Ο αγαθός Θεός, και οι πυροφόροι

Σε πρόσφατη επίσκεψη μου στην Επίδαυρο, "πήρε" το μάτι μου στο εξωτερικό τμήμα του μουσείου της Επιδαύρου μία ανάγλυφη παράσταση πάνω σε μία στήλη που έμοιαζε με Ερμαϊκή, μία φιγούρα σαν του Ασκληπιού. Η φιγούρα κρατούσε στο ένα χέρι ένα δαυλό, στο άλλο ένα θυρσό (;) ή το κέρας της Αμάλθειας,  ενώ στο κάτω μέρος της υπήρχε ένα φίδι. Πάνω αριστερά από την φιγούρα υπήρχε ένα κύκλος ο οποίος προφανώς συμβόλιζε είτε τον ήλιο (το πιο πιθανό) είτε την πανσέληνο. Στα πλαϊνά της στήλης δεξιά υπήρχε ένα σχήμα που έμοιαζε με αναβατήρα αλόγου, αλλά μάλλον απεικόνιζε κάποιο είδους θήκης αναθέματος, και αριστερά δύο φίδια συμπλεκόμενα σε σχήμα οχτώ (κηρύκειο) ή στεφάνια. Τμήμα της αναγραφής έγραφε (έλειπαν κάποια γράμματα): « ΑΓΑΘΟΥ ΘΕΟΥ, το όνομα κάποιου προφανώς ασθενούς, ΠΥΡΟΦΟΡΗ, και τελείωνε με την φράση ΤΟ ΑΚΑΙΡΕΤΟΣ».

Η παράσταση και η επιγραφή μου έκανε εντύπωση και την φωτογραφήσαμε. Από μία μικρή έρευνα που έκανα, προφνώς πρόκειται περί απεικόνισης ενός πυροφόρου. Οι  πυρφόροι ήταν βοηθοί στις ιατρικές εργασίες, οι οποίες λάμβαναν χώρα στα φημισμένα Ασκληπιεία. Λίγες πληροφορίες λοιπόν, με αφορμή τους πυροφόρους για τα Ασκληπιεία και τις τελετές εγκοίμησης..

Επί αιώνες προσέφευγαν οι άνθρωποι σε αυτό το ιερό για να ζητήσουν τη βοήθεια του θεού για θεραπεία. Απ΄ όλα τα μέρη τού τότε γνωστού κόσμου κατέφθαναν με κάθε τρόπο, φέρνοντας μαζί τους πολύτιμα αναθήματα, αλλά κυρίως τις προσευχές τους, για να εισακουσθούν από τον κατ΄ εξοχήν θεό-γιατρό της Αρχαιότητας, τον Ασκληπιό. Οι συμβουλές του και η ίασή τους, που ερχόταν με μυστηριακό τρόπο, αποτελούσαν άλλωστε μια απόλυτα αποδεκτή διαδικασία.

Στα Ασκληπιεία, όπου γίνονταν θεραπευτικές εργασίες, η ιατρική περίθαλψη ήταν μυστική και κληρονομική, ο δε Λουκιανός αναφέρει ότι οι μετέχοντες στην θεραπευτική διαδικασία έπαιρναν όρκο σιωπής ότι δεν θα φανέρωναν τα ιατρικά ή άλλα μυστικά τους. Βεβαίως, μόνο οι πρεσβύτεροι ήταν μυημένοι στα απόρρητα, οι νεώτεροι δεν είχαν καν το δικαίωμα να ρωτήσουν. Μόνον οι ανώτεροι στην ιεραρχία ασκούσαν την ιατρική, οι άλλοι περιορίζονταν στις θρησκευτικές θεραπείες.

Της όλης διαδικασίας προΐσταται ο Πρωθιερέας ή Μεγάλος Ιερέας και τον βοηθούσαν οι Πυροφόροι, που εκτελούσαν χρέη διακόνου και βοηθών στις ιατρικές εργασίες, οι Ιερομνήμονες και οι θεράποντες νοσοκόμοι που ονομάζονταν Ασκληπιάδες. Ανάμεσά τους υπήρχαν και γυναίκες οι οποίες ανήκαν στην τάξη των Νακόρων ή Ζακόρων. Ο Γαληνός λέει ότι πριν από τον Ασκληπιό, η ιατρική ήταν "απολύτως εμπειρική και όνο δια φυτών εθεραπεύοντο οι άνθρωποι, ενώ αυτός την ανύψωσε σε θεία επιστήμη".

Στα Ασκληπιεία, που επεκράτησαν μετά τον 5ο π.χ. αιώνα, γιάτρευαν με ό,τι μέσα διέθεταν, και με μυστικές συνταγές. Οι ιερείς πίστευαν ότι έπρεπε ο άνθρωπος να επιδιώκει την βοήθεια της φύσης το μεν δια της υγιεινής, το δε δια της τεχνικής θεραπείας. Ο Ασκληπιός είχε μεταβιβάσει σ' αυτούς την ιατρική αγωγή δια της χρήσεως των διαφόρων φαρμάκων και χειρουργικών μέσων που παρέμεναν μυστικά. Ο Ιπποκράτης άντλησε πολλά πρακτικά διδάγματα της επιστήμης από πηγές κρυμμένες στα Ασκληπιεία και από την ελέτη των εκεί πινάκων και πλακών.

Οι ιατρικές πράξεις που γίνονταν στα Ασκληπιεία κατατάσσονται: σε 1) γενικές 2)Προπαρασκευαστικές και 3)Ειδικές.

1. ΓΕΝΙΚΕΣ

Τεράστια σημασία έπαιζε η επιλογή της θέσης. Το κάθε Ασκληπιείο ήταν κτισμένο σε σημείο φυσικής ομορφιάς και μεγάλης ενεργειακής φόρτισης, συνήθως κοντά σε φυσικά νερά, θάλασσα ή πηγές, και μακριά από κατοικημένες περιοχές. Τα κριτήρια επιλογής χώρου ήταν περίπου τα ίδια με αυτά της επιλογής των χώρων για την εγκατάσταση των σύγχρονων σανατορίων. Η είσοδος στα ζώα ήταν απαγορευμένη για λόγους υγιεινής και απομάκρυναν τους ετοιμοθάνατους και τις ετοιμόγεννες για να μην υπάρξει περίπτωση μόλυνσης.

2. ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΕΣ

Ο θεραπευόμενος έμπαινε στο χώρο του Ασκληπιείου μέσω μιας κύριας πύλης (προπύλαια) και έβλεπε μία επιγραφή η οποία του υπενθύμιζε ότι ο εισερχόμενος στον χώρο έπρεπε να είναι "καθαρός" εξωτερικά όσο και εσωτερικά, δηλ. σωματικά καθαρός αλλά και ψυχικά και πνευματικά.

«Καθαρός θεωρείται μόνον όποιος τρέφει το μυαλό του με καθαρούς λογισμούς. Εν αρχή λοιπόν η κάθαρση, η οποία ήταν και σωματική.

Στο Ασκληπιείο οι επιγραφές που σώζονται εμφανίζουν τον θεό να παραγγέλλει στους ασθενείς να λούζονται. Γιατί, όπως πιστευόταν, όταν το νερό λάβει ιδιότητες ενός εργαλείου της θείας οικονομίας, μπορεί με μαγικό τρόπο να επιφέρει την κάθαρση από ψυχικές ή ηθικές διαταραχές ή και επιδράσεις δαιμονικών δυνάμεων.

Επρόκειτο όμως για τελετουργικό λουτρό που γινόταν γύρω από το ιερό πηγάδι μέσα στα διαδοχικά κτίρια του Αβάτου. Το νερό, που ήταν απαραίτητο για τη λατρεία αυτή, εξασφαλίστηκε με ένα υπόγειο υδραγωγείο που ξεκινούσε από τις πηγές του Κυνορτίου λόφου και έφθανε σε ένα σύστημα από κρήνες, αγωγούς και λουτρά μέσα στο Ασκληπιείο.

Έτσι, λοιπόν, με την είσοδό τους έκαναν μπάνιο, πρώτα κρύο είτε στη θάλασσα είτε στις πηγές, και μετά ζεστά λουτρά. Στην συνέχεια, ο επικεφαλής ιερές που τους υποδεχόταν τους έκανε ερωτήσεις οι οποίες τον βοηθούσαν να κάνει μια αρχική διάγνωση και πρότεινε την προπαρασκευαστική θεραπεία "τα νομιζόμενα".

Για μερικές ημέρες έως εβδομάδες, ο θεραπευόμενος ακολουθούσε ιδιαίτερη δίαιτα ταυτόχρονα του γινόταν υπνοκαπνισμοί με αντισηπτικά βότανα για την απολύμανση του θεραπευόμενου και ακολουθούσε συστηματική γυμναστική -πάντα υπήρχε στάδιο στους χώρους των Ασκληπιείων- χειρομαλάξεις, και καθημερινούς περίπατους στα γύρω άλση, τα οποία ήταν διακοσμημένα με αγάλματα, επειδή η ομορφιά και η αρμονία δρα θεραπευτικά.

Σε όλη τη διάρκεια της παραμονής τους περνούσαν μεγάλο μέρος του χρόνου τους με τον ιερέα που τους ανελάμβανε και ο οποίος σε καθημερινή βάση τους έκανε ψυχοθεραπεία, προσπαθούσε να τους ανεβάσει το ηθικό και να τους ενισχύσει την πίστη ότι οπωσδήποτε θα θεραπευόταν προετοιμάζοντας τους για την από τον Θεό θεραπεία. Η ενδυνάμωση της πίστης του θεραπευόμενου γινόταν επίσης και με τις πολλές θυσίες στους βωμούς του ιερού. Γινόταν επίσης χορήγηση φαρμάκων με μυστηριακό τρόπο. Παράλληλα, γινόταν ψυχική και πνευματική ενδυνάμωση μέσω του θεάτρου -αυτός ήταν ο λόγος που πάντα υπήρχαν θεατρικές εγκαταστάσεις- και των πολλών ωρών που ο θεραπευόμενος περνούσε στην βιβλιοθήκη, αναπόσπαστο τμήμα του κάθε Ασκληπιείου.

Αυτό το προπαρασκευαστικό στάδιο διαρκούσε από μερικές μέρες έως αρκετές εβδομάδες ανάλογα με την προς θεραπεία νόσο. Εν τω μεταξύ, ο θεραπευόμενος ήδη άρχιζε να αισθάνεται καλύτερα λόγω της ενεργοποίησης του εσωτερικού θεραπευτή.

3. ΕΙΔΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ

Στη συνέχεια λάμβανε χώρα η κατ΄ εξοχήν διαδικασία της ίασης διά της εγκοίμησης, η οποία γινόταν μέσα στο Αβατον. Ο ασθενής κοιμόταν στο δάπεδο, που ήταν από χώμα για να είναι σε άμεση επαφή με τη γη ή πάνω στην προβιά του ζώου που είχε θυσιάσει. το όνειρό του δεχόταν την επίσκεψη του θεού, ο οποίος είτε τον γιάτρευε αμέσως είτε τον συμβούλευε για την αγωγή που θα έπρεπε να ακολουθήσει. 

«Σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, ο Υπνος ήταν αδελφός του Θανάτου» λέει ο καθηγητής Αρχαιολογίας κ.Βασίλης Λαμπρινουδάκης. «Από τον ύπνο ξυπνά κανείς ανανεωμένος. Μαγικά λοιπόν ο ύπνος μπορούσε να λειτουργήσει αντί του θανάτου. Αλλωστε και η ανανέωση της φύσης επιτυγχάνεται με τον θάνατο του παλιού, από τον σπόρο του οποίου φυτρώνει ο νέος. Γι΄ αυτό η τελετουργία της θεραπείας από έναν ημίθεο- που κρύβεται στη γη, εκεί γίνεται θεός-αθάνατος και από εκεί γιατρεύει-,όπως ήταν ο Ασκληπιός ,χρησιμοποιεί μαγικά τον ύπνο ως κύριο όχημά της». Ετσι και η εγκοίμηση, που εμιμείτο τον θάνατο, την κάθοδο στη γη για την ανάκτηση δύναμης και υγείας, έγινε το θρησκευτικό-τελετουργικό πλαίσιο της θεραπευτικής πρακτικής γύρω από τον Ασκληπιό, οποίος αργότερα, όπως σημειώνει ο κ.Λαμπρινουδάκης, αντιπαραβλήθηκε με τον «ιατρόν των ψυχών και των σωμάτων» Χριστό.

Την κρίσιμη ημέρα γινόταν ξανά θυσία. Ο θεραπευόμενος αφού έτρωγε από το θυσιασμένο ζώο και έπινε πολύ ποτό και νέκταρ, με τη συνοδεία μουσικής από τον αυλό του Ασκληπιού οδηγείτο σε κατάσταση έκστασης -αλλαγμένη κατάσταση συνειδητότητας- μέσω πολλών διαδρόμων στη λαβυρινθώδη κατασκευή του Θόλου, όπου κοιμόταν πάνω στο ακόμη ζεστό δέρμα του θυσιασμένου ζώου -πιθανόν για να επωφεληθεί από την ενέργεια του καθυγιασμένου ζώου- και του ζητούσαν να μείνει σιωπηλός οτιδήποτε κι αν άκουγε ή έβλεπε. Στον ύπνο του ερχόταν ο Αρχιερέας από την Κρύπτη. Άγνωστος μέχρι τότε, εμφανιζόταν λες και ήταν ο Ασκληπιός ο ίδιος, ακολουθούμενος από τα μεγάλα φίδια τις κόρες του Πανάκεια και Υγεία, και τους παίδες που κρατούσαν φανούς.

Αν και ο Αρχιερέας δεν είχε δει μέχρι τότε τον ασθενή, ήταν ενήμερος για τα συμπτώματα, την θεραπευτική αγωγή και την πορεία του ασθενούς. Με έντονη συρριστική φωνή ψιθύριζε στο αυτί του ασθενούς ότι χρειαζόταν να κάνει για να θεραπευτεί.

Ποιοι θεραπεύονταν όμως στο Ασκληπιείο; Κυρίως οι τυφλοί, οι κωφοί, οι παράλυτοι και η μεγάλη κατηγορία όσων έπασχαν από νευροφυτικά προβλήματα. Και αυτό επειδή οι ικανότεροι ιερείς του Ασκληπιού ήταν βαθείς γνώστες της ανθρώπινης φύσης και στις δυνατότητές της στηρίζονταν προκειμένου να επιτύχουν τις ιάσεις τους. Υπό μια έννοια δηλαδή ήταν πρωτοπόροι των ψυχοθεραπευτών. Δεν έλειπαν ωστόσο και οι απατεώνες, ιδιαίτερα στην Ύστερη Αρχαιότητα. Από την πλευρά του ο θεός δεχόταν όλα τα δώρα των ανθρώπων, πλούσια ή ταπεινά. Εκείνοι όμως έπρεπε να φροντίζουν ώστε η προσφορά τους να είναι αντίστοιχη.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΙΑΣΗΣ

- «Ο Εύιππος είχε για έξι χρόνια στη γνάθο του την αιχμή μιας λόγχης. Κατά το διάστημα της εγκοίμησής του ο θεός, αφού αφαίρεσε τη λόγχη, του την απέθεσε στα χέρια. Όταν ξημέρωσε, βγήκε από το ιερό υγιής κρατώντας στα χέρια τη λόγχη».

- «Κάποιο παιδί ήταν βουβό. Αυτό ήρθε στο ιερό για να αποκτήσει τη φωνή του. Αφού έκανε τις προκαταρκτικές θυσίες και εκτέλεσε τα καθιερωμένα, ο νεαρός πυρφόρος του θεού στον ναό, απευθυνόμενος στον πατέρα του παιδιού, του ζήτησε να υποσχεθεί ότι θα πληρώσει τα ίατρα μέσα σε έναν χρόνο.

“Υπόσχομαι” απάντησε ξαφνικά το παιδί. Ο πατέρας του εξεπλάγη και το διέταξε να το ξαναπεί. Και ύστερα από αυτό, το παιδί έγινε καλά».

- «Η Ανδρομάχη από την Ηπειρο ήθελε να αποκτήσει παιδιά. Κατά τη διάρκεια της εγκοίμησης είδε ένα όνειρο. Τ ης φάνηκε ότι ένα ωραίο παιδί τής ξεσκέπασε την κοιλιά και στη συνέχεια ο θεός την ψηλάφησε με το χέρι του. Υστερα από αυτό η Ανδρομάχη απέκτησε γιο από τον Αρύββα».

- «Κάποιος άνδρας είχε λίθο στο γεννητικό του όργανο.(Κατά την εγκοίμηση) είδε όνειρο ότι έκανε έρωτα με ένα ωραίο αγόρι, έπαθε ρεύση και απέβαλε τον λίθο. Αφού τον πήρε βγήκε από το ιερό κρατώντας τον στα χέρια του».

- «Ο Νικάνωρ ήταν χωλός. Ενώ καθόταν (στο ιερό) ξυπνητός, ένα παιδί τού άρπαξε τη βακτηρία (μπαστούνι) και το έβαλε στα πόδια. Αυτός, αφού σηκώθηκε, το κατεδίωξε και έτσι έγινε καλά».

- «Ο Ηραιέας από τη Μυτιλήνη.  Αυτός δεν είχε μαλλιά στο κεφάλι του, είχε όμως πολύ πυκνά γένια. Επειδή ντρεπόταν που οι άνθρωποι τον κορόιδευαν, εγκοιμήθηκε στο ιερό .Ο θεός λοιπόν, αφού του επάλειψε το κεφάλι με κάποιο φάρμακο, το έκανε να βγάλει τρίχες».

(Από τις πινακίδες που με την επιγραφή «Ιάματα του Απόλλωνος και του Ασκληπιού» βρέθηκαν το 1883 κατά τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και παραδίδουν 70 ιστορικά ασθενών).

Πηγές:

1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΑ, της Όλγας Γκουνή. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΛΑΝΗΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

2. Η άγνωστη Επίδαυρος αποκαλύπτεται, BHMagazino

Διαβάστε επίσης σχετικό άρθρο στην Μυθαγωγία : Tα θαύματα στα αρχαία Ασκληπιεία!!

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία