Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς

Τα «Κάλαντα» της Πρωτοχρονιάς έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Λίγοι ίσως γνωρίζουν όλο το περιεχόμενό τους,  και  την προέλευσή τους. Ακόμα λιγότεροι ίσως έχουν αναρωτηθεί για το παράξενο περιεχόμενο τους.Είναι βέβαιο ότι στο Άσμα που ακούγεται σήμερα στις γειτονιές είναι ενσωματωμένα τουλάχιστον τέσσερα«Άσματα Αγερμού» που μάλλον ανάγονται στη Βυζαντινή εποχή. 

Η πρώτη ενότητα είναι μια τυπική ευχή να είναι καλή η Πρωτομηνιά και η είσοδος του Νέου Έτους:

«Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά, κι  αρχή - Καλός μας χρόνος..».Η επόμενη ενότητα όπως φαίνεται προέρχεται από την «Λόγια» Παράδοση.Κάποιος Διδάσκαλος (ή ιερέας) δίδαξε στους μαθητές του την μεγάλη «Δεσποτική Εορτή» της «Περιτομής του Χριστού» : Ο Χριστός με το Αιγυπτιακό - Σημιτικό Έθιμο της Περιτομής οκτώ ημέρες μετά την γέννησή του «βγαίνει να γνωρίσει τον κόσμο και γίνεται αποδεκτός από τους συμπατριώτες του» :

«Αρχή που βγήκεν ο Χριστός, Άγιος και Πνευματικός, στην γήν να περπατήσει, και να μας καλοκαρδίσει...»

Από την Λόγια Παράδοση φαίνεται να προέρχεται και η τρίτη ενότητα που αναφέρεται στην μνήμη του Μεγάλου Βασιλείου. Είναι πιθανό μάλιστα να σχετίζεται με τον Αρέθα Επίσκοπο Καισαρείας και με την προσπάθεια να μορφωθούν οι πληθυσμοί της Μ. Ασίας τον 10ο αι. μΧ.Ο Μέγας Βασίλειος προβάλλεται ως φορέας της παιδείας - που προτρέπει τους γονείς να μορφώνουν τα παιδιά τους. Προβάλλεται επίσης η ιερή τέχνη του καλλιγράφου που πάντα στην Βυζαντινή εικονογραφία κρατά ειλητάριο («χαρτί»), Κάλαμο («πέννα») και «Καλαμάριον» (μελανοδοχείο) : 

«Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία.
Βαστάει πέννα και χαρτί,χαρτί και  καλαμάρι,
[με] Το καλαμάρι έγραφε, και [με] το χαρτί ομίλει....
Και στο ραβδί του ακούμπησε να πει το Αλφαβητάρι...»

Όμως στους στίχους του Πρωτοχρονιάτικου άσματος παρεμβάλλονται άλλοι στίχοι που φαινομενικά δεν «δένουν». Για παράδειγμα τι θα πει  «Αρχιμηνιά - κι Αρχιχρονιά - ψηλή μου δενδρολιβανιά»!!  

Ή τι θα πει :  «χαρτί και καλαμάρι - δες κι εμέ το παλικάρι»!!! 

Αν και είναι παράξενες για εμάς οι φράσεις αυτές,  είναι πολύ απλή η προέλευσή τους. Ιδού η  παράξενη και χαριτωμένη ιστορία αυτών των στίχων που παρεμβάλλονται.Για την τελική διαμόρφωση του άσματος που γνωρίζουμε σήμερα, έπαιξαν ρόλο «Καλανδιστές» που αυτοσχεδίαζαν. 

Μάλιστα από τον 13ο  αι - όταν οι «Καντάδες» ήταν της μόδας (και ήταν δύσκολο στους νέους χαμηλών τάξεων να πλησιάζουν και να συζητούν με «αρχοντοπούλες») κάποιος τολμηρός νέος ενώ έψελνε τα Κάλαντα στο πρόπυλο ενός αρχοντικού, σκέφτηκε να στείλει «μήνυμα»  στην νέα  που κρυμμένη τον άκουγε απ' «τα ψηλά τα παραθύρια» και φαινομενικά έκανε πως δεν τον καταδέχεται.

Ο νέος χρησιμοποιεί ωραίες εκφράσεις και έξυπνα κοσμητικά επίθετα για να κολακεύσει την νέα. Τόσο η τόλμη όσο και η τέχνη του νέου να συνδυάζει στίχους, μας επιτρέπει να υποθέσουμε με επιφύλαξη ότι πρόκειται για μορφωμένο νέο (ίσως Επτανήσιο) της εποχής της Φραγκοκρατίας. Αρχίζει λοιπόν και βάζει ενδιάμεσους στίχους (αυτούς με τα αστεράκια). Με αυτόν τον τρόπο και τα κάλαντα θα έλεγε ακολουθώντας τους κοινωνικούς κανόνες αλλά ταυτόχρονα θα παίνευε την καλή του..!

Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά
Ψηλή μου δεντρολιβανιά (*)

Κι αρχή καλός μας χρόνος
Εκκλησιά με τ' άγιο θόλος (*)

Άγιος Βασίλης έρχεται
Και δε μας καταδέχεται (*)

Από την Καισαρεία
Συ είσ' αρχόντισσα κυρία (*)

Βαστάει πένα και χαρτί
Ζαχαροκάντυο ζυμωτή (*)

Χαρτί χαρτί και καλαμάρι
Δες και με το παλικάρι (*)

Ας προσέξουμε τις προσθήκες  λοιπόν.. : Προσφωνεί την νέα στο μπαλκόνι :

«Ψηλή μου δεντρολιβανιά, εκκλησιά μετ' Άγιο θόλος..»

Και συνεχίζει ανακατεύοντας τις παρακάτω φράσεις στο Άσμα της Πρωτοχρονιάς :

«Για δεν μας καταδέχεσαι;; Συ είσαι Αρχόντισσα Κυρία...Ζαχαρο - καρδιο - ζύμωτη,  Δες και εμέ το παλικάρι!!»

Την αποκαλεί ψηλή, σαν δεντρολιβανιά. Προφανώς λόγω του ότι  φορούσε ένα από τα ψηλά τα κωνικά καπέλα με το τούλι στην κορυφή, την παρομοιάζει με Εκκλησιά με το Αγιο θόλος (θόλος εκκλησίας). Της λέει ότι δεν τον καταδέχεται (ο Άη Βασίλης δεν έχει να κάνει!) γιατί είναι αρχόντισσα κυρία.Τέλος κλείνει με τις γαλυφιές! Την λέει ζαχαροκάντυο ζυμωτή, δηλαδή φτιαγμένη από ζάχαρη (γλυκειά μου) και την παρακαλεί να του ρίξει μια ματιά.

Έτσι λοιπόν αυτά τα παράδοξα Κάλαντα πέρασαν από γενιά σε γενιά και έγιναν τα πιο διαδεδομένα σε όλο τον ελληνικό χώρο..

Σύνθεση, βασισμένη  κυρίως σε κείμενο του Γιώργου   Ιωαννίδη

Επεξεργασία, επιμέλεια  αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος