«Η μυστική ζωή των δέντρων», Peter Wohlleben

Ένας αρχαίος φιλόσοφος της Ανατολής είχε δώσει κάποτε μία ενδιαφέρουσα απάντηση στο ερώτημα ενός μαθητή του: 

- "Αν κάποια μέρα καταστραφούν όλα τα βιβλία του κόσμου και χαθεί το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας, πώς θα επανακτήσει ο άνθρωπος όλη αυτή τη γνώση αιώνων για το σύμπαν και τον κόσμο μας;" 

Η απάντηση του φιλοσόφου ήταν: 

- "Παρατηρώντας ένα δέντρο...!"

Έχουμε αναρωτηθεί πολλές φορές, γιατί άραγε όταν κάποιος κάνει διαλογισμό δίπλα σε ένα μικρό δέντρο, αυτό μεγαλώνει με διπλάσια ταχύτητα από τα υπόλοιπα; Ή γιατί όταν αρχίσαμε και παίρναμε τους καρπούς μιας αγριοσυκιάς από την μία πλευρά της που φτάναμε, σε λίγα χρόνια αυτή η πλευρά άρχισε να δίνει πιο ώριμα και γλυκά φρούτα από την άλλη; Πώς γίνεται τα δέντρα να νοιώθουν την ομιλία, την μουσική και τη φροντίδα; Και πολλά άλλα ερωτήματα που γεννιούνται κατά την επαφή μας με το δάσος και την καλλιέργεια.

Ο διακεκριμένος δασολόγος Peter Wohlleben,  εμβαθύνει στην κρυφή ζωή των δέντρων και μας παρουσιάζει μια εντελώς καινούρια θεώρηση του δάσους – φέρνοντας έτσι στο φως εκπληκτικά στοιχεία. Τα δέντρα έχουν μνήμη, ανταλλάσσουν μηνύματα, αισθάνονται πόνο, παθαίνουν εγκαύματα από τον ήλιο και κάνουν ρυτίδες. Κάποια δέντρα, όπως οι βελανιδιές, επικοινωνούν μεταξύ τους με χημικές αρωματικές ουσίες. Όταν, για παράδειγμα, ένα δέντρο δεχτεί επίθεση από έντομα, εκπέμπει αρωματικές ουσίες και όλα τα δέντρα της ευρύτερης περιοχής που λαμβάνουν το μήνυμα αυτό οπλίζονται κατάλληλα...

Πριν από τέσσερις δεκαετίες οι επιστήμονες παρατήρησαν Κάτι πολύ ιδιαίτερο

στις σαβάνες της Αφρικής. Εκεί οι καμηλοπαρδάλεις τρώνε τις ακακίες,  πράγμα που δεν αρέσει καθόλου στις ακακίες. Για να απαλλαγούν από τους πανύψηλους αυτούς χορτοφάγους, οι  ακακίες μέσα σε λίγα λεπτά αποθηκεύουν στα φύλλα τους τοξικές ουσίες. Όι καμηλοπαρδάλεις το γνωρίζουν αυτό και προχωρούν στα επόμενα δέντρα.

Στα επόμενα; Όχι, αφήνουν κάποια δέντρα και ξαναρχίζουν το γεύμα

τους μετά από 100 μέτρα περίπου. Ό λόγος προκαλεί κατάπληξη: Η ακακία που τρώνε οι καμηλοπαρδάλεις απελευθερώνει ένα προειδοποιητικό αέριο (στην προκειμένη περίπτωση αιθυλένιο) που επισημαίνει στις άλλες ακακίες της γύρω περιοχής ότι υπάρχει κίνδυνος.

Αμέσως μετά όλα τα δέντρα που έχουν λάβει αυτή την προειδοποίηση Αποθηκεύουν επίσης τοξικές ουσίες στα φύλλα  τους, ώστε να είναι  προετοιμασμένα. Οι καμηλοπαρδάλεις γνωρίζουν αυτό το παιχνίδι και έτσι απομακρύνονται λίγο περισσότερο, επιλέγοντας τα ανυποψίαστα δέντρα. Ή κινούνται αντίθετα προς τη φορά του ανέμου.  Και αυτό γιατί τα αρωματικά μηνύματα μεταφέρονται στα διπλανά δέντρα με τον αέρα· έτσι, αν τα ζώα προχωρήσουν αντίθετα με το ρεύμα του αέρα, βρίσκουν λίγο παρακάτω ακακίες που δεν έχουν ιδέα για την παρουσία τους… 

Τα δάση δεν είναι απλά ομάδες δέντρων. Είναι πολύπλοκα συστήματα με κέντρα και δίκτυα που επικαλύπτουν και συνδέουν τα δέντρα, και τους επιτρέπουν να επικοινωνούν, και προσφέρουν τρόπους για ανατροφοδότηση και προσαρμογή, και αυτό κάνει το δάσος ανθεκτικό. Και αυτό γίνεται επειδή υπάρχουν πολλά κεντρικά δέντρα και επικαλύπτοντα δίκτυα (εμβόλιμο συνεκτικό σχόλιο από την Μυθαγωγία).

..[...]...Τα δέντρα συνδέονται μέσω των ριζών τους. Το γεγονός ότι τα δέντρα συνδέονται μέσω των ριζών τους μπορούμε να το δούμε κάποιες φορές στις παρυφές, των δρόμων. Στα σημεία αυτά η βροχή ξεπλένει το χώμα, Αποκαλύπτοντας έτσι το  υπόγειο  δίκτυο. Το γεγονός ότι πρόκειται  πράγματι  για  ένα σύστημα αλληλεξαρτήσεων, το οποίο συνδέει μεταξύ τους τα περισσότερα δέντρα ενός είδους και ενός πληθυσμού, το απέδειξαν επιστήμονες στο Χαρτς. Η ανταλλαγή θρεπτικών ουσιών, η αλληλοβοήθεια μεταξύ γειτόνων σε περίπτωση  έκτακτης ανάγκης, απ’ ό,τι φαίνεται, αποτελεί τον κανόνα, πράγμα που οδήγησε στη διαπίστωση ότι τα δάση είναι υπεροργανισμοί, δηλαδή κατασκευάσματα παρόμοια, για παράδειγμα, με τις μυρμηγκοφωλιές.

Θα μπορούσε βέβαια να αναρωτηθεί κανείς μήπως οι ρίζες των δέντρων απλώνονται στο έδαφος τυχαία και χωρίς κανέναν  στόχο,  και μόλις συναντήσουν  ένα δέντρο του ίδιου είδους  συνδέονται μαζί του. Στο εξής θα ανταλλάσσουν αναγκαστικά μεταξύ τους θρεπτικά συστατικά, θα δομήσουν  μια υποτιθέμενη  κοινωνία  και το μόνο που  θα βιώνουν θα είναι ένα τυχαίο δούναι και λαβείν. Η  ωραία εικόνα της ενεργού βοήθειας θα έδινε τη θέση της  στην αρχή της τυχαιότητας, Παρόλο που ακόμα και τέτοιου είδους μηχανισμοί θα παρείχαν πλεονεκτήματα στο οικοσύστημα του δάσους. Όμως η φύση δε λειτουργεί τόσο απλά, όπως παρατηρεί ο Μάσσιμο Μάφφεϊ από το  Πανεπιστήμιο  του Τορίνο  στο περιοδικό.  Τα φυτά, και επομένως και τα  δέντρα, μπορούν να ξεχωρίσουν τις δικές τους ρίζες από  τις ρίζες διαφορετικών ειδών, ακόμα και από τις ρίζες  άλλων δέντρων του ίδιου είδους.

Γιατί όμως είναι τα δέντρα τόσο κοινωνικά πλάσματα, γιατί μοιράζονται την τροφή τους με άλλα δέντ του ίδιου είδους και φροντίζουν  έτσι τους ανταγωνιστές  τους; Όι λόγοι για τους οποίους  συμβαίνει  αυτό είναι οι  ίδιοι με εκείνους που ισχύουν και στις ανθρώπινες κοινωνίες: Με παρέα είναι πάντα καλύτερα. Ένα δέντρο  δεν  είναι δάσος, δεν μπορεί να δημιουργήσει ένα τοπικό ισορροπημένο κλίμα, είναι απροστάτευτο και εκτεθειμένο σε  όλες τις καιρικές  συνθήκες. Αντιθέτως,  πολλά  δέντρα μαζί δημιουργούν  ένα οικοσύστημα  που μετριάζει  τις ακραίες θερμοκρασίες ψύχους ή ζέστης, αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες  νερού και απελευθερώνει  καθαρό  αέρα. Σε ένα  τέτοιο περιβάλλον μπορούν να ζήσουν προστατευμένα  και για πολλά χρόνια.

Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να  διατηρηθεί πάση θυσία η κοινότητα. Αν κάθε δέντρο Ενδιαφερόταν μόνο για τον εαυτό του, τότε αρκετά απ’ αυτά δε θα κατάφερναν  να γεράσουν. Όι συνεχείς  θάνατοι  θα είχαν ως αποτέλεσμα πολλές και μεγάλες τρύπες στην  κομοστέγη, απ’ όπου θα μπορούσαν να περάσουν οι θύελλες και να ρίξουν κάτω ακόμα περισσότερους κορμούς. Η καλοκαιρινή ζέστη θα έφτανε μέχρι το έδαφος του δάσους και θα το στέγνωνε τελείως. Κι αυτό θα έκανε τους  πάντες να υποφέρουν. Συνεπώς, κάθε δέντρο είναι πολύτιμο για την κοινότητα και αξίζει να διατηρηθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Ως εκ τούτου, η κοινότητα στηρίζει ακόμα και τα  άρρωστα δέντρα και τα τροφοδοτεί με θρεπτικά συστατικά μέχρι να ανακάμψουν. Την επόμενη φορά ίσως πρέπει να γίνει το αντίστροφο  και να χρειάζεται βοήθεια  το  δέντρο-βοηθός.

Αποσπάσματα από το βιβλίο  : «Η μυστική ζωή των δέντρων», Peter Wohlleben,  εκδόσεις Πατάκη 

 Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία