«Ομοιομορφία και ποικιλομορφία»

 «Το να ζεις σε αγέλη, είναι σαν να ζεις ανάμεσα σε καθρέπτες».

«Μια πτυχή της υπέροχης ποικιλομορφίας και του μυστηρίου της ζωής βρίσκεται στο γεγονός ότι οι ομάδες διαφέρουν μεταξύ τους σε ό,τι αφορά τα έθιμα, τον τρόπο ζωής, τη θρησκεία, το χρώμα του δέρματος, το ντύσιμο κ.ο.κ.Αυτή η διαφορετικότητα των επιμέρους κοινοτήτων μπορεί βέβαια να γίνε αποδεκτή με κατανόηση ως κάτι το οποίο εμπλουτίζει τη ζωή, μπορεί να τιμάται και να τυγχάνει σεβασμού ακόμα και να προκαλεί χαρά».

ΒάσλαβΧάβελ.

Στην παραπάνω επισήμανση του Χάβελ για την παρουσία της ποικιλομορφίας, ως μιας φυσικής αναγκαιότητας, κάποιοι αντιτείνουν πως στις σύγχρονες παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες κυριαρχεί ένας άλλοτε εμφανής – συνειδητός κι άλλοτε ένας ασυνείδητος κομφορμισμός. Η δεύτερη επισήμανση εκλαμβάνει την ομογενοποίηση – κομφορμισμό ως προϊόν μιας αδήριτης κοινωνικής αναγκαιότητας.

«Σε κανένα δεν δόθηκε η δυνατότητα να επιλέξει την εποχή στην οποία θα ζήσει ούτε και η δυνατότητα να ζήσει έξω από την εποχή στην οποία γεννήθηκε. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην είναι τέκνο του καιρού του και επομένως που να μην είναι κατά κάποιον τρόπο «ομογενοποιημένος». Σε σχέση με τις εποχές που προηγήθηκαν η εποχή μας είναι η πρώτη που ζητάει την ομογενοποίηση όλων των ανθρώπων ως προϋπόθεση της ύπαρξής τους» (Δημοσίευμα εφημερίδας).

Αν δεχτούμε την παραπάνω θέση ως κάτι επιβεβλημένο που υπερβαίνει τη βούλησή μας, μόνο αρνητικές σκέψεις μπορούν να γεννηθούν για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτήν την επιβεβλημένη ομογενοποίηση πολλοί τη χαρακτηρίζουν ως «υγιή ρεαλισμό» που οδηγεί ευκολότερα στην κοινωνική αποδοχή και στην επαγγελματική επιτυχία. Συναφής προς τις διαπιστώσεις αυτές είναι και η προβολή της άποψης – που αγγίζει τα όρια της προπαγάνδας – πως αυτός ο κόσμος είναι ο μοναδικός κόσμος και γι’ αυτό προαπαιτείται ένας βαθμός ομογενοποίησης και απώλειας κάποιων στοιχείων της διαφορετικότητάς μας.

Πολλοί μελετητές της ανθρώπινης ψυχολογίας αλλά και του τρόπου λειτουργίας της κοινωνίας θεωρούν πως η ληξιαρχική πράξη γέννησης της κοινωνίας πρόβλεπε κι ένα ελάχιστο όριο ομογενοποίησης και κομφορμισμού. Η εξέλιξη των κοινωνιών άλλοτε στιγματίστηκε από την απόλυτη ομογενοποίηση και τον ισοπεδωτικό κομφορμισμό κι άλλοτε από την εξασφάλιση συνθηκών για την ελεύθερη έκφραση των επί μέρους ιδιαιτεροτήτων κάθε ατόμου. Διαχρονικά, δηλαδή, παρατηρείται μια σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνική αναγκαιότητα που επιβάλλει έναν στοιχειώδη κομφορμισμό και στη βιολογική – γονιδιακή αναγκαιότητα που επιτάσσει το σεβασμό στην πολυπλοκότητα και ποικιλότητα της ανθρώπινης ύπαρξης.

Οι αρχές του «νέου ανθρωπισμού» προβάλλουν με έμφαση την ανάγκη ανάδειξης της ανθρώπινης ποικιλομορφίας ως της απόλυτης ατομικής και κοινωνικής αξίας. Η δυσκολία διατήρησης της ποικιλομορφίας είναι μεγάλη, αν αναλογιστούμε την ανάγκη του σύγχρονου ατόμου να εργάζεται και να εκφράζεται στο εσωτερικό ενός μηχανισμού που πιέζει αφόρητα για πλήρη συμμόρφωση. Κι αυτό, γιατί«το πλήθος μισεί τον άνθρωπο που δεν είναι κομμάτι του. Το πλήθος γίνεται πολύ ανήσυχο βλέποντας ανάμεσά του κάποιον άγνωστο, επειδή ο άγνωστος γίνεται ένα ερωτηματικό» (Μπουκάι).

Κυρίαρχο στοιχείο αντίστασης ενάντια στην καταθλιπτική ομοιομορφία και διάσωσης της ποικιλομορφίας – σε όλες τις εκδοχές της – μπορεί να είναι πραγμάτωση της εσωτερικής πληρότητας. Αποτελεί κοινό τόπο η διαπίστωση πως την τάση για τον κομφορμισμό την τρέφουν η αβεβαιότητα, η ανασφάλεια και τα διάφορα συμπλέγματα. Όσο, δηλαδή, ανασφαλές νιώθει ένα άτομο τόσο επιρρεπές είναι στην ανάγκη για ένταξη στην ομάδα – αγέλη. Η άρση αυτών των αρνητικών συναισθημάτων και η διαφύλαξη της ατομικότητας προϋποθέτει την κατάκτηση ενός υψηλού επιπέδου αυτοεκτίμησης.

Παράλληλα προς την αυτοεκτίμηση αναγκαία κρίνεται και η συναισθηματική ισορροπία ως αποτέλεσμα όχι της συμμόρφωσης στις επιταγές της κοινής γνώμης αλλά της αντίστασης στους ποικίλους μηχανισμούς χειραγώγησης. Να διεκδικούμε χωρίς φόβο τη «μοναξιά» της διαφορετικότητας και να μην μας φοβίζει η απόρριψη της μάζας. Όσο περισσότερο γνωρίζουμε και αποδεχόμαστε τον εαυτό μας τόσο περισσότερο αντιστεκόμαστε στις σειρήνες της ασφάλειας – δύναμης που μας υπόσχεται η μάζα.

Σημαντική, επίσης, κρίνεται και η δόμηση μιας υγιούς κοινωνικής και ηθικής ταυτότητας στον αγώνα για διαφύλαξη της ατομικότητας ως αναγκαίας προϋπόθεσης για την υπεράσπιση τις ποικιλομορφίας. Οι «τιποτόφρονες» και οι θιασώτες της ιδιώτευσης είναι οι κατεξοχήν τρόφιμοι της κοινωνικής ομοιομορφίας και της αγελοποίησης. Αντίβαρο σε αυτά μπορεί να σταθεί ο κοινωνικός προβληματισμός και η «ηθική ανησυχία». Κι αυτό γιατί ο κοινωνικός μιθριδατισμός και ο διογκωμένος αμοραλισμόςοδηγούν τα άτομα στην ευτυχία της αγέλης και διαβρώνουν τους πυλώνες της αυτόνομης προσωπικότητας.

Βοηθητικό στοιχείο σε όλα τα παραπάνω μπορεί να υπάρξει ο ιδεολογικός εξοπλισμός, η συνειδητοποίηση της αξίας της διαφορετικότητας και η απόρριψη κάθε μοιρολατρικής στάσης μπορούν να ενεργοποιήσουν τα αντισώματα και τους ηθικούς μηχανισμούς. Μόνον έτσι κατακτιέται η αυτοβουλία, η αυτονομία και το αυτεξούσιο που συνιστούν το υπόβαθρο της ελευθερίας ως αναγκαίας συνθήκης για την προάσπιση της ατομικότητας, της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας. Η ηθική αρτίωση και η κοινωνική ωρίμανση συνδράμουν καταλυτικά στον αγώνα του ανθρώπου να αντιμετωπίσει την εξουσία του σύγχρονου «μεγάλου αδελφού» με στόχο την υπεράσπιση της ποικιλομορφίας ως ζωτικού στοιχείου των ανθρώπινων κοινωνιών.

Εξίσου, όμως, θετική θεωρείται και η συνδρομή των πνευματικών εφοδίωνστην προσπάθεια του ανθρώπου να διαφυλάξει το «πρόσωπό» του από την επίθεση της ομοιομορφίας. Κι αυτό γιατί η πνευματική αρτίωση ενεργοποιεί τα πνευματικά αντισώματα που βοηθούν το άτομο να κατακτήσει τόσο την αυτογνωσία του όσο και την διαβρωτική λειτουργία των κοινωνικοποιητικών μηχανισμών που στοχεύουν στον πλήρη συμμόρφωση. Η κριτική σκέψη, η φαντασία, τα ερωτήματα και ο ορθολογισμός ως πνευματικά εφόδια προφυλάσσουν το σύγχρονο άνθρωπο από τη μακαριότητα και τις ψευδαισθήσεις που απλόχερα «μοιράζει» η βεβαιότητα της αγελαίας σκέψης.

Η διαφύλαξη του προσώπου και η υπεράσπιση της μοναδικότητας και της ποικιλομορφίας προϋποθέτουν μια συνεχή πνευματική εγρήγορση που μπορεί να διακρίνει τα όρια της κοινωνικής αναγκαιότητας και το αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα του ανθρώπου να είναι ο «εαυτός» του. Εξάλλου, οι αξιολογικοί κώδικες με τους οποίους το άτομο ερμηνεύει την πραγματικότητα καθορίζονται από το επίπεδο πνευματικότητας. Μια πνευματικότητα που ακτινοβολεί στα διάφορα χρώματα της ποικιλομορφίας και μας προφυλάσσει από την ύπνωση των φενακισμένων συνειδήσεων.

Θα αποτελούσε παράλειψη, ωστόσο, αν δεν τονιστεί ο ρόλος της αισθητικής στην αντιμετώπιση της μαζοποίησης. Γιατί ο κομφορμιστής – μαζοποιημένος δεν χαρακτηρίζεται μόνο από την απουσία ταυτότητας και ατομικότητας αλλά κι από μια έλλειψη αισθητικής, ικανής να αναδείξει την αξία της ομορφιάς του διαφορετικού και της ποικιλότητας. Το αγελαίο άτομο είναι τυφλωμένο από τη μονομέρεια του μαζικού πνεύματος και αναγνωρίζει το πρόσωπό του στους καθρέπτες της αγέλης. «Το να ζεις σε αγέλη, είναι σαν να ζεις ανάμεσα σε καθρέπτες».

Αντίθετα, η αισθητική της διαφοράς καλλιεργεί τη σύνθεση και τη σύζευξη των διαφορετικοτήτων, ευνοεί το συγχρωτισμό τους και πυροδοτεί την εξέλιξη, την πρόοδο και την αναζωογόνηση των κοινωνιών και του πολιτισμού. Εξάλλου σε ένα άλλο επίπεδο η αισθητική και η ηθική αν δεν ταυτίζονται, αλληλοτροφοδοτούνται«η αισθητική είναι η ηθική του μέλλοντος».

Η φύση, λοιπόν, οπλισμένη με τους δικούς της νόμους επιβάλλει την πειθαρχία σε όλα τα συστήματά της εξασφαλίζοντας έτσι την ισορροπία της σε όλα τα επίπεδα του σύμπαντος. Κατ’ αναλογία λειτουργεί και η κοινωνίαστοχεύοντας στην εξισορρόπηση των αντιθέτων και την επιβολή ενός μόνου προτύπου κοινωνικής συμπεριφοράς και δράσης. Ωστόσο, αυτή η πραγματικότητα, ως ένα βαθμό, συνεισφέρει θετικά στη λειτουργία της κοινωνίας, αλλά μακροπρόθεσμα ακυρώνει την ανανέωση και την εξέλιξή της.

Γι’ αυτό είναι αναγκαία η υπέρβαση των καθιερωμένων «σχημάτων», η απελευθέρωση από τα δεσμά της ομοιομορφίας – αγέλης και η καλλιέργεια ενός πνεύματος αμφισβήτησης με στόχο την πραγμάτωση της αυθεντικότητας του ανθρώπου και την ανάδειξη της ποικιλομορφίας ως αξία ζωής.

Μπροστά στους ύπουλους κι αφανείς μηχανισμούς της ομοιομορφίας το σύγχρονο άτομο επιβάλλεται να σταθεί όρθιο και να αποφύγει τον εύκολο δρόμο της συμμόρφωσης. Η αξία του ατόμου και η πορεία του μέσα στον χρόνο σημασιοδοτείται θετικά από το βαθμό συνειδητοποίησης της ιδιαιτερότητάς του. Η ζωή, η φύση και ο πολιτισμός προάγουν και εμπεριέχουν την ποικιλομορφία. Η διαφύλαξη της ιδιοπροσωπίας και η προβολή της ποικιλότητας ως κοινωνικής αξίας συνιστούν το προοδευτικό πρόταγμα της εποχής μας. Σύμφωνα και με τον ποιητή του «αντισταθείτε».

            «Το ζήτημα πια έχει τεθεί: Ή θα εξακολουθούμε να γονατίζουμε ή θα σηκώσουμε άλλον πύργο ατίθασο απέναντί τους».

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία