Ο κύκλος της ζωής..

            «Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο˙ καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο˙  το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή»
Ν. Καζαντζάκης, «Ασκητική». 

            Κάθε προσπάθεια να ορίσουμε το περιεχόμενο της έννοιας «ζωή» προσκρούει στο αφετηριακό κριτήριο. Σε αυτό διαφωνούν Βιολόγοι, Ψυχολόγοι, Ανθρωπολόγοι, Θεολόγοι και Κοινωνιολόγοι. Στο χορό των διαφωνούντων προστίθενται και οι φιλόσοφοι που δίνουν άλλη διάσταση στην έννοια ζωή. Η ζωή, δηλαδή, δεν είναι ένα απλό βιολογικό φαινόμενο (αναπνοή, κίνηση…) αλλά εμπεριέχει κι άλλα στοιχεία που την καθιστούν ως φαινόμενο πολυδιάστατη.

            Στο γνωστό «κύκλο της ζωής» δεν ανευρίσκονται μόνο τα δύο άκρα, η γέννηση και ο θάνατος, αλλά κι ένα πλήθος άλλων στοιχείων που νοηματοδοτούν το περιεχόμενο της έννοιας «ζωή». Τέτοια μπορεί να είναι η δημιουργία, οι πνευματικές αναζητήσεις, οι φιλοσοφικοί στοχασμοί, οι κοινωνικοί προβληματισμοί, οι ανθρώπινες σχέσεις, η αναζήτηση του θείου, οι θυσίες, οι αγώνες, το άγχος και η αγωνία του μέλλοντος. Γι’ αυτό και η ζωή ετυμολογικά βρίσκεται κοντά στην έννοια Βίος και στη Βία.

            Οι απαισιόδοξοι βλέπουν στον «κύκλο της ζωής» μόνο το ένα άκρο, το θάνατο. Θεωρούν ματαιότητα κάθε ενασχόληση με τη βραχεία περίοδο της ζωής, αφού ο θάνατος συνιστά μια αδήριτη αναγκαιότητα, μια φυσική νομοτέλεια. Γι’ αυτούς (Σοπενχάουερ….) η μόνη βεβαιότητα είναι το τέλος, ο θάνατος και με αυτό το δεδομένο πρέπει να οργανώνουμε το βραχύ διάστημα της ζωής. Η «άβυσσος» μας υπενθυμίζει την περατότητά μας και το εφήμερο της ύπαρξής μας.

            «Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή˙ κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν˙ Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία» (Ν. Καζαντζάκης, «Ασκητική»).

            Στην αντίπερα όχθη όσων περιδιαβάζουν τον «κύκλο της ζωής» βρίσκονται εκείνοι που εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στην ίδια τη ζωή και όχι στο μοιραίο – αναπόφευκτο τέλος. Η ζωή μπορεί να κινείται ανάμεσα σε δύο «τελείες», αλλά πάντα αγωνίζεται να επιμηκύνει το «μεταξύ αυτών διάστημα» και να το εμπλουτίσει. Η δημιουργία και η σύνθεση, όπως και η υπέρβαση της υλικής μας υπόστασης, συνιστούν τα αναγκαία βάθρα της πραγματικής ζωής. Η ζωή είναι μια κίνηση, μια περιπέτεια, μια σύγκρουση με το άγνωστο, το τυχαίο και το ανέλπιστο.

            Τον ύμνο της ζωής τον κατέγραψε εμφαντικά ο Ρουσσώ: «Ζω δε σημαίνει αναπνέω, σημαίνει ενεργώ˙ σημαίνει χρησιμοποιώ τα όργανά μου, τις αισθήσεις μου, τις ικανότητές μου, όλα τα μέρη του εαυτού μου που μου δίνουν τη συναίσθηση της ύπαρξής μου. Ο άνθρωπος που έζησε περισσότερο δεν είναι εκείνος που μέτρησε περισσότερα χρόνια, αλλά όποιος ένιωσε περισσότερο τη ζωή».

            Μπροστά στις δυο αυτές πραγματικότητες, τις δυο αντίρροπες δυνάμεις (Ζωή – Θάνατος) δεν μπορούμε να εθελοτυφλούμε. Αποτελούν τον «ανήφορο» και τον «κατήφορο». Πρέπει να διαβούμε και τα δυο αυτά «ρέματα» χωρίς αυταπάτες και ψευδαισθήσεις. Η αβεβαιότητα της ύπαρξής μας δεν πρέπει να μας οδηγεί στην παραίτηση και στην αγωνία του θανάτου. Το απροσδιόριστο της ζωής μάς οπλίζει με αποφασιστικότητα, ενέργεια και μας κρατά σε εγρήγορση. Εξάλλου, η εναλλαγή των εποχών επιβεβαιώνει το «άχρονο» της ζωής που με τη δημιουργία απομακρύνει – έστω και για λίγο – τη θλιβερή πραγματικότητα, το θάνατο:

            Αν όλα τα παραπάνω ισχύουν – Ζωή, Θάνατος – μπορούμε να επαναπροσδιορίσουμε τη «σχέση» μας προς τις δυο αυτές πραγματικότητες «Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ’ όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες ορμές˙και με τ’ όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη» (Ν. Καζαντζάκης «Ασκητική»).

            Η παγκόσμια ημέρα της Τρίτης Ηλικίας (1^η Οκτωβρίου) δεν είναι μόνο μια ευκαιρία για την ανάδειξη της προσοχής μας και του σεβασμού μας προς τους ανθρώπους που βρίσκονται σε αυτήν την περίοδο της ζωής τους, αλλά και μια ευκαιρία για αυτογνωσία και εσωτερικό στοχασμό. Να ξαναδούμε τις ευαισθησίες μας, την ανθρωπιά μας, τις ενοχές μας αλλά και τις ευθύνες μας, γιατί κατά το γνωστό «εκεί που είσαι ήμουνα και εδώ που είμαι θα ‘ρθεις».

            Κάθε φορά, λοιπόν, που συναντάς, διαλέγεσαι ή συνυπάρχεις με άτομα της λεγόμενης Τρίτης Ηλικίας, εύκολα οδηγείσαι στις παρακάτω σκέψεις:

            ● Όταν σκέπτομαι πως η ζωή που μας δίνεται ως δώρο δεν ξοδεύεται στη νιότη, ούτε λυγίζει στις κακουχίες του χρόνου, τότε νιώθω ν ι κ η τ ή ς.

            ● Όταν βλέπω στα πρόσωπα των ηλικιωμένων τη θέληση να αντιπαλέψουν τη φθορά του χρόνου, τότε αισθάνομαι έ ν ο χ ο ς για τις δικές μου φοβίες και την παραίτηση.

            ● Όταν συλλογίζομαι πως η ζωή καταξιώνεται από τα έργα που αφήνουμε και όχι τις μέρες που ξοδέψαμε στο άρμα του χρόνου απλά ζώντας, τότε νιώθω δ ι κ α ι ω μ έ ν ο ς για όσα δημιούργησα.

            ● Όταν αντικρίζω πρόσωπα χαρακωμένα από το λεπίδι του χρόνου που, ωστόσο, δεν σκύβουν, ούτε παραπονιούνται από τη δυσμορφία αλλά στέκονται όρθιοι κι αποφασισμένοι, τότε αισθάνομαι σ ί γ ο υ ρ ο ς για τις αντοχές μου.

            ● Όταν ακούω τους ηλικιωμένους να συμβουλεύουν και όχι να καταφεύγουν σε φλύαρες διδαχές, τότε σκέπτομαι πόσο ά δ ι κ ο ς ήμουνα, όταν τους περιφρονούσα με την αδιαφορία μου.

            ● Όταν βλέπω κάποιους να θέλουν να μένουν – ή να φαίνονται πάντα νέοι! – και για να το πετύχουν αλλάζουν το πρόσωπό τους, τότε νιώθω λίγο ο ρ γ ι σ μ έ ν ο ς, γιατί διαβλέπω μια ασέβεια στην αναγκαιότητα – δικαίωμα να ζήσουμε και τα τρία στάδια της ηλικίας μας.

            ● Όταν μιλώ με νέους και διαβλέπω μια περιφρόνηση και απαξίωση στα γηρατειά, τότε συλλογίζομαι πόσο ανέξοδες και φθηνές είναι οι καταγγελίες του ρατσισμού και πόσο ε υ τ υ χ ή ς νιώθω που φρόντισα τους γονείς μου, όταν αυτοί απόκαμαν από την ασθένεια και το φορτίο του χρόνου. 

● Όταν θυμάμαι τα παραμύθια και τις ιστορίες του παππού μου και της γιαγιάς μου, νιώθω ξαφνικά α π ο γ ο η τ ε υ μ έ ν ο ς από την αδυναμία μου να πω τα ίδια ή άλλα στα δικά μου εγγόνια.

● Όταν συζητώ με άλλους που ερίζουν, αν ο ήλιος είναι ομορφότερος την αυγή ή το βασίλεμα, τότε νιώθω πολύ α δ ύ ν α μ ο ς για να υποστηρίξω το ένα ή το άλλο.

● Όταν μιλώ με ηλικιωμένους και δεν χρησιμοποιούν πολύ τον παρελθόντα χρόνο (αναμνήσεις…) αλλά τον «μέλλοντα», τότε συλλαμβάνω τον εαυτό μου α δ α ή σχετικά με τη  θέληση και τη δύναμη κάποιων να «ζήσουν».

● Όταν παρατηρώ γύρω μου να πληθαίνουν τα γηροκομεία και οι οίκοι ευγηρίας δεν αισθάνομαι περήφανος για την κοινωνική μέριμνα προς τους ηλικιωμένους αλλά νιώθω α ν ή σ υ χ ο ς για την απουσία της οικογένειας. 

● Όταν βλέπω νέους δίπλα σε ηλικιωμένους με όλες τις διαφορές και αντιθέσεις (σώματος, ψυχής, ιδεολογίες…), τότε καταλαβαίνω την αναγκαιότητα της ισορροπίας του σύμπαντος και της ζωής που πηγάζει από τις συγκρούσεις και όχι από την επίπλαστη υποχρέωση σε κάποια εξουσία. Έτσι, νιώθω ι κ α ν ο π ο ι η μ έ ν ο ς για την κοσμογονική αρχή που πρόβαλε ο Ηράκλειτος, την «παλίντονο αρμονία».

● Όταν ακούω τους ξωμάχους της ζωής με περισσή ειλικρίνεια να επαινούν τους νέους για τις ιδέες και τα επιτεύγματά τους, τότε αισθάνομαι χ α ρ ο ύ μ ε ν ο ς, γιατί αυτό σημαίνει πρόοδος. 

● Όταν βλέπω τους νέους να συμβουλεύονται τους ηλικιωμένους αλλά και να βαδίζουν το δικό τους δρόμο, το «απάτητο μονοπάτι», τότε νιώθω υ π ε ρ ή φ α ν ο ς για τη νέα γενιά που γνωρίζει να ακούει το παλιό και πάνω σε αυτό να οικοδομεί το νέο. Η διαλεκτική του Έγελου στην απόλυτη εφαρμογή της.

Ο «κύκλος της ζωής» συμβατικά λέμε πως έχει αρχή τη Γέννηση και τέλος το Θάνατο. Ποιος, όμως, μπορεί με βεβαιότητα να διακρίνει την αρχή και το τέλος σε ένα κύκλο; Ίσως σε αυτό το ερώτημα κάποια πειστική απάντηση μπορεί να δώσει ο Νίτσε με τη θεωρία του για την αιώνια επιστροφή. Ο βρετανός φυσικός Roger Penrose θεωρεί πως το σύμπαν κάνει συνεχείς κύκλους «γέννησης» και «θανάτου» μέσα από μια αιώνια διαδοχή φάσεων.

Την ιδέα του «αιώνιου γυρισμού» και της «αιώνιας επιστροφής» την προβάλλει στην Ασκητική του και ο Ν. Καζαντζάκης: «…..ο χρόνος, συλλογίστηκες είναι απεριόριστος˙ η ύλη είναι περιορισμένη˙ αναγκαστικά, λοιπόν, θα ‘ρθει πάλι η στιγμή που όλοι ετούτοι οι συνδυασμοί της ύλης θα ξαναγεννηθούν οι ίδιοι, απαράλλαχτοι».

            * Στην Πιαλεία Τρικάλων, αδιαλείπτως από το 1989, γίνεται ειδική εκδήλωση προς τιμήν των ανθρώπων της Τρίτης Ηλικίας με πλούσιο πρόγραμμα. Οι μνήμες των γερόντων και η θέλησή τους για ζωή ζευγαρώνουν με τα όνειρα των νέων και τη βιασύνη τους να δαμάσουν το χρόνο. Αποτέλεσμα αυτής της συνύπαρξης μια ισορροπία που εξασφαλίζει την υγεία σωμάτων και ψυχών, όπως επιτάσσουν και οι διδαχές του Ασκληπιού που «εθήτευσε» στις πλαγιές του Κόζιακα Πιαλείας. 

 Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Ηλία Γιαννακόπουλου, Φιλόλογου. E-mail: iliasgia53@gmail.com

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία