H Αρκαδία και ο μύθος της Χρυσής εποχής, από την προϊστορία στην Ελληνιστική εποχή

«Υπάρχουν δύο Πύλες που οδηγούν στο δρόμο για την εσωτερική Αρκαδία. Η μία είναι ο «Καθαρισμός του Νου». Η δεύτερη είναι το «Άνοιγμα της Καρδιάς».

Αρκαδικός κύκλος

Βαθιά στις ρίζες του Αρκαδισμού βρίσκεται ο Μύθος της Χρυσής Εποχής, η μνήμη του Επίγειου δηλαδή Παράδεισου πάνω στην οποία θεμελιώνεται η φιλοσοφία αλλά και το πολιτικοκοινωνικό όραμα της Αρκαδίας. Στη δεύτερη αυτή μας παρουσίαση θα βυθιστούμε στη διάσταση που ονομάζουμε «παρελθόν» και θα εξετάσουμε: Πρώτον,  το ιστορικό πλαίσιο των μαρτυριών  που έχουμε από τους κλασικούς συγγραφείς αλλά και από τις παραδόσεις άλλων πολιτισμών και δεύτερον, τη γεωγραφική τους εξάπλωση. 

Στην Ευρώπη, η παλαιότερη καταγεγραμμένη μαρτυρία για τη Χρυσή Εποχή της ανθρωπότητας εμφανίζεται στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. σε ένα από τα πιο γνωστά επικά ποιήματα του Ησίοδου, με τίτλο «Έργα και Ημέραι».To «Έργα και Ημέραι» αποτελείται από 828 εξάμετρους στίχους και γράφτηκε με αφορμή τη δικαστική διαμάχη του ποιητή με τον αδελφό του Πέρση για την πατρική κληρονομιά. Στο έργο εκφράζεται όλη η πικρία του συγγραφέα για την αδελφική διχόνοια, γι’ αυτό και η Έριδα βρίσκεται στο επίκεντρο του πρώτου μέρους. - Η πρώτη αλήθεια, λέει ο Ησίοδος, είναι ότι υπάρχουν δύο είδη Έριδας: ο εποικοδομητικός συναγωνισμός και η καταστρεπτική διαμάχη (11-26) και υπονοεί ότι ο Πέρσης θα πρέπει να εγκαταλείψει την καταστρεπτική διαμάχη που έχει αμαυρώσει τις σχέσεις ανάμεσα στα δύο αδέλφια.

Στο επικό αυτό ποίημα, ο Ησίοδος αναφέρεται σε μια «Χρυσή Εποχή, που την τοποθετεί στο απώτερο παρελθόν. «Οι άνθρωποι», λέει, «ζούσαν, τότε, σαν θεοί, δεν είχαν βάσανα και δεν γνώριζαν μόχθο ούτε γεράματα, αλλά  ήταν πάντα νέοι, δεν αρρώσταιναν ποτέ, χαίρονταν σε γιορτινά συμπόσια και ο θάνατος τους έμοιαζε με γλυκό ύπνο». 

Μετά το «Χρυσό γένος» δημιουργήθηκε από τους θεούς, σύμφωνα με τον Ησίοδο,  το Ασημένιο γένος. - Αυτή η δεύτερη γενιά ανθρώπων ήταν κατώτερη από τη Χρυσή. - Παρόλα αυτά, γυναίκες και άνδρες ζούσαν ανέμελα για πάνω από εκατό χρόνια, προστατευμένοι από τις Μεγάλες Μητέρες, όμως μετά από την ενηλικίωση τους ζούσαν λίγο χρόνο και υπέφεραν από την αμυαλιά τους. Αιτία της  δυστυχίας τους, λέει ο Ησίοδος, ήταν η αλαζονεία και η άρνησή τους να προσφέρουν τιμές στους θεούς. 

Ακολουθεί το Χάλκινο γένος. Ήταν ένα γένος που χρησιμοποιούσε τον χαλκό. Είχε χάλκινα σπίτια και χάλκινα όπλα. Ήταν ένα γένος ανθρώπων πολεμοχαρές. Αφανίστηκε εξαιτίας των πολεμικών συγκρούσεων. Ακολουθεί το τέταρτο γένος, το γένος των Ηρώων, γένος δίκαιο και αντρείο, που εξολοθρεύτηκε όμως σε πολέμους. 

Το πιο δυστυχισμένο γένος είναι το Σιδερένιο γένος. Είναι η εποχή, στην οποία ζει ο ποιητής. Την περιγράφει με μελανά χρώματα. Το γένος αυτό θα καταστραφεί λόγω της ηθικής εξαχρείωσης των ανθρώπων. Καμιά τιμή δεν θα έχει όποιος κρατά το λόγο του ούτε ο δίκαιος και ο καλός, αλλά θα τιμούν περισσότερο τον κακό και τον αχρείο. Το μόνο δίκαιο θα είναι η δύναμη, ενώ θα λείπει η συναίσθηση του αληθινού δίκαιου. 

Παρόμοιες αντιλήψεις με τον Ησίοδο είχανε και οι Ορφικοί. Ποιο αναλυτικά ο Πρόκλος, στο “Εις τας Πλάτωνος Πολιτείας Υπόμνημα, βιβλίο Β’ 74.26 – 77.19″, μας λέγει ότι ο θεολόγος Ορφέας δίδαξε ότι υπάρχουν τρία γένη ανθρώπων. Πρωταρχικότερο όλων το Χρυσό, το οποίο, λέει, το δημιούργησε ο Φάνης. Δεύτερο το Αργυρό, του οποίου ηγήθηκε ο μέγιστος Κρόνος. Τρίτο το Τιτανικό, για το οποίο δημιούργησε ο Δίας από τα μέλη των Τιτάνων.

Αλλά και ο Πλάτωνας, στον Κρατύλο, αναφέρεται σε μια εποχή χρυσών ανθρώπων αναπτύσσοντας τη θεωρία των Εποχών με βάση τα Έργα και Ημέρες του Ησιόδου. Με τη σειρά του ο Ρωμαίος ποιητής Οβίδιος μειώνει τον αριθμό των Εποχών σε τέσσερις: Χρυσή, Χάλκινη, Ασημένια, και εποχή του Σιδήρου. – Η ποίηση του Οβίδιου, εκτός από τη λογοτεχνική της αξία, είναι πολύ σημαντική και λόγω του ότι κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα απετέλεσε την πρωταρχική πηγή για τη μετάδοση του μύθου της Χρυσής Εποχής, ​​όταν η Δυτική Ευρώπη είχε πλέον χάσει την άμεση επαφή με την ελληνική λογοτεχνία. 

Η φιλοσοφία αυτή επέδρασε και σε μεταγενέστερους στοχαστές, ιδίως επηρέασε τη σκέψη του Πρωταγόρα και του Εμπεδοκλή ο οποίος όπως και ο Ησίοδος πριν από αυτό, τόνισε την ιδέα της αρχέγονης αθωότητας και την αρμονία στη Φύση, συμπεριλαμβάνοντας σε αυτήν και την ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά και ο Ευήμερος, φίλος του βασιλιά Κασσάνδρου μιλάει για ένα ταξίδι του στα νότια της Αραβίας, όπου και ανακάλυψε ένα νησί με το όνομα Παγχαία. Εκεί οι άνθρωποι ζούσαν μια ιδανική ζωή τιμώντας τους θεούς, σε τέλεια αρμονία με τη Φύση.

Αν εξετάσουμε το Μύθο της Χρυσής Εποχής, βλέπουμε ότι χαρακτηρίζεται από δύο βασικά στοιχεία: 

α) Την κυκλική αντίληψη του Χρόνου. Η Χρυσή Εποχή δεν είναι δηλαδή κάτι που χάθηκε για πάντα στη ροή του χρόνου αλλά πρόκειται να ξανάλθει όταν συμπληρωθεί ο κύκλος 

β) Ότι βρισκόμαστε σε εκείνη την πλευρά του Κύκλου όπου όλα έχουν φθίνουσα πορεία. Κατά συνέπεια, η κάθε ιστορική περίοδος που εδώ και αιώνες διαδέχεται την άλλη, οδηγεί τον άνθρωπο όλο και πιο βαθιά στην άγνοια, τη δυστυχία, την αρρώστια και την ανισορροπία. 

Αλλά ποιο είναι το νόημα και ο συμβολισμός των μετάλλων; Τι ακριβώς σημαίνει σε επίπεδο Συνείδησης η λέξη «Χρυσή Εποχή», και «Ασημένιο» ή «Χάλκινο Γένος»;      Ο διαχωρισμός αυτός σε κατηγορίες, σύμφωνα με την ποιότητα της αξίας των ανθρώπινων γενών σε αντιστοιχία με τις ιδιότητες των μετάλλων, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. 

Ο Πλάτων στον «Κρατύλο» 397-398 αναφέρει ότι με τον όρο «Χρυσό Γένος» ο Ησίοδος δεν εννοεί ότι είναι ένα γένος φτιαγμένο από χρυσάφι, αλλά ότι χαρακτηρίζεται από αγαθότητα και καλωσύνη. - Μιλάει δηλαδή για ένα επίπεδο Συνείδησης.

Ποιες είναι όμως οι ιδιότητες του χρυσού; Ο χρυσός, θεωρείται το πιο ευγενές και πολύτιμο μέταλλο. Παραμένει αναλλοίωτο στη φθορά του χρόνου, δεν διαβρώνεται και δεν σκουριάζει. Ο χρυσός είναι πάντα λαμπερός, όπως οι ακτίνες του Ήλιου. Δεν έχει τοξικότητα, και δεν προκαλεί αλλεργίες – Στην περιγραφή ενός ανθρώπου ο χρυσός χρησιμοποιείται για να του προσδώσει  έναν ανώτερο χαρακτήρα. Γι αυτό και λέμε ότι ο καλός άνθρωπος έχει «Χρυσή Καρδιά». -  Αντίστοιχα, το επίπεδο της Συνείδησης που ανταποκρίνεται στο χρυσό είναι λαμπερό, αναλλοίωτο και καμμία τοξική σκέψη ή συναίσθημα δεν μπορεί να το αγγίξει.  Ο Ησίοδος λέει ότι το Χρυσό Γένος ζούσε τον καιρό του Κρόνου. 

Σύμφωνα με μια ερμηνεία «Κρόνος» σημαίνει «Κόρυς» του Νοος. – Η λέξη «Κόρυς», σημαίνει «Κορυφή», «Το ύψιστο και σπουδαιότερο σημείο». Κατά συνέπεια Κόρυς του Νοός ή Κρόνος σημαίνει «Το ανώτερο Επίπεδο του Νου, δηλαδή της Συνείδησης». - Πρόκειται για ένα Νου που εκπέμπει φως, και που αντιλαμβάνεται τον κόσμο χωρίς διαχωρισμούς, χωρίς αντιθέσεις και χωρίς δυαδισμό ανάμεσα σε υποκείμενο και αντικείμενο. 

Ο Ησίοδος αναφέρει ότι το χρυσό γένος ήταν άνθρωποι ενάρετοι που ζούσαν έχοντας πρότυπό τους τούς θεούς που τους δημιούργησαν. Ήταν το «κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν». Πράοι και ειρηνικοί, είχαν καθαρή ψυχή, νεανικό σώμα ως τα γεράματά τους και ο θάνατός τους ήταν όπως ένας γλυκός ύπνος. – Λέει επίσης ότι όταν έφευγαν από αυτό τον κόσμο γίνονταν «Δαίμονες» εσθλοί, επιχθόνιοι φύλακες των θνητών ανθρώπων, χαρίζοντας τους υγεία και πλούτη. – Τι σημαίνει αυτό; και ποιο είναι το νόημα της λέξης «Δαίμονας», που έχει τόσο κακοποιηθεί στη σημερινή εποχή; 

Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι τα πνεύματα που είναι «δαήμονες», δηλαδή «σοφοί», ονομάζονται «Δαίμονες». Γι αυτό και το να πεθάνει κάποιος αγαθός, ή όπως λέμε σήμερα «φωτισμένος», αποκτά μεγάλη τύχη και τιμές και γίνεται «Δαίμονας» δηλαδή ένα σοφό και προστατευτικό πνεύμα. 

Ας δούμε τώρα το δεύτερο μέταλλο, τον άργυρο και την αντίστοιχη εποχή.  Το ασήμι, όπως και ο χαλκός, είναι μέταλλα που έχουν και εκείνα τη λάμψη τους, αλλά υπόκεινται στη φθορά του χρόνου και οξειδώνονται. Ο μεν άργυρος με την πάροδο του χρόνου χάνει το ωραίο ασημί χρώμα του και μαυρίζει επιφανειακά, ενώ ο χαλκός, όταν οξειδώνεται, αρχίζει να πρασινίζει. 

Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι ο άργυρος είναι πιο μαλακός από το χαλκό, που όχι μόνο είναι σκληρός, αλλά θερμαίνεται και πιο γρήγορα από οποιοδήποτε άλλο μέταλλο.Μπορούμε λοιπόν να φανταστούμε, σύμφωνα με τις ιδιότητες αυτών των μετάλλων και από τη μελέτη των στίχων του αντίστοιχου έργου, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των ανθρώπων του ασημένιου και του χάλκινου γένους. 

Έτσι, στο αργυρό γένος διαπιστώνει κανείς ότι υπάρχει έλλειψη ωριμότητας των ανθρώπων. Η ζωή τους ήταν αγνή αλλά μαλθακή ζωή, χωρίς παραγωγικό έργο, παρά μόνο προς το τέλος της ζωής τους [στίχοι 130-133]. Όπως λέει ο Ησίοδος, σε αντίθεση με τη "χρυσή γενιά", στο "αργυρό" γένος οι άνθρωποι δε λειτουργούσαν με τη νόηση, και συμπεριφέρονταν στο μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της ηλικίας τους όπως τα μικρά  και άμυαλα παιδιά. Το χειρότερο ήταν όμως ότι δεν ήθελαν να λατρεύουν τους αθανάτους, ούτε να θυσιάζουν πάνω στους ιερούς βωμούς, γι αυτό και ο Δίας θύμωσε και τους εξόντωσε. 

Αυτοί οι στίχοι περιγράφουν ουσιαστικά όχι μόνο μια περίοδο πολέμων, ανάμεσα στην νεοαναδυόμενη πατριαρχική εξουσία και τους προ-πατριαρχικούς θεσμούς, αλλά και τις γενοκτονίες που έγιναν εκείνη την εποχή λόγω έλλειψης υπακοής στην κυριαρχία των πατριαρχικών φύλων. Μετά από το θάνατο τους αυτή η γενιά τοποθετήθηκε σε τόπους κάτω από τη Γη, ταυτίστηκε με τη Φύση και λαμβάνοντας κάποια τιμή, ονομάστηκε «Μακάριοι και Υποχθόνιοι Θνητοί». 

Το "χάλκινο" γένος που ακολούθησε μετά ήταν μια γενιά αλαζονικών ανθρώπων με πολεμικά έργα, με σκληρή, δυνατή ψυχή και σωματική ρώμη, που χρησιμοποίησαν το μέταλλο του χαλκού κατασκευάζοντας όπλα, εργαλεία και οικιακά σκεύη. Παρόμοια και ο χαρακτήρας τους ήταν σκληρός και παθιασμένος με αποτέλεσμα τη συνεχή ενασχόλησή τους με τον πόλεμο και τα φοβερά έργα του. Οι άνθρωποι αυτοί εξοντώθηκαν πολεμώντας μεταξύ τους και βυθίστηκαν σε υποχθόνιους τόπους όπου βρίσκεται και το θηριώδες γένος των πνευμάτων της καταστροφής και του ολέθρου. Τότε ήταν που η Θεά Αστρέα, που ως τότε βασίλευε με τον Κρόνο στη Γη, εγκατέλειψε τους ανθρώπους και κατέφυγε στον Ουρανό όπου και εμφανίζεται ως ο αστερισμός της Παρθένου, κρατώντας τη ζυγαριά της δικαιοσύνης, δηλαδή τον  αστερισμό του Ζυγού. 

Το γένος των ημίθεων και των ηρώων που βασίλευσε για οκτώ γενιές, από τους τελευταίους κατακλυσμούς μέχρι τα Τρωικά, ξεχωρίζει απ' όλα τα υπόλοιπα γιατί υπήρξε το πιο δίκαιο, το πιο ανδρείο και ηρωικό γένος θνητών ανθρώπων πάνω στη Γη. Αυτοί οι άνθρωποι γεννήθηκαν όταν οι Θεοί ερωτεύθηκαν γυναίκες ή οι Θεές ερωτεύτηκαν άνδρες. Είχαν λοιπόν ένα μέρος τους θεϊκό και ένα μέρος ανθρώπινο. Βασικά πρόκειται για το Γένος που εξάπλωσε με επιμιξίες και πολέμους τους πατριαρχικούς θεσμούς ξεπερνώντας και τις τελευταίες αντιστάσεις. Δυστυχώς, όμως, σύμφωνα με τον Ησίοδο, αφανίστηκε κι αυτό, από τις σκληρές μάχες και το μαύρο πόλεμο. [Τρωικός Πόλεμος, εφτάπυλη Θήβα κ.ά.]. 

Η ψυχές των ημίθεων και των ηρώων  ζουν μετά από το θάνατο στα νησιά των μακάρων. Λέγεται επίσης ότι η γη τους αποδίδει πλούσια σοδειά τρεις φορές τον χρόνο. Το τελευταίο Γένος είναι το "Σιδερένιο" γένος. Ονομάστηκε έτσι επειδή έχει να κάνει με το χαρακτήρα και τις ιδιότητες που έχει το μέταλλο αυτό καθώς φθείρεται στην πορεία του χρόνου. 

Το σίδερο, με την πάροδο των ετών σκουριάζει, διαβρώνεται από τα έξω προς τα μέσα. Με την πολυκαιρία το μέταλλο αλλοιώνεται, όταν είναι εκτεθειμένο στη συνεχή υγρασία ή στο χώμα, χάνοντας εντελώς τις αρχικές του ιδιότητες. Εάν όμως προστατευτεί με καλό επίχρισμα, μπορεί να διατηρηθεί, για ένα αρκετό χρονικό διάστημα. Έτσι και οι διαβρωμένες ψυχές, σκοτεινιασμένες και μοχθηρές προτιμούν την αδικία από τη δικαιοσύνη και την αδιαντροπιά από τη ντροπή. Βυθίζονται καθημερινά  στη διαφθορά, στη βία, στο φθόνο και στην πονηριά, σαπίζοντας σταδιακά μέσα στα σκοτεινά τους πάθη. 

Όμως οι ιστορικοί κύκλοι που αναφέρονται στην Πτώση της ανθρωπότητας και κατόπιν στην εξελικτική της άνοδο δεν περιορίζεται στην Ευρώπη. Μια παρόμοια διδασκαλία υπάρχει και στην Ινδουιστική Παράδοση, ιδιαίτερα στο μεγάλο Σανσκριτικό Έπος των Ινδών, την Mahabharatα. 

Η διαφορά είναι ότι οι ινδικές διδασκαλίες διαφοροποιούν τις τέσσερις ηλικίες του Κόσμου (Γιούγκα) όχι σύμφωνα με τα μέταλλα, αλλά ανάλογα με την ποιότητα των διαφόρων χρωμάτων. Έτσι, το λευκό χρώμα είναι η πιο αγνή ποιότητα και ταυτίζεται με την πρώτη, ιδανική ηλικία. Αυτά τα χρώματα είχαν αρχικά συνδεθεί με τους πλανήτες Δία, Κρόνο, ο Ερμή και Άρη ακριβώς όπως τα μέταλλα. Μετά από την συμπλήρωση των Κύκλων και την παγκόσμια πτώση, στο τέλος της τέταρτης Εποχής, της Kali Yuga, η πορεία του χρόνου συνεχίζεται με καινούργους κύκλους και την αρχή μιας νέας Χρυσής Εποχής.

Η Krita Yuga, που είναι επίσης γνωστή και ως Yuga Satya, η Πρώτη και ΤέλειαΕποχή, περιγράφεται στο ινδουιστικό έπος Mahabharatα με τα εξής λόγια: 

«Στην εποχή εκείνη οι άνδρες ούτε αγοράζονταν ούτε επωλούντο. Δεν υπήρχαν πλούσιοι ή φτωχοί, ούτε ανάγκη να ψάξει κάποιος για εργασία. Όλα όσα ήταν απαραίτητα μπορούσες να τα αποκτήσεις με τη δύναμη της θέλησης. Πρωταρχική αρετή εθεωρείτο η εγκατάλειψη της κάθε γήινης επιθυμίας. Στην Κρίτα Γιούγκα δεν υπήρχε αρρώστια ούτε και σωματική παρακμή με το πέρασμα του χρόνου. Δεν υπήρχε μίσος, ή ματαιοδοξία, καμία κακιά σκέψη ούτε και θλίψη ή φόβος. Ολόκληρη η ανθρωπότητα μπορούσε να βιώσει την υπέρτατη μακαριότητα».

Σύμφωνα με την Ινδουιστική Παράδοση, η Satya Yuga διαρκεί 1.728.000 χρόνια, η Treta Yuga 1.296.000 χρόνια, η Dvapara Yuga 864,000 χρόνια και η Kali Yuga 432,000 χρόνια. Σύμφωνα με την Πουρανά υπάρχουν 71 τέτοιοι κύκλοι σε μια ζωή του Manu η ζωή του οποίου η διάρκεια είναι 306.720.000 χρόνια.

Το μέσο προσδόκιμο ζωής ενός ανθρώπινου όντος στη Satya Yuga πιστεύεται ότι είναι περίπου 100 000 χρόνια. Αυτή η διάρκεια ζωής μειώνεται στην επόμενη ηλικία, την Treta Yuga σε 10 000 χρόνια, ακολουθούμενη από Dvapara Yuga 1 000 ετών και Κάλι Γιούγκα έως και 100 ετών. Κατά τη διάρκεια της Satya Yuga, οι άνθρωποι κάνουν μόνο καλές πράξεις, είναι διαρκώς ευτυχισμένοι και ολόκληρη η κοινωνία ζει σε αρμονία με τη γη. 

Η Brahma Kumaris, ένα καινούργιο θρησκευτικό κίνημα που ξεκίνησε στην Ινδία γύρω στο 1930 κάνει αναφορά σε πέντε κοσμικές περιόδους που συμπεριλαμβάνονται σε ένα ενιαίο κύκλο 5.000 ετών. Η Χρυσή Εποχή, ή Satya Yuga, είναι η πρώτη και διαρκεί 1.250 χρόνια. Τρεις από τις υπόλοιπες τέσσερις, η Thretha Yuga (Ασημένια Εποχή), η  Dwarpar Γιούγκα (εποχή του Χαλκού) και η Κάλι Γιούγκα  (Εποχή του Σιδήρου), επίσης διαρκούν  από 1250 χρόνια η κάθε μία. Η πέμπτη περίοδος, η Sangum Yuga εκτείνεται στα τελευταία 100 χρόνια της Εποχής του Σιδήρου και αποτελεί μια περίοδο καταστροφής μέσα από την οποία θα γεννηθεί μια καινούργια Χρυσή Εποχή. 

Αλλά και στην Σκανδιναυία υπάρχει μια παρόμοια Παράδοση καθώς η αρχαία Νορβηγική λέξη gullaldr, που σημαίνει «Χρυσή Εποχή»,  χρησιμοποιήθηκε στη Völuspá - το Έπος που μιλά για τη δημιουργία του Κόσμου - για να περιγράψει την περίοδο μετά το Ragnarök, την καταστροφή του Σύμπαντος, όταν οι Θεότητες που έχουν επιζήσει και οι απόγονοι τους χτίζουν την πόλη Gimle πάνω στα ερείπια της Asgard, της μυθικής πόλης των  Θεών.  Κατά τη διάρκεια της νέας Χρυσής αυτής Εποχής θα βασιλεύσει ο Baldr, Balder ή Baldur, γιος του Οντιν και θεότητα του Φωτός και της Αγνότητας. 

Παρόμοια Παράδοση υπάρχει και στην Κίνα με το βιβλίο «Η Άνοιξη της Ανθισμένης Ροδακινιάς» ( 桃花源記), στα Κινέζικα: Táohuā Yuán. Συγγραφέας του ο Tao Yuanming ή T'ao Ch'ien (365–427, ένας Κινέζος ποιητής που έζησε στην Εποχή των Έξι Δυναστειών ( 220 - 589). Το βιβλίο αναφέρεται σε ένα μυθικό χωριό που βρίσκονταν στις συμβολικές πηγές ενός ποταμού. Εκεί οι άνθρωποι ζούσαν όπως ακριβώς και στη Χρυσή Εποχή σε αρμονία με τη Φύση.

Αλλά και στην Αγία Γραφή υπάρχει μια αναφορά σε μια διαδοχή των βασιλείων στο όνειρο του Ναβουχοδονόσορα στο Δανιήλ 2, που περιγράφονται κατά φθίνουσα σειρά που συμπεριλαμβάνει το χρυσός, το ασήμι, το χαλκό, το σίδηρο και τελικά μια μίξη από σίδερο και πηλό.

Στο σημείο αυτό δημιουργείται ήδη από την ιστορική εποχή ένα δίλημμα. Ποια είναι η ιδανική κατάσταση του Αρκαδικού κοινωνικού οράματος; Αυτή της άγριας φύσης και της τροφοσυλλογής σε ένα επίγειο παράδεισο, πριν την οργάνωση της κοινωνίας, ή αυτή των πρώτων οικισμών με ανθρώπους που ζουν σε αρμονία με το περιβάλλον; Η συγκεκριμένη προβληματική απασχόλησε διαχρονικά όλους όσους ασχολήθηκαν με την αρχετυπική αυτή πραγματικότητα. - Ήταν βασικό θέμα συζήτησης ανάμεσα στους προ ρομαντικούς της Ελβετίας στον 18^ο αιώνα αλλά και ανάμεσα στα ρομαντικά κινήματα της Γερμανίας και της Αγγλίας. - Ένα άλλο θέμα ήταν η κοινωνική δομή της χρυσής αυτής εποχής. Πως ζούσαν οι άνθρωποι και τι ήταν αυτό που κατέστρεψε το όραμα τους;

Ο συγγραφέας Άρατος, που έζησε τον 3^ο π.χ. αιώνα, θεωρείται μαθητής του Ζήνωνος, ιδρυτή του Στωικισμού. Το έργο του που διασώθηκε είναι τα «Φαινόμενα». Γράφτηκε γύρω στα 275 π.χ. και είναι ένα εκλαϊκευμένο εγχειρίδιο αστρονομίας που ταυτόχρονα περιέχει και μια ηθική διδασκαλία. Ο Άρατος αναφέρεται στον Ησίοδο και το χρυσό αιώνα, το πρώτο στάδιο της ανθρωπότητας, όταν στη Γη βασίλευε η δικαιοσύνη. «Οι άνθρωποι των απαρχών», γράφει, «δεν σκότωναν ποτέ κανένα ζωντανό πλάσμα. Η γόνιμη Γη έδινε πλούσια σοδειά και αυτοί ζούσαν, χαρούμενοι και γαλήνιοι, από τα κτήματα τους, ανάμεσα σε αναρίθμητα αγαθά. Η ζωή ήταν λιτή και απλή χωρίς βάσανα. Αγνοούσαν δύο κακά: Τον πόλεμο και το εμπόριο. Την τροφή δεν την έφερναν από μακριά τα πολυταξιδεμένα καράβια. Συγκρούσεις και διχασμοί ήταν άγνωστοι. Όπως, άγνωστος ήταν και ο μισητός πόλεμος».

Ο Άρατος συνδέει τη χρυσή εποχή με ένα κοινωνικό μοντέλο που στηρίζεται στην εντοπιότητα, την τροφική αυτοδυναμία και την αποχή από το πνεύμα του ιδιοτελούς συμφέροντος και της εμπορικής συναλλαγής. Σε παρόμοιο συμπέρασμα φτάνει όμως και ο Δικαίαρχος, ιστορικός της αριστοτελικής σχολής. «Στην εποχή του Κρόνου», λέει, «όλα τα πράγματα φύτρωναν από μόνα τους. Οι άνθρωποι δεν γνώριζαν την τέχνη της γεωργίας ούτε καμιά άλλη τέχνη. Ζούσαν μια ζωή χωρίς κόπους, φροντίδες και αρρώστιες. Ανάμεσα τους δεν υπήρχαν διαμάχες ή πόλεμοι. Μόνο ειρήνη, φιλία και ανεμελιά. Στη συνέχεια όταν οι άνθρωποι αναζήτησαν να αποκτήσουν ολοένα και περισσότερα αγαθά, με κίνητρο τη φιλοδοξία, άρχισαν να οργανώνουν ομάδες και να τίθενται επικεφαλής. Μερικοί άλλοι έκαναν το ίδιο με σκοπό την άμυνα τους. Έτσι, έχοντας ιδιοποιηθεί τη Γη και αποκτώντας προσωπικά αγαθά είχαν αρκετές αιτίες για σύγκρουση, τις οποίες οι πρώτοι άνθρωποι αγνοούσαν».                                                                            

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν όμως και τα αίτια της πνευματικής αυτής πτώσης. «Όταν οι άνθρωποι κατασκεύασαν το θανατηφόρο μαχαίρι», λέει ο Άρατος, «δοκίμασαν για τροφή τους τα βόδια που οργώνουν τη Γη. Τότε η Δικαιοσύνη, κυριευμένη από φρίκη για τους ανθρώπους, έφυγε πετώντας προς τον Ουρανό» (131-136). Από την αίσθηση δηλαδή της συντροφικότητας με όλα τα πλάσματα, κάποια στιγμή ο άνθρωπος ένοιωσε διαφορετικός, αυτοαναγορεύτηκε «κύριος των ζώων» κι άλλα προσπάθησε να υποτάξει κι άλλα να τα χρησιμοποιήσει σαν τροφή. Έτσι, σκοτώνοντας τα αδέλφια του ή μετατρέποντας τα σε σκλάβους, έδωσε το έναυσμα για να ξεσπάσει και ο πόλεμος ανάμεσα στους ανθρώπους. 

Παρόμοια είναι και η συμπεριφορά του απέναντι στην ίδια τη Γη. Ένα θέμα που συναντάμε συχνά στις αρχέγονες παραδόσεις είναι η εργασία του οργώματος και της εκτεταμένης γεωργίας που θεωρείται ως «έγκλημα του ανθρώπου». - Ακόμα και στην κλασσική Αθήνα, στην Αντιγόνη (330 κ.ε.), ο Σοφοκλής βλέπει το γεωργό σαν ον γεμάτο ασέβεια καθώς δε διστάζει «να αυλακώνει τη Γη με τα αλέτρια του, οργώνοντας την χωρίς ανάπαυλα, χρόνο με το χρόνο». 

Σύμφωνα με το Αρκαδικό Ιδεώδες η ελευθερία του ανθρώπου θεμελιώνεται στην ελευθερία της ίδιας της Γης. Γι αυτό και η χρυσή εποχή συνδέεται με την περίοδο της τροφοσυλλογής. Όταν δηλαδή όλοι οι άνθρωποι μπορούσαν χωρίς κανένα περιορισμό να βρίσκουν την τροφή τους. Αλλά και η κηποκαλλιέργεια γύρω από τους συνοικισμούς εξυμνείται, καθώς και η αρμονική συνύπαρξη με κάποια οικόσιτα ζώα, δεν απομακρύνει τον άνθρωπο από το μοντέλο της συλλογικής αυτάρκειας και της ισορροπίας. - Μόνο από τη στιγμή που, μέσα από την οργανωμένη γεωργία και κτηνοτροφία, αρχίζουν να υπάρχουν όρια ανάμεσα στα ιδιωτικά χωράφια και μια αίσθηση προσωπικής κατοχής των κοπαδιών, δημιουργείται ο ταξικός διαχωρισμός και οι ανισότητες. 

Κι εδώ γεννιέται η ερώτηση: «Ποιος ήταν το αίτιο της κοινωνικής και πνευματικής αυτής αλλαγής, που στη σημερινή εποχή έχει φορέσει την υποκριτική  μάσκα της «προόδου»; Μια πιθανή απάντηση είναι: «Τα κοσμογονικά φαινόμενα που προκάλεσαν μεγάλους κατακλυσμούς ανάμεσα στον 19^ο και τον 17^ο αιώνα π.χ. μετατοπίζοντας τον άξονα της Γης. 

Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι το πρώτο στάδιο, της χρυσής εποχής, που οι αρχαίοι συγγραφείς περιγράφουν, αντιπροσωπεύει μια προκατακλυσμιαία περίοδο όταν η γονιμότητα του εδάφους, η αφθονία των καρπών και οι κλιματολογικές συνθήκες επέτρεπαν την ελεύθερη διαβίωση των νομάδων. Αντίθετα, μετά τους κατακλυσμούς δημιουργήθηκαν οι τέσσερεις εποχές και οι συνθήκες έγιναν πιο δύσκολες αναγκάζοντας τους ανθρώπους να συγκεντρωθούν σε οργανωμένους συνοικισμούς. 

Ο Πλάτωνας, στον Κριτία, αναφέρεται σε μια εποχή πριν από τον Κατακλυσμό, όπου η Αθήνα είχε τα πάντα σε αφθονία. Αντί για βουνά και ξερότοπους είχε ψηλούς, χωμάτινους λόφους, πεδιάδες γεμάτες εύφορο χώμα και άφθονα δάση. Ύστερα, με τους κατακλυσμούς, το χώμα γλίστρησε σε μεγάλες ποσότητες και εξαφανίστηκε στα βάθη της θάλασσας αφήνοντας το έδαφος γυμνό. Οι πηγές καταστράφηκαν από τους σεισμούς και οι άνθρωποι βυθίστηκαν στα βάσανα και τη δυστυχία. Αυτό σημαίνει μια βίαια και δραματική αλλαγή στην ποιότητα της καθημερινής ζωής. Δεν μιλάμε φυσικά για τις καθημερινές δυσκολίες σε μια φτωχή κοινωνία που μπορεί να δυναμώσουν το πνεύμα και να σφυρηλατήσουν τη θέληση. Η αναφορά είναι για παρατεταμένες συνθήκες απόλυτης απελπισίας, για παιδιά που γεννιόνταν πάνω σε ερείπια, γυμνά, τρομαγμένα, χωρίς ελπίδα ή νόημα στη ζωή τους.  

Εκτός όμως από τα ακραία φαινόμενα της ζέστης και του ψύχους, είναι σημαντικός και ο ψυχολογικός παράγοντας που οι τεράστιες και παρατεταμένες γεωλογικές καταστροφές επέφεραν. Ο τρόμος, η φρίκη και τα άλλα αρνητικά συναισθήματα μετέβαλλαν τον ψυχισμό του ανθρώπου. Η οντολογική ανασφάλεια οδήγησε στην ανάγκη κατοχής και εξουσίας καθώς και στη καταστροφή της ψυχικής συνοχής.

Σύμφωνα με τον ψυχίατρο Arthur Janov, υπάρχουν κάποιες ανάγκες που ονομάζονται «πρωτογενείς» και από τις οποίες εξαρτάται η ψυχοβιολογική μας ισορροπία. Αυτές οι ανάγκες είναι να τραφούμε, να προφυλαχτούμε από το κρύο και την υγρασία, να αισθανθούμε τρυφερότητα, να αναπτυχθούμε χωρίς πίεση με το δικό μας ρυθμό, και να προσλάβουμε δημιουργικά ερεθίσματα. Εάν οι πρωτογενείς ανάγκες παραμένουν για ένα μεγάλο διάστημα ανικανοποίητες, το άτομο αρχίζει να υποφέρει από συνεχή και αβάσταχτο πόνο. Τι συμβαίνει τότε; Για να μπορέσει να επιζήσει και να διαφυλάξει την συνέχεια του ο οργανισμός καταπιέζει αυτό που αισθάνεται, διαχωρίζει τα αισθήματα του από τη συνείδηση και μαθαίνει πώς να μεταμφιέζει και να παραλλάζει τις ανάγκες το σε συμβολικές ανάγκες. 

Ξεκινά έτσι μια επώδυνη πορεία που συχνά οδηγεί στη νεύρωση και σε ακραίες περιπτώσεις στην ψύχωση. Από την άλλη πλευρά, η στερημένη ζωή και η κακοπέραση, οι δυσχέρειες και οι παρατεταμένες στεναχώριες συνιστούν μια δυνητική πηγή ποικίλων μορφών ψυχοπαθολογίας και οδηγούν σε φοβίες, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά συμπτώματα και ανικανότητα επικοινωνίας.

Στο βιβλίο του «Η ψυχολογία του Μέλλοντος» ο Stanislav Grof επισημαίνει ότι: 

« Αν πράγματι θα αναπτυχθούν συγκινησιακές και ψυχοσωματικές διαταραχές και το ποια μορφή θα πάρουν εξαρτάται από την ενισχυτική επίδραση των τραυματικών γεγονότων της μεταγεννητικής ιστορίας η, αντίστροφα, από την κατευναστική επιρροή διαφόρων ευνοϊκών βιογραφικών παραγόντων» 

Όσο μεγάλη όμως και αν είναι η αντίσταση του ανθρώπου στις διάφορες συμφορές, είναι δύσκολο να βιώσει εσωτερική γαλήνη όταν νοιώθει να βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς συναγερμού. Το άγχος και η αγωνία, σαν αντίδραση σε καταστάσεις οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την επιβίωση ή την ακεραιότητα του σώματος, αναιρούν την ικανότητα μας να συνειδητοποιούμε ότι η ατομική μας ύπαρξη συνδέεται με ολόκληρο το κοσμικό δίχτυ, με το σύνολο του υπαρκτού. Σε αυτές τις περιπτώσεις το «εμείς» αντικαθίσταται από το «εγώ» και η δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης από το ένστικτο της επιβίωσης. 

Ξαναγυρνώντας στο κοινωνικό μοντέλο του Αρκαδισμού, σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η κοινωνική διάσταση του Αρκαδικού Ιδεώδους θεμελιώνεται σε συμμετοχικούς θεσμούς στηριγμένους στις αξίες της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης και της αυτοδιαχείρισης. - Παράλληλα, σε πολιτικό επίπεδο, η Αρκαδία αρνείται τη συγκέντρωση δύναμης και πλούτου στα χέρια λίγων ατόμων και εκφράζει την αυτοκαθοριζόμενη κοινωνία, τη γενναιοδωρία, την απλότητα και τον αυθορμητισμό. - Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το ότι, σύμφωνα με την Ελληνική παράδοση, η δημοκρατία εγκαθιδρύθηκε για πρώτη φορά στην Αρκαδία τον 7^ο αιώνα π.χ. μετά την κατάργηση της βασιλείας. 

Μέσα σε αυτό τον κόσμο της εντοπιότητας η φιλοσοφία, η μουσική και ο αθλητισμός αποτελούσαν τα θεμέλια της παιδείας ενώ η έλλειψη κοινωνικών διακρίσεων και ο σεβασμός προς στο νόμο ήταν χαρακτηριστικά των Αρκάδων που γι αυτό το λόγο είχαν ονομασθεί «φύλακες δικαιοσύνης».

Ποιο είναι λοιπόν το συμπέρασμα αυτής της παρουσίασης; Ποιο είναι το νόημα σε προσωπικό επίπεδο, πέρα από τις πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις του Αρκαδισμού και της «Χρυσής Εποχής»; - Το πραγματικό νόημα της Χρυσής Εποχής δεν είναι η καταγραφή ενός πολιτισμού που χάθηκε αλλά η μεταμόρφωση της ανθρωπότητας και η μετάβαση της σε μια ανώτερη κατάσταση Συνείδησης. Χρυσός σημαίνει μετατροπή του Νου και ένωση του με τη θεϊκή ενέργεια που διαποτίζει το Σύμπαν. 

Η κλασσική αντίληψη που έχουμε για το παρελθόν και το μέλλον δεν υφίσταται πλέον μετά τη θεωρία του χρονοχώρου. Ο κόσμος δεν παίζει πια το παιχνίδι της ευθύγραμμης λογικής. Όλα πια είναι δυνατό να συμβούν. Η Αρκαδία ξυπνά και πάλι πίσω από μια πόρτα που είναι έτοιμη να ανοίξει. Κι αυτός είναι ο ρόλος μας. Να ανοίξουμε αυτή την πόρτα και να δώσουμε στους ανθρώπους όχι μια ζωή που φαίνεται σωστή σύμφωνα με τις κατεστημένες απόψεις, αλλά μια ζωή που τους αξίζει. Μια ζωή που θα οδηγήσει όλους τους ανθρώπους σε μια κατάσταση υπερσυνειδητότητας αλλά και στη σταδιακή δημιουργία ενός πανανθρώπινου ψυχισμού. Αυτός είναι ο ρόλος και αυτή είναι η δέσμευση μας....

Του συνεργάτη της Μυσταγωγίας – Μυθαγωγίας, Σπυρόπουλου Ιωάννη, "Αρκαδικός κύκλος"

Επιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια 

δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

Μυσταγωγία- Μυθαγωγία