Η ψυχολογία του σύγχρονου ατόμου

            «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω».  

Γαλάτεια Καζαντζάκη

            Κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν τη συμπεριφορά και τις επιλογές του σύγχρονου ανθρώπου καταφεύγουν στην καταγραφή όλων εκείνων των στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα της σημερινής κοινωνίας. Θεωρούν πως οι αντιδράσεις και οι επιλογές του ατόμου καθορίζονται από το κοινωνικό περιβάλλον(κοινωνιογέννηση).

            Για αυτούς ο άνθρωπος δεν συνιστά μία αυθύπαρκτη οντότητα, αλλά είναι προϊόν των κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων, όπως αυτές καθορίζονται από τις βαθύτερες δομές και υπόγειες διαδρομές του κυρίαρχου οικονομικού και κοινωνικού συστήματος. Για τους ειδικούς συνιστά ερμηνευτικό ολίσθημα η αναγωγή όλων των εκδηλώσεων του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου σε κληρονομικούς ή γονιδιακούς παράγοντες.

            Χωρίς να υποβαθμίζουμε το στοιχείο της κληρονομικότητας, θα αποτελούσε μοιραία παράβλεψη,αν δεν χαρτογραφούσαμε στις βασικές του λεπτομέρειες τον ιστό της σύγχρονης κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που τα κυρίαρχα γνωρίσματά της διαμορφώνουν τα επί μέρους υποσυστήματα και τα οποία με τη σειρά τους ενισχύουν και υποβαστάζουν τα πρώτα. Ο ορισμός της κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

            Ωστόσο η δυσκολία καταγραφής της βαθύτερης δομής της κοινωνίας μας έγκειται στη δυσχέρεια ανίχνευσης και αξιολόγησης εκείνων των στοιχείων που από τη φύση τους πυροδοτούν άλλα επί μέρους φαινόμενα, ικανά,όμως,να επηρεάσουν και να συνδιαμορφώσουν το βασικό ιστό των σύγχρονων κοινωνιών. Μία τέτοια καταγραφή αποπειράται ο Έριχ Φρόμ στο εμβληματικό του έργο «Η υγιής κοινωνία». Μία καταγραφή που φωτίζει όλες τις βασικές παραμέτρους της κοινωνίας και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν την ψυχολογία του σύγχρονου ατόμου:

            «Το οικονομικό μας σύστημα, ενώ πλούτισε υλικά τον άνθρωπο, τον φτώχυνε στο επίπεδο της ανθρωπιάς του. Παρ' όλη την προπαγάνδακαι τα σλόγκαν γύρω από την πίστη του Δυτικού κόσμου στο Θεό, τον ιδεαλισμό του, τα πνευματικά του ενδιαφέροντα, το σύστημά μας δημιούργησε μια υλιστική κουλτούρα κι έναν υλιστικό άνθρωπο. Στο διάστημα που εργάζεται, το άτομο διοικείται σαν μέρος μιας παραγωγικής ομάδας. Στον ελεύθερο χρόνο του κατευθύνεται και χειραγωγείται έτσι που να είναι ο τέλειος καταναλωτής που προτιμάει αυτό που του λένε να προτιμάει, με την ψευδαίσθηση πως ακολουθεί τα δικά του γούστα.

            Όλη τη μέρα τον σφυροκοπούν από παντού τα σλόγκαν, οι υποβολές, οι φωνές μιας πλαστής πραγματικότητας που τον στερούν από το τελευταίο ίχνος ρεαλισμού που μπορεί να του έχει μείνει. Από τα παιδικά χρόνια κιόλας οι γνήσιες πεποιθήσεις αποθαρρύνονται. Η κριτική σκέψη είναι ελάχιστη, το ίδιο και το πραγματικό συναίσθημα κι επομένως μόνο η ομοιομορφία μπορεί να σώσει το άτομο από το αφόρητο αίσθημα της μοναξιάς κα ιτης ερημιάς.

            Το άτομο δεν βιώνει τον εαυτό του σαν ενεργητικό φορέατων προσωπικών του δυνάμεων και του εσωτερικού του πλούτου, αλλά σαν ένα φτωχό "αντικείμενο", εξαρτούμενο από δυνάμεις έξω απ' αυτόν, πάνω στις οποίες έχει προβάλει τη ζωντανή του ουσία. Ο άνθρωπος έχει αποξενωθεί από τον εαυτό του και προσκυνάει τα προϊόντα των χεριών του. Σκύβει και προσκυνάει τα αντικείμενα που παράγει, το κράτος και τους ηγέτες που κατασκεύασε ο ίδιος. Η ίδια του η πράξη γίνεται μια ξένη δύναμη που στέκεται πάνω κι απέναντι του αντί να διευθύνεται απ' αυτόν.

            Περισσότερο από ποτέ στην ιστορία η αναγωγή των ιδίων των κατασκευασμάτων μας σε αντικειμενική δύναμη πάνω μας, ξεφεύγοντας από τον έλεγχό μας, διαψεύδοντας τις προσδοκίες μας και ξεγελώντας τους υπολογισμούς μας, αποτελεί έναν από τους κύριους παράγοντες που καθορίζουν την εξέλιξη μας. Τα προϊόντα του, οι μηχανές του και το κράτος έχουν γίνει είδωλα του σύγχρονου ανθρώπου και τα είδωλα αυτά αντιπροσωπεύουν τις δικές του ζωτικές δυνάμεις σε αλλοτριωμένη μορφή.

            Το αποτέλεσμα είναι ο μέσος άνθρωπος να νιώθει ανασφάλεια, μοναξιά και κατάθλιψη και να υποφέρει από έλλειψη χαράς μέσα στην αφθονία. Η ζωή του φαίνεται άσκοπη μαντεύει κάπου αχνά πως το νόημα της ζωής δεν μπορεί να είναι μόνο και μόνο στην "κατανάλωση". Αυτή τη ζωή δίχως χαρά και δίχως νόημα δε θα μπορούσε να την αντέξει αν δεν υπήρχε το γεγονός ότι το σύστημα του προσφέρει αμέτρητες διεξόδους φυγής, απ' την τηλεόραση ως τα ηρεμιστικά, που του επιτρέπουν να ξεχνάει ότι χάνει όλο και περισσότερο αυτό που είναι πολύτιμο στη ζωή.

            Παρ' όλα τα αντίθετα συνθήματα, πλησιάζουμε ολοταχώς προς μια κοινωνία διευθυνόμενη από γραφειοκράτες που κυβερνούν ένα μαζάνθρωπο, καλοθρεμμένο και καλοφροντισμένο, που έχει χάσει την ανθρωπιά του».

 

            Αν η παραπάνω καταγραφή αποτυπώνει με ενάργεια την εικόνα της σύγχρονης κοινωνίας και τον αντιπροσωπευτικό τύπο ανθρώπου αυτής (μαζάνθρωπος), τότε μπορούμε ευκολότερα να κατανοήσουμε την παρακάτω θέση:

            «Κάθε κοινωνία τιμά τους ζωντανούς κομφορμιστές της και τους νεκρούς ταραχοποιούς της» 

 Mignon Mc Laughlin, Αμερικανίδα αρθρογράφος.

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου, Ιδεόπολις

 

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία