεί ένα σταθερό μοντέλο,  τον  «μονόμυθο» όπως τον αποκαλεί ο Joseph Campell, ένα μοντέλο που ακολουθούν όλοι πολιτισμοί,  βάση του οποίου,  χτίζουν τα διάφορα έπη και τους ηρωικούς τους μύθους.

Ο George Lucas δημιουργός του πολέμου των άστρων, παραδέχεται πως ο Joseph Campell  υπήρξε ο μέντορας, του, ενώ η ιστορία του πολέμου των άστρων αποτελεί ένα κλασσικό έπος, βασισμένο στο αρχέτυπο του μονόμυθου.

Το 1949 ο Joseph Campbell ξεκίνησε μια επανάσταση στην ανθρωπολογία (τη μελέτη των ανθρώπων και του πολιτισμού) με το βιβλίο του «Ο ήρωας με τα χίλια πρόσωπα». Πάνω σε αυτό το βιβλίο βασίστηκε κυρίως η ιστορία του πολέμου των άστρων από τον George Lucas. Βασικό γνώρισμα όλων των μυθολογικών ηρώων, είναι να ξεχωρίσουν από το καθημερινό συνηθισμένο άνθρωπο, και να θυσιαστούν προς χάριν του κοινωνικού συνόλου. Η ατραπός τους ξεκινά με ένα «εσωτερικό ταξίδι»,  το οποίο μέσα από συμβολικά ταξίδια και άθλους,  οδηγεί τον ήρωα στα βάθη της ύπαρξης του, και στην απελευθέρωση από τα πάθη του. Το ταξίδι αυτό έχει ως σκοπό να μας υποδείξει, πως η ατραπός της αυτό-ανακάλυψης δεν σημαίνει να ψάχνεις μόνο για καινούργια μέρη, και να ξεπερνάς τα εμπόδια και τις αντιξοότητες, αλλά κυρίως αυτό: Nα έχεις «καινούργια μάτια», ώστε να βλέπεις τον κόσμο διαφορετικά!. Να ονειρεύεσαι και να επιδιώκεις ένα ωραιότερο κόσμο.

Όπως λέει ο Πλωτίνος :  «Μία ψυχή δεν μπορεί να δει το ωραίο αν δεν είναι ωραία αυτή η ίδια…(...)... Κλειστείτε στον εαυτό σας και κοιτάξτε. Κι αν δε βρίσκετε τον εαυτό σας όμορφο, πράξτε όπως ο δημιουργός ενός αγάλματος που πρέπει να γίνει όμορφο ... κόβει από δω, λειαίνει από κει, κάνει αυτή τη γραμμή πιο ανάλαφρη, εκείνη πιο καθαρή, μέχρι που θα εμφανιστεί ένα όμορφο πρόσωπο...»

Οι όμορφες εικόνες ενεργοποιούν και αντίστοιχα συναισθήματα, και δημιουργούν πολιτιστικά και πολιτισμικά πρότυπα, συμπεριφορές και συνήθειες.  Συνεπώς τα καθημερινά ερεθίσματα  που δεχόμαστε από το περιβάλλον  μέσα στο οποίο δραστηριοποιόμαστε,  μας διευκολύνουν ή μας εμποδίζουν να λειτουργήσουμε με αντίστοιχο τρόπο προς τα κοινωνικά πρότυπα και τον πολιτισμό που αυτά παράγουν. 

Και ποιός άλλος πολιτισμός ανέδειξε το αρχαίο κάλλος και την αρμονία περισσότερο από τους προγόνους μας; Για αυτό το λόγο, η γνώση, η αρμονία  και το κάλλος  υπήρξαν από τους βασικότερους  πυλώνες του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. 

Πριν περάσουμε στο μύθο που θα εξετάσουμε σήμερα,  θα ήταν χρήσιμο να αναφέρουμε λίγα λόγια για την λέξη άγαλμα, καθώς στην συνέχεια  θα ακολουθήσει μία σειρά φωτογραφιών με απεικονίσεις του αγάλματος της αρπαγής της Ευρώπης, από την αρχαιότητα έως σήμερα.   Η λέξη άγαλμα,  ετυμολογείται από το αγάλλομαι (ευχαριστιέμαι) επειδή όταν βλέπουμε ένα όμορφο αρχαίο ελληνικό άγαλμα η ψυχή μας ευχαριστείται, αγάλλεται. Και από το θέαμα αυτό,  επέρχεται η αγαλλίαση. Αν κάνουμε την ανάλυση της λέξης αυτής,  θα δούμε ότι είναι σύνθετη από το αγάλλομαι + ίαση(=γιατρειά). Άρα, για να συνοψίσουμε, όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα (ή οτιδήποτε όμορφο), η ψυχή μας αγάλλεται και γιατρευόμαστε. Και πραγματικά, γνωρίζουμε όλοι ότι η ψυχική μας κατάσταση συνδέεται άμεσα με τη σωματική μας υγεία....

Ίσως για αυτό τον λόγο στην αρχαία Ελλάδα, συνήθιζαν οι σε  «εν Δία φέρουσα γυναίκες» να επισκέπτονται τους ναούς  και να θαυμάζουν τα θαυμάσια  αγάλματα των Θεών, ώστε το «κάλλος και η αρετή τους» να τις  εμπνεύσει! Οι περισσότερες,  αφιέρωναν το παιδί τους στον θεό Απόλλωνα, ο οποίος  εκπροσωπούσε το φως, την αρμονία, την μουσική και την ομορφιά του σώματος,  της ψυχής και γενικότερα  όλες τις ανθρώπινες αρετές,  οι οποίες  αποτελούσαν το  πρότυπο του  ανώτερου ανθρώπου. Θαυμάζοντας το άγαλμα του Απόλλωνος, διαλογιζόμενες  στα πρότυπα που αυτός εκπροσωπούσε για τους αρχαίους Έλληνες, η Ελληνίδα μητέρα  επιδίωκε να γεννήσει ένα παιδί με όμορφο σώμα και ψυχή.

Ο    Εμπεδοκλής αναφέρει πως :  «Κατά την φαντασίαν της γυναικός, κατά την σύλληψιν μορφούνται τα βρέφη. Πολλές φορές γυναίκες ερωτεύθηκαν περικαλλή αγάλματα ηρώων ή θεών και όμοια μ’ αυτούς παιδιά έφεραν στον κόσμο», ενώ ο   Σωρανός (Β’ αιώνας μ.Χ.) αναφέρει ότι «ο τύραννος των Κυπρίων, που ήταν κακόμορφος, ανάγκαζε την γυναίκα του κατά τους πλησιασμούς», να βλέπει «περικαλλή αγάλματα» κι έγινε έτσι πατέρας ευμόρφων τέκνων. Αυτό σήμερα το ονομάζουμε δημιουργικό οραματισμό.

Γενικότερα οι τέχνες αποτελούν μία ατραπό προς ανώτερες διαστάσεις. Η τέχνη η οποία  εκπροσωπείται από τις Μούσες δεν γνωρίζει σύνορα και γλώσσες είναι  μια πανανθρώπινη γλώσσα, η οποία  λειτουργεί με βάση τα τις ψυχικές ανάγκες που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι και οι πολιτισμοί και οι οποίοι εκφράζονται μέσα από τα σύμβολα.

Αγάλματα της αρπαγής της Ευρώπης εμπνευσμένα από τον  ομώνυμο μύθο υπάρχουν σε διάφορες πόλεις του κόσμου. Συγκρίνοντας τις φωτογραφίες από όλα τα αγάλματα ανά τον κόσμο,   εύκολα διαπιστώνουμε (κάτι που δυστυχώς δεν συμβαίνει συχνά),  πως  αυτό που βρίσκεται στο άλσος Περιστερίου είναι το ομορφότερο, καθώς πληροί τις κλασσικές αρχαίο Ελληνικές φόρμες .

Ας περάσουμε όμως στο σημερινό μας θέμα την Ευρώπη. Προς τιμήν της Ευρώπης όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια της ιστορίας μας, δόθηκε στην ήπειρο στην οποία ζούμε, το όνομα Ευρώπη. Η ονομασία Ευρωπαϊκή Ένωση, το νόμισμα ευρώ κ.λπ., έχουν την ίδια προέλευση. Αυτός είναι και ο λόγος που θα εξετάσουμε τον συγκεκριμένο μύθο.

Ας ξεκινήσουμε με την ετοιμολογία του ονόματος Ευρώπη. Σύμφωνα με τον Ησύχιο Ευρώπη σημαίνει «η ευρύωπος», η γυναίκα με μεγάλα (ευρεία) μάτια

(«όπες», από το οπή >  όπ-μα >  όμμα > μάτι), μυ-ωπία, κ.λπ.

Η Ευρώπη ως μυθολογικός χαρακτήρας, ήταν η κόρη της Τηλέφασσας και του Αγήνορα. Όταν μεγάλωσε έγινε ξακουστή για την ομορφιά της και όπως είναι φυσικό,  ο Δίας σαγηνεύτηκε από την ομορφιά της, την ερωτεύτηκε, και βάλθηκε να την αποκτήσει καταστρώνοντας σχέδιο απαγωγής της. 

Το βράδυ πριν την απαγωγή της , η Ευρώπη είδε ένα παράξενο όνειρο. Στο όνειρο αυτό βρισκόταν  ανάμεσα σε δύο γυναίκες, οι οποίες εκπροσωπούσαν  δυο ηπείρους. Τη μια τη γνώριζε, ήταν η Ασία, η ήπειρος όπου κατοικούσε, η άλλη όμως,  της ήταν άγνωστη, ενώ  η θάλασσα  χώριζε  τις δύο γυναίκες και ηπείρους. Οι δυο γυναίκες πάλευαν μανιασμένα για το ποια θα έπαιρνε μαζί της την νεαρή κόρη, την  Ευρώπη. Στο τέλος με τη βοήθεια του Δία νίκησε η άγνωστη γυναίκα, η αντίπαλος της Ασίας.

Η Ευρώπη ξύπνησε τρομαγμένη από τον εφιάλτη, και  αργότερα μέσα στην ημέρα, πήγε με άλλα νεαρά κορίτσια να μαζέψουν άνθη σε ένα κοντινό λιβάδι.

Εκεί εμφανίστηκε ξαφνικά ένας ήμερος υπέροχος άσπρος  ταύρος,  με   χρυσά κέρατα. Η Ευρώπη και οι φίλες της, θαμπωμένες από τον υπέροχο αυτό ταύρο  τον πλησίασαν για να χαϊδέψουν.  Ο μεταμορφωμένος όμως σε ταύρο Δίας  πλησίασε την Ευρώπη και ξάπλωσε στα πόδια της,  η οποία μπήκε στον πειρασμό και κάθισε στην ράχη του.

Ο ταύρος τότε πετάχτηκε επάνω  και καλπάζοντας  προς την θάλασσα, πέταξε προς τις  ακτές της Κρήτης εκεί όπου, σύμφωνα με τον μύθο και αυτός είχε γεννηθεί, και κρυφά μεγαλώσει στο «Δικταίον άντρον»,  πίνοντας το γάλα της Αμάλθειας. 

Το  νυφικό κρεβάτι  όπου  Ο Δίας ενώθηκε με την Ευρώπη το είχαν ετοιμάσει οι Ώρες. Μετά  τον «ιερό γάμο», ο Δίας πρόσφερε στην αγαπημένη του τρία μοναδικά δώρα : έναν χάλκινο γίγαντα, τον Τάλω, για να προστατεύει τόσο τον έρωτά του, όσο και ολόκληρη την Κρήτη, ένα χρυσό σκύλο, στον οποίο κανένα θήραμα δεν μπορούσε να ξεφύγει,  και μια φαρέτρα με βέλη, που ποτέ δεν αστοχούσαν. Ο Δίας  έμεινε κρυφά από την Ήρα με την Ευρώπη, τρείς ημέρες.

Στην συνέχεια μη θέλοντας να αφήσει μόνη της την Ευρώπη, η οποία  ήταν ήδη  σε εν Διαφέρουσα κατάσταση από τον Δία με τρεις γιους,  τον  Μίνωα, τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα, την πάντρεψε με τον βασιλιά της Κρήτης  Αστέριο. Μέσω του Αστέριου η Ευρώπη συνδέεται με τον Έλληνα, τον μυθολογικό  γενάρχη των Ελλήνων.

Ο Αστέριος  ως ο θνητός σύζυγος της Ευρώπης, καταγόταν  άμεσα από τον  μυθικό Έλληνα,  ο οποίος ήταν γιός του Δευκαλίωνα και της Πύρας.  Ο Έλληνας ήταν εγγονός του Προμηθέα και είχε τρείς γιούς. Τους  Αίολο,  Δώρο και  Ξούθο. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, ο  Έλληνας κληροδότησε :

Τη Θεσσαλία στον  Αίολο, ο οποίος υπήρξε ο γενάρχης των Αιολέων,

Τη Στερεά Ελλάδα στον  Δώρο, ο οποίος υπήρξε ο γενάρχης των Δωριέων και

Τη Πελοπόννησο στον Ξούθο,  ο οποίος υπήρξε των Ιώνων και των Αχαιών.

Κατ΄αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά του Έλληνα,  έγιναν γενάρχες των τεσσάρων φυλών της Ελλάδας (Αιολέων, Αχαιών, Δωριέων και Ιώνων), ενώ ο ίδιος έγινε γενάρχης όλων των Ελλήνων. Για αυτό τον λόγο, και  σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, όλοι οι κάτοικοι του Ελληνικού χώρου,  πήραν το όνομά τους απ’ αυτόν. Αξιοσημείωτο είναι ότι προηγουμένως οι διαμένοντες στον χώρο της σημερινής Ελλάδος, ονομάζονταν Γραικοί, ονομασία που - μέσω του λατινικού Graecus - επέζησε σε όλες τις λατινογενείς ακόμη και τευτονικές γλώσσες. 

Ο Θουκυδίδης αποδέχεται τον Έλληνα ως ιστορικό πρόσωπο που έζησε και έδρασε σε εποχές πολύ παλαιότερες του Τρωικού Πολέμου, ενώ ο Όμηρος δεν τον αναφέρει, αλλά ονομάζει «Έλληνες» τους κατοίκους της Φθίας της Θεσσαλίας (Μυρμιδόνες). Κατά μια παράδοση, στην πόλη Μελίτεια της Φθιώτιδας υπήρχε άγαλμα του Έλληνα. Το όνομα του Έλληνα έφερε και ο γιος του Φθίου, τρισέγγονος του Έλληνα και εγγονός του Αχαιού.

Για να τιμήσουν λοιπόν την Ευρώπη,  όταν αυτή πέθανε οι θεοί και οι  άνθρωποι,  έδωσαν στην ήπειρο που εγκαταστάθηκε, το όνομά Ευρώπη. Είναι λοιπόν αντίφαση, να αναρωτιόμαστε εάν είμαστε Ευρωπαίοι, εμείς οι απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων, ή εάν η Ελλάδα θα παραμείνει στην Ευρωπαϊκή οικογένεια. 

Ευρώπη δίχως την Ελλάδα δεν νοείται, σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει τόσο  η ήπειρος να αλλάξει όνομα, όσο και νόμισμα. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα λόγω της στρατηγικής της θέσης, ήρθε από την αρχαιότητα σε πρόσμιξη με πολλούς λαούς και πολιτισμούς, για αυτό τον λόγο και υπήρξε πάντα μία γέφυρα ανάμεσα στην Ανατολή και την δύση. Μέσα από το μπόλιασμα αυτό προέκυψε ο Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός,  αλλά και πανανθρώπινες άυλες αξίες που εξακολουθούν και εμπνέουν την ανθρωπότητα. Για αυτό και το μεγαλείο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, είναι πανανθρώπινο, ήταν και είναι  θέμα τρόπου,  και όχι τόπου.

 

Η αρχαία Ελληνική κοσμοθέαση, αφορά ένα σύνολο αρετών, αξιών, αντιλήψεων για τη φύση του κόσμου και του ρόλου του ανθρώπου εντός αυτού. Προϋποθέτει την αγάπη για τη γνώση και τη διαρκή αμφισβήτηση των πάντων, με σκοπό την εξελικτική πορεία της νόησης, ενώ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη του ατόμου ως πολιτικό ον, στο εδώ και στο τώρα. Ένας τέτοιος  τρόπος σκέψης και δράσης  δεν μεταβιβάζεται  βιολογικά  μέσω των γονιδίων στους απογόνους, αλλά προϋποθέτει  παιδεία, και την  υιοθέτηση μίας στάσης ζωής, ένα βίωμα που πρέπει κανείς ν’ αγωνίζεται εφ’ όρου ζωής για να το διατηρήσει. Η στάση αυτή βίου, προϋποθέτει γνώση και εκτίμηση των αξιών που θεμελιώνονται με την παιδεία και ολοκληρώνονται με την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης.  

Δυστυχώς  όμως σήμερα,  η Ελλάδα πορεύεται αποκομμένη από τον ομφάλιο λώρο που μας συνδέει με τον ελληνικό πολιτισμό, εφόσον οι περισσότεροι Έλληνες σήμερα, αγνοούν βασικά στοιχεία για την αληθινή τους ταυτότητα, θεωρώντας την ελληνικότητα κληρονομικό δικαίωμα, και όχι βίωμα και καθημερινή κατάκτηση.

Είναι συνεπώς αναγκαίος περισσότερο από ποτέ, ο ρόλος της εκπαίδευσης στην διαμόρφωση ενός πολίτη με αξίες και γνώσεις, που θα τον καταστήσει ικανό να αναπτύξει το κριτικό του πνεύμα, διαφυλάσσοντας ταυτόχρονα την ιστορική μας κληρονομιά, προφυλάσσοντας την γλώσσα μας, και αναπτύσσοντας την ελληνική συνείδηση ως τρόπο ζωής, παράγοντας και προβάλλοντας τέλος εκ νέου, αυτό που γνωρίζαμε καλύτερα από οτιδήποτε άλλο στο παρελθόν, τον πολιτισμό και την προάσπιση των άυλων αξιών..

Στην συνέχεια θα επιχειρήσω τον αποσυμβολισμού του μύθου.  Ενός μύθου που όχι μόνο αποτυπώνει το ιστορικό μεταίχμιο από την  μητριαρχία στην πατριαρχία, και την σταδιακή ανάπτυξη του Ολυμπιακού πάνθεου, αλλά σηματοδοτεί και μία εξόχως σημαντική  ατραπό μύησης.  Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ξετυλίξουμε τον μίτο της Αριάδνης...

Όπως  προαναφέρθηκε  ο Δίας γεννήθηκε στην Κρήτη, και πήρε την μορφή του Ταύρου, για να προσεγγίσει την Ευρώπη.  Για αυτό ίσως τον λόγο, ο Μινωικός πολιτισμός χρησιμοποιούσε ως σύμβολα τα κέρατα του ταύρου, ενώ μία από τις σημαντικότερες μορφές της Μινωικής μυθολογίας υπήρξε ο Μινώταυρος.  

Από την ένωση του Δία με την Ευρώπη,  γεννήθηκαν: ο Μίνωας, ο Ραδάμανθυς, και ο Σαρπηδώνας, οι οποίοι έγιναν οι κριτές του κάτω κόσμου. Ο Μίνωας παντρεύτηκε την Πασιφάη και μαζί της απέκτησε τέσσερεις γιούς, τον Ανδρόγεω, το Δευκαλίωνα, το Γλαύκο και τον Κατρέα,  και τέσσερις κόρες, την Ακάλλη ή Ακαλλίδα, την Αριάδνη, τη Φαίδρα και την Ξενοδίκη.

Μετά τον θάνατο του πατέρα του Αστερίωνα,  ο Μίνωας διεκδίκησε  τον θρόνο της Κρήτης. Για να ενισχύσει την θέση του, ζήτησε ένα  Θεϊκό σημάδι από τον Ποσειδώνα, ο οποίος  του έστειλε ένα υπέροχο άσπρο ταύρο, τον οποίο του ζήτησε να θυσιάσει στον ίδιο. Συνεπαρμένος όμως ο Μίνωας, από την ομορφιά του ζώου,  απέφυγε να τηρήσει την υπόσχεσή του,  θυσιάζοντας έναν άλλο ταύρο στη θέση του, νομίζοντας ότι θα κατόρθωνε να ξεγελάσει τον θεό της θάλασσας

Αυτό είχε ως  αποτέλεσμα να προκληθεί η  οργή του Ποσειδώνα, ο οποίος έκανε την Πασιφάη (το Φάος όλων =  Το Φως όλων) κόρη του Ήλιου και της Περσίδας, να ερωτευτεί τον ταύρο. Ο Δαίδαλος  κατασκεύασε ένα ομοίωμα αγελάδας, μέσα στο οποίο μπήκε η Πασιφάη ώστε να έρθει σε ερωτική επαφή με τον ταύρο. Από αυτή την παρά φύση συνεύρεση,  γεννήθηκε το τέρας  μισός άνθρωπος,  μισός ταύρος Μινώταυρος . Ας  εξετάσουμε σε αυτό το σημείο τι συμβολίζει ο Μινώταυρος, καθώς διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο στην ιστορία μας.

Ο Μινώταυρος όπως και όλα τα τερατόμορφα όντα  στην αρχαία Ελληνική μυθολογία όπως οι Κένταυροι, η Μέδουσα, ο Πάνας,  κ.λπ., συμβόλιζαν με ψυχολογικούς όρους, τις φοβίες που γεννούσε το ασυνείδητο στον αρχαίο Έλληνα, το οποίο αντιπροσώπευε την σύγκρουση ανάμεσα στις απειλητικές μορφές ενός άγνωστου και σκοτεινού και απειλητικού κόσμου, έναντι του γνωστού και τακτοποιημένου κόσμου της λογικής και της συνείδησης. Τα πλάσματα αυτά απεικονίζονται  ως τέρατα ή με μορφές που δεν υπάρχουν στην φύση, διότι  στην πραγματικότητα αφορούν συνειδησιακές και συναισθηματικές καταστάσεις,  τις οποίες αδυνατούμε να ελέγξουμε. Και δεν τις ελέγχουμε διότι δεν είναι σταθερές και ορατές.

Οι  πρόγονοι μας απεικόνισαν  αριστοτεχνικά  την αγωνιώδη αυτή προσπάθεια τους να τιθασεύσουν την  άγνωστη και  ζωώδη  ανθρώπινη  φύση, στις παραστάσεις που υπάρχουν στις μετώπες του Παρθενώνα. Εκεί όπου απεικόνισαν  την Τιτανομαχία και την Κενταυρομαχία. Ήθελαν καταυτό τον τρόπο, να συμβολίσουν την τελική υπεροχή  της ηθικής και της λογικής απέναντι στο παράλογο και ανεξέλεγκτο συναίσθημα.

Για αυτό τον λόγο, στο εξωτερικό τμήμα του Παρθενώνα του ναού της σοφίας, αναδεικνύεται ο ασταμάτητος πόλεμος πνεύματος και ύλης, λογικής και παραλόγου.  Όπως ακριβώς η Παρθένα Αθηνά γεννήθηκε  δίχως,  μητέρα μέσα από το κεφάλι του Δία, έτσι και ο άνθρωπος που γνωρίζει ποιά είναι η πραγματική του υπόσταση, έχει κατακτήσει συνεπώς το « γνώθι σαυτόν»,  αναγνωρίζει εντός του, την πραγματική του φύση, η οποία είναι ομοούσια προς τους θεούς. Οι πρόγονοι μας χρησιμοποίησαν την λέξη Ενθουσιασμός για να περιγράψουν αυτή την μαγική στιγμή, κατά την οποία ο άνθρωπος  αναγνωρίζει τον Θεό μέσα  τους.  

Σύμβολο που σχετίζεται με τα διπλά ιερά κέρατα είναι ο ιερός διπλός πέλεκυς ή λάβρυς στον οποίο αποδίδονταν, θεραπευτικές, μαγικές, προφυλακτικές ιδιότητες. Έτσι όπου τοποθετούνταν, θεωρείτο ότι έθετε το οικοδόμημα ή το αντικείμενο που ευρίσκονταν υπό υψηλή προστασία και κατ’ αυτόν τον τρόπο προσδοκούσαν την αποφυγή κάποιας βεβήλωσης. Θεωρούνταν το κατ’ εξοχήν σύμβολο της καθαγίασης και της μύησης. Επομένως συμβόλιζε την ψυχή που οδεύει για την θέωση και την ολοκλήρωση. Ο διπλός πέλεκυς συνήθως βρισκόταν στο κέντρο του όποιου ιερού, για να φανερώνει την ιερότητα και το «άβατο» αυτού του μέρους. Εκτός των άλλων συμβόλιζε την δημιουργική ένωση δύο εκ των δυνάμεων της φύσης, δηλ. της παραγωγικής και της γονιμοποιού, του πνεύματος και της ύλης,  του θεού και του ανθρώπου.

Τα κέρατα   εκτός από τον ταύρο, παραπέμπουν και στην σελήνη  λόγω της ομοιότητας του μηνίσκου της Σελήνης (μισοφέγγαρου) με τα κέρατα της αγελάδας. Η Σελήνη αποτέλεσε και αποτελεί για την ανθρωπότητα ένα παγκόσμιο και διαχρονικό πνευματικό σύμβολο, τη θηλυκή αρχή της δημιουργίας του Κόσμου, καθώς και την πόρτα προς την απόκρυφη φύση της ανθρωπότητας και του σύμπαντος, προς εκείνο δηλαδή που μένει άφατο στην συνηθισμένη θέαση της Φύσεως. Οι σεληνιακές φάσεις, της Νέας Σελήνης, της Πανσελήνου και της Σελήνης σε χάση, συνδέθηκαν με την Άρτεμη (παρθένος), τη Σελήνη (γόνιμη μητέρα) και την Εκάτη (γριά), αντίστοιχα. 

Το  όνομα της Ευρώπης, παραπέμπει   στη Σελήνη, καθώς είναι αυτή που βλέπει τα πάντα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ονόματα της Τηλέφασσας, και της Πασιφάης .  Γενικότερα, όλες οι ηρωίδες του Kρητικού μύθου, όπως η Αριάδνη και η Βριτόμαρτις ή Δίκτυννα έχουν ονόματα, που μας ανάγουν στον λατρευτικό κύκλο της Άρτεμιδος, δηλαδή αναφέρονται στη Σελήνη.

Αστρολογικά εποχή της μητριαρχίας έλαβε χώρα την εποχή του Ταύρου η οποία ανέτειλε το 4498 π.χ. όταν ακόμα οι θηλυκές Θεότητες η μεγάλη Πότνια Θεά των όφεων στην Κρήτη, κυριαρχούσαν στην λεκάνη της Μεσογείου. Σε αυτήν την περίοδο άνθισε ο Μινωικός Πολιτισμός, όπου ο ταύρος ήταν από τα πιο Ιερά σύμβολα και κυρίαρχη Θέση στο πάνθεο του κατείχε η Θεά των Όφεων.

Το τέλος της εποχής του Ταύρου σηματοδότησε τη γέννηση της εποχής του Κριού, (2.232 π.χ. -166 π.χ.),  κατά την οποία έγινε η σταδιακή υποβάθμιση των Θηλυκών Θεοτήτων, η γέννηση τους Δία στην Κρήτη, και η τελική  επικράτηση των Ηλιακών  Λατρειών και των μεγάλων βασιλέων,  όπου άρχισε να αναπτύσσεται το Μοτίβο του Θανάτου και της Αναγέννησης με τις Θεές να παίζουν ένα δευτερεύοντα ρόλο στο Κοσμικό Δρώμενο στο οποίο πρωταγωνιστεί ο Θνήσκων Θεός. 

Ιστορικά  ο μύθος της  Ευρώπης,  συμβολίζει την μετάβαση  μίας ολόκληρης κοινωνίας αλλά και εποχής,  όπου από την προσπάθεια κατευνασμού των μαγικών δυνάμεων της φύσης,  ο άνθρωπος σηκώνει το κεφάλι προς τον Ουρανό, για να αναγνωρίζει την Θεία πνευματική καταγωγή του στους Ουρανούς.  Στον Ελληνικό χώρο αυτό γίνεται για πρώτη φορά στην Κρήτη, εκεί όπου γεννήθηκε ο Δίας. Η  σελήνη  φωτίζει τον Ουράνιο θόλο την νύχτα,  δανειζόμενη το φως από τον Ήλιο. Σκοπός του ανθρώπου να καταστεί αυτόφωτος, και όχι ετερόφωτος όπως η Σελήνη… 

 Στον  μύθο της Ευρώπης  έχουμε επανάληψη κοινών αρχετυπικών  μυητικών μοτίβων. Όπως είναι γνωστό τα αρχαία μυητικά δρώμενα σχετίζονταν με κάποιο μύθο.  Ο μυούμενος ή ήρωας που σχετίζεται με τον μύθο,   υπόκειται σε μια πνευματική μεταμόρφωση μετά το πέρας των δοκιμασιών. Η ίδια διαδικασία παρουσιάζεται καθολικά σε μύθους ανά τον κόσμο ως ο μονόμυθος του Campell, και εμπεριέχει αρχέτυπες μορφές με χαρακτηριστικότερη το αρχέτυπο του ήρωα, τον πρωταγωνιστή της ιστορίας. 

Η  Ευρώπη απομακρύνεται  από την εστία της, μένει με τον Δία τρείς ημέρες στο Δικταίο άντρο,   όπου τελείται ιερός γάμος με τον πατέρα των Θεών. Η θνητή Ευρώπη η οποία  συμβολίζει την ύλη,  ενώνεται με την Θεία πνευματική φύση  και αποκτά τρία παιδιά.  Μία ιερή  τριάδα, τον Μίνωα,  τον Ραδάμανθυ και τον Σαρπηδόνα, οι οποίοι θα γίνουν οι κριτές του κάτω κόσμου…

Κατά τον ίδιο τρόπο όλοι οι μυθικοί ήρωες απομακρύνονται από τις εστίες τους,  περνούν  δοκιμασίες,  συχνά κατεβαίνουν σε σπήλαια, όπου αντιμετωπίζουν φύλακες ή τέρατα.  Στο αποκορύφωμα των δοκιμασιών, πολλοί  ήρωες υπόκεινται σε μία υπέρτατη δοκιμασία, την κάθοδο στον Άδη, κερδίζοντας  τελικά την  υπέρτατη ανταμοιβή τους. Η  σημασία αυτού του θριάμβου είναι η διεύρυνση της συνείδησης τους,  και η άνοδος στον  «πνευματικό Όλυμπο».

Γενικά οι ήρωες για τους αρχαίους Έλληνες σηματοδοτούσαν την ικανότητα «υπέρβασης» και «εξύψωσης του ανθρώπου», καθώς ως «ημίθεοι» αποτελούσαν τον σύνδεσμο ανάμεσα στους Θεούς και τους ανθρώπους. Ήταν οι λίγοι, «εκλεκτοί», οι οποίοι ακολουθούσαν την δύσκολη «ατραπό».

Μία «ατραπό», η οποία προϋπόθετε να υπερβούν τα ανθρώπινα. Ήταν αυτοί που «αναλάμβαναν» να θυσιαστούν για το κοινωνικό σύνολο, ώστε να ευημερεί η κοινωνία. Θυσίαζαν το «εγώ», για το «εμείς», παρότι και αυτοί ήταν αναγκαστικά υποταγμένοι στο πεπρωμένο και στα «τερτίπια» των Θεών. Μέσα από τους άθλους και την τραγικότητα της πορείας τους, υπήρξαν οι «λυτρωτές» της ανθρωπότητας.

Μέσα από τις «συμβολικές» δοκιμασίες που έπρεπε να ξεπεράσουν, έβγαιναν τελικά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θριαμβευτές, αφήνοντας παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές, την προσωπική θυσία, την λαχτάρα του θνητού ανθρώπου για αθανασία, την αναζήτηση της Θεϊκής μας υπόστασης, την αναζήτηση εν τέλη του αληθινού προορισμού της ψυχής. Το αρχέτυπο του ήρωα ήταν, είναι και θα είναι για πάντα ζωντανό.  Το αρχέτυπο του ήρωα, ήταν είναι και θα είναι διαχρονικό. Σε ένα διαφορετικό πολιτισμικό πλαίσιο για παράδειγμα , ο σύγχρονος ο ήρωας του Hollywood  Arnold Schwarzenegger, αναφέρει  σε συνέντευξη του:

 «Από μικρός είχα ιδιαίτερη αγάπη στην Ελλάδα, στους αρχαίους μύθους και ήρωες. Για εμάς, που έχουμε ασχοληθεί με το body building, η αρχαία Ελλάδα είναι πάντα στο επίκεντρο, νιώθουμε σαν συνεχιστές των αρχαίων Ελλήνων και για αυτό το λόγο αγαπώ ιδιαιτέρως τον Ηρακλή».

Όταν το 1984 με πρωτοκάλεσε ο JamesCameron για να παίξω στον Εξολοθρευτή, δεν μου άρεσε καθόλου ο ρόλος και του είπα:  «δεν θέλω να παίξω ένα χαρακτήρα που δεν είναι ηρωικός». Στις επιφυλάξεις μου απάντησε:

«Μην ανησυχείς, ο τρόπος που θα κινηματογραφήσω την ταινία θα είναι τέτοιος που εσύ, αν και θα είσαι ο “κακός”, στο τέλος θα είσαι ο απόλυτος ήρωας». Τότε δεν κατάλαβα τι εννοούσε, όταν όμως είδα την ταινία, συνειδητοποίησα ότι είχε δίκιο»!

Στην ιστορία,  που εξετάζουμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα,  διαδραματίζει  ο Θησέας. Ο Θησέας κατερχόμενος στον λαβύρινθο της Κρήτης, σκότωσε τον φοβερό  Μινώταυρο, στον οποίο θυσίαζαν κάθε χρόνο επτά νέες κι επτά νέους Αθηναίους. Η κατάβαση του Θησέα στον λαβύρινθο, και ο  φόνος του Μινώταυρου,  αφορά μία συμβολική «μυητική διαδικασία»,  μέσα από την οποία μπορεί ο άνθρωπος να βγει  νικητής από τον σκοτεινό κόσμο του ανεξερεύνητου «λαβύρινθου του εγκεφάλου».  Ο Λαβύρινθος είναι οι άγνωστες πτυχές  του εγκεφάλου μας (συγκρίνετε το σχήμα του εγκεφάλου και του λαβύρινθου) ,  ο «Μινώταυρος»,  είναι το υποσυνείδητο , τα πάθη, οι φοβίες, οι εξαρτήσεις που μπορούν να μας καθηλώσουν, να μας  καθυποτάξουν.  

Ο  Θησέας  στον μύθο που εξετάζουμε αντιπροσωπεύει την αυτεπίγνωση, τον συνειδητό ανώτερο άνθρωπο, ο οποίος  θυσιάζει το εγώ για το εμείς.  Φτάνοντας ο  Θησέας στην Κρήτη,  γνωρίζει την κόρη του Μίνωα, την Αριάδνη. Ο Θησέας υπόσχεται στην Αριάδνη αιώνια πίστη, και εκείνη τον συμβουλεύει πως να εξέλθει του λαβύρινθου. Την λύση της προσφέρει ο αρχιτέκτονας του Λαβύρινθου Δαίδαλος. Δίνει λοιπόν, η Αριάδνη στον Θησέα  ένα κουβάρι για  να το δέσει στην είσοδο του Λαβύρινθου, με την συμβουλή  να το ξετυλίγει καθώς θα προχωρά. Αν τα κατάφερνε να απαλλαγεί από τον Μινώταυρο, δεν είχε παρά να τυλίγει πάλι το κουβάρι περπατώντας πίσω, ώσπου να ξαναβγεί. «Αυτεπίγνωση»..!

Ο Θησέας βγαίνοντας νικητής από τον σκοτεινό λαβύρινθο, επιβεβαίωσε τον χαρακτηρισμό του ήρωα, κερδίζοντας ταυτόχρονα ένα βασίλειο, αυτό της ανώτερης φύσης του.  Το μήνυμα ξεκάθαρο. Ζούμε στον Λαβύρινθο της υποκειμενικής αντίληψης του προγραμματισμένου νου μας , σε ένα κόσμο φαινομένων, του «φαίνεσθε»,  και όχι του πραγματικού «είναι», μίας πραγματικότητας την οποία έχουν διαμορφώσει οι ατελής πέντε αισθήσεις μας.

Η Αριάδνη όπως υποδεικνύει  το όνομα της, άρια+αγνή = πολύ αγνή,  είναι η ανώτερη φύση μας που στέκει αρωγός, σε όλες τις ανώτερες δράσεις. Ο  «Μίτος της Αριάδνης», συμβολίζει  το ιερό εκείνο Θεϊκό κομμάτι της ύπαρξης μας, το οποίο βρίσκεται βαθιά μέσα στην ύπαρξη μας, και το οποίο μοιραζόμαστε με το σύμπαν . Δεν είναι ίσως τυχαίο, πως ο  «μίτος» έχει κοινή ρίζα με το μιτοχόνδριο και το D.N.A.

Σκοπός συνεπώς  του ανθρώπου η αυτογνωσία, η επανασύνδεση με την Θεϊκή του υπόσταση ως υιός Θεού, και η αναγνώριση της αδιάρρηκτης σχέσης του με το σύμπαν.  Όπως χαρακτηριστικά προτρέπει ο Πυθαγόρας :  «Άνθρωπε γνώρισε τον εαυτό σου και θα γνωρίσεις το Σύμπαν και τους Θεούς».  Η μυθολογία συνεπώς,  μπορεί να σταθεί αρωγός σε μία τέτοια προσπάθεια, συνειδησιακής μεταμόρφωσης του ανθρώπου. 

Το μήνυμα που  μπορούμε να πάρουμε συνεπώς  από την αρχαία Ελληνική μυθολογία είναι ένα. Η ευθύνη μας στη ζωή είναι να δημιουργήσουμε το ανώτερο.  Οι ηρωικοί μυθολογικοί χαρακτήρες  μπορούν ακόμα και σήμερα να σταθούν  αρωγοί και οδηγοί στην προσπάθεια  μας αυτή. Ο πνευματικός άνθρωπος ως  ένας ήρωας,  έχοντας αντιληφθεί τις αληθινές αξίες της ζωής, εργάζεται για την αρετή, την ενότητα και την πνευματικότητα προς όφελος του συνόλου. Ως επίλογο θα χρησιμοποιήσω τα λόγια του Giordano Bruno:

«Θα έρθει η μέρα που ο άνθρωπος θα ξυπνήσει από την λήθη και θα καταλάβει επιτέλους ποιος είναι πραγματικά και σε ποιον παρέδωσε τα ινία της ύπαρξης του, σε ένα παραπλανητικό μυαλό, ψευδή, που τον κρατά και τον καθιστά σκλάβο.

Ο άνθρωπος δεν έχει όρια και όταν μια μέρα θα το καταλάβει και θα το συνειδητοποιήσει, θα είναι ελεύθερος και εδώ σε αυτόν τον κόσμο. Είτε μας αρέσει είτε δεν μας αρέσει, εμείς είμαστε η αιτία του εαυτού μας. Έχοντας γεννηθεί σε αυτόν τον κόσμο, πέφτουμε στην ψευδαίσθηση των συναισθημάτων… πιστεύουμε σε ότι βλέπουμε. Αγνοούμε πως είμαστε τυφλοί και κουφοί. Τότε μας επιτίθεται ο φόβος και ξεχνάμε πως είμαστε θεϊκοί, πως μπορούμε να αλλάξουμε την πορεία των συμβάντων, ακόμα μέχρι και το ζωδιακό κύκλο.

Δεν γνωρίζω το πότε, αλλά γνωρίζω πως έχουμε έρθει πάρα πολλοί για να αναπτύξουμε τέχνες και επιστήμες, για να βάλουμε τα θεμέλια ενός νέου πολιτισμού που θα ανθίσει, απρόσμενα, αναπάντεχα, τότε που η εξουσία θα έχει την ψευδαίσθηση πως έχει νικήσει!»

Χλέτσος Βασίλης για την  Μυσταγωγία - Μυθαγωγία